« چ »

چ:

چابُك:

چابكى:

چاپ:

چاپار:

چاپلوس:

چاپلوسى:

از امام صادق (ع) روايت شده كه لقمان بفرزندش گفت : حسود را سه نشان است : در غياب مردم به غيبتشان پردازد و در حضور چاپلوسى كند و هنگامى كه مصيبتى بر كسى وارد شود وى را سرزنش نمايد .

روزى مردى بخدمت امام هادى (ع) آمد و حضوراً آن حضرت را به زيادت مدح و ثنا گفت . حضرت به وى فرمود : برو به كارت برس كه چاپلوسى بى حد مرا درباره تو بدگمان ميسازد ، و تو هرگاه از برادر دينيت خوشت آمده بجاى اينكه به وى چاپلوسى كنى درباره اش حسن نيت نشان ده .

از امام صادق(ع) نقلست كه روزى عربى بنزد پيغمبر (ص) آمد و بمحض ورود چاپلوسانه بمدح و ستايش حضرت پرداخت و گفت : مگر تو آن نيستى كه پدر و مادرت از ما بهتر و در جاهليت و اسلام رئيس ما بوده و هستى ؟ پيغمبر چون شنيد بخشم آمد و فرمود : اى اعرابى زبانت چند حجاب دارد ؟ وى گفت : دو حجاب : يكى دو لبم و ديگرى دندانهايم . فرمود : هيچيك از اين دو مانع هرزگيت نشد ؟! بدانكه هيچ چيزى باندازه زبان بى قيد و بند براى دنيا و آخرت آدمى زيان بارتر نباشد . اى على برخيز و زبانش را ببند . على چند درهم به وى داد و برفت . (بحار : 22/86)

و چون بيرون شدند آن چاپلوس به احنف گفت : ميدانم كه او و پسرش بدترين خلق خدايند ولى آنها اين اموال در خانه گرد آورده و قفلى بر آن زده اند و كليد آن جز اين سخنان كه گفتم نباشد . احنف گفت : خاموش ! كه مرد دوروى و منافق هرگز نزد خداآبروئى نخواهد داشت . (دهخدا)

چادر

(يا ايها النبى قل لازواجك ...) ; اى پيغمبر بزنان و دختران خود و زنان مؤمنان بگوى كه خويشتن را بچادر فرو پوشند . اين كار براى اين كه آنها (بعفت و حيا) شناخته شوند تا از تعرض و جسارت (هوس رانان) آزار نكشند بر آنان بهتر است ... (احزاب:59)

چارَه:

چاره جو:

چاره جوئى:

چاشت:

(قال موعدكم يوم الزينة و ان يحشر الناس ضحى) ; موسى (بفرعون و فرعونيان جهت تعيين وقت عرضه معجزه در برابر سحر) گفت وعده گاه ما و شما روز زينت باشد و چاشتگاه كه همه مردمان حضور يابند . (طه: 59)

چاق:

از رسول خدا (ص) روايت است كه اگر حيوانات از عواقب و پيامدهاى مرگ و عالم پس از مرگ خبر داشتند آنچنان كه شما ميدانيد هرگز حيوان چاقى را نميخورديد . (بحار : 6/132)

چاقى:

از امام صادق (ع) روايت شده كه فرمود : آدمى ناچار است مقدارى غذا بخورد تا زنده بماند پس چون غذا ميخوريد يك سوم معده را بغذا و يك سومش را به آب و ثلث سومش را به نفس دهيد و بسان خوكان كه جهت كشتار فربهشان سازند خود را چاق و فربه مكنيد . (بحار:66/335)

به «لاغرى» نيز رجوع شود .

چاكِر:

چاليش:

چانه زدن:

چانه زدن ـ در شرع ـ در خريدن كفن مكروه و در موارد ديگر مطلوب و ستوده است :

در حديث ديگر از امام باقر (ع) آمده كه فرمود : با مشترى چانه بزن ، كه اين كار موجب شود معامله با طيب خاطر صورت بگيرد ، گرچه خريدار مال بيشترى بپردازد ، زيرا آنكس كه در معامله مغبون شود نه به پيش مردم ستوده است و نه نزد خداوند مأجور . (وسائل الشيعه : 12/335)

چاه:

از حضرت رسول (ص) روايت شده كه هر آنكس چاهى يا بركه و آبگيرى در صحرا احداث كند فرشتگان آسمان بر او درود فرستند و در قبال هر بار نوشيدن انسانى يا پرنده اى يا چرنده اى هزار حسنه مقبوله و آزاد سازى هزار بنده از فرزندان اسماعيل و قربانى هزار شتر در نامه عملش ثبت گردد و سزد كه خداوند وى را در بهشت برينش جاى دهد (مستدرك : 12/386) . هر كه چاهى در راه عبور مسلمانان بكند ، اگر كسى يا حيوانى در آن بيفتد و هلاك شود ، وى ضامن خواهد بود. (مستدرك:18/318)

از امام موسى بن جعفر (ع) روايت شده كه پيغمبر اكرم (ص) در يكى از سفرهاى خود ، جمعى بخدمتش آمده گفتند : چاهى داريم كه گاهى در بعضى فصول سال آبش ميخشكد و بناچار از اينجا كوچ كرده به اطراف و هر جا كه آبى باشد ميرويم ، و اكنون قبايل اطراف كه ما بچاههاى آنها پناه ميبرديم با ما دشمنند ، دعا كنيد چاهمان آبدار شود كه بكوچ كردن نيازمند نگرديم . حضرت آب دهان مبارك در چاه بيفكند و آن چاه ببركت آب دهان حضرت پر آب گشت . اين داستان را به مسيلمه بازگفتند ، وى آب دهان خويش را در چاه آبى بينداخت و آن چاه براى هميشه بخشكيد . (بحار:7/234)

«حكم شرعى چاه»

روايات در اين باره متعدد است ، از جمله صحيح ابن بزيع از حضرت رضا(ع) كه فرمود : آب چاه واسع است چيزى آنرا تباه نسازد جز اينكه بو يا مزه اش تغيير كند كه در آن صورت بايد آنقدر آب از آن كشيد كه بويش برطرف و طعمش گوارا شود ، زيرا چاه مادّه دارد.

(وسائل ب 14 از ابواب ماء مطلق)

«حريم چاه»

چاه بدر:

از امام باقر (ع) نقل است كه پيغمبر(ص) در شب بدر فرمود : كسى برود و از اين چاه آبى بياورد . على (ع) مشكى برداشت و بسر چاه رفت اما چون دلوى با خود نداشت خود سرازير چاه شد و مشك را پر آب نمود ، آن شب بسيار سرد بوده در راه بازگشت تند بادى بر او وزيدن گرفت كه او را از حركت باز داشت و نشست ، چون به راه افتاد تندبادى ديگر وزيد كه بناچار نشست كه باد گذشت ، تا سه بار چنين شد ، چون بنزد ، پيغمبر(ص) آمد حضرت به وى فرمود : اى على چه شد كه دير آمدى ؟! جريان باد را بعرض حضرت رسانيد . پيغمبر (ص) فرمود: دانستى آن چه بود ؟ عرض كرد : خير. فرمود : جبرئيل بود با هزار ملك ، و ميكائيل بود با هزار ملك، و اسرافيل با هزار ملك كه بر تو سلام كردند و گذشتند . (بحار:19/305)

چاه زمزم:

چَپ:

«چپ گرائى و راست گرائى»

اميرالمؤمنين (ع) فرمود : «اليمين و الشمال مضلة و الطريق الوسطى هى الجادّة ...» رفتن از راست و چپ بگمراهى انجامد و تنها جاده (اى كه خداوند آن را براى بندگانش معين فرموده) همان راه ميانه است كه آخرين كتاب آسمانى و آثار نبوت بر آن است و روزنه سنت از آن گشوده گردد و آخرين سر منزل مقصود پايان همين راه است . (نهج : خطبه 16)

ابو مالك اسدى گويد : از امام باقر(ع) معنى (و انّ هذا صراطى مستقيما فاتبعوه و لا تتبعوا السبل فتفرق بكم) پرسيدم ، حضرت دست چپ خويش را بگشود و دست راستش را بدور آن چرخاند و فرمود : صراط مستقيم مائيم ( اشاره به اينكه گرچه ما متعدديم ولى بصورت خط دائره ايم كه دو سر آن بهم متصل باشد ) آن را دنبال كنيد و براههاى ديگر مرويد كه شما را به سمت راست و چپ پراكنده سازند ، آنگاه حضرت با دست خود چند خط كشيد (اشاره به اينكه ديگران هر يك خطى جدا از ديگرى دارد و هر كدام سياست خاص خويش را دنبال مى كند همانند خطوط مستقيم كه هر يك جدا از ديگرى است ) . (بحار:24/15)

چَپاوُل:

چپاولگر:

چپگرائى:

چَرا:

چراغ

(يا ايها النبى انا ارسلناك ...) ; اى پيامبر ، ما تو را به رسالت فرستاديم تا بر نيك و بدِ خلق گواه باشى ... و مردمان را بفرمان خدا بسوى خدا بخوانى و چراغ فروزان باشى . (احزاب : 44 ـ 45)

از امام صادق (ع) روايت شده كه افروختن چراغ پيش از غروب آفتاب موجب زدايش فقر و فزونى روزى ميگردد .

از آن حضرت حديث شده كه هر كه يك شب چراغى را به مسجد برد خداوند گناه هفتاد ساله او را ببخشايد و عبادت هفتاد سال در نامه عملش ثبت نمايد . (بحار:83/377)

نقل است كه شبى حضرت رضا (ع) مهمانى داشت در اثنائى كه حضرت با مهمانش مشغول صحبت بودند ناگهان چراغ را علتى دست داد ، مهمان دست بسوى چراغ برد كه رفع علت كند حضرت او را بازداشت و خود به اصلاح چراغ پرداخت و فرمود : ما خاندانى هستيم كه مهمان خويش را بكار نگماريم . (بحار:49/102)

چرا كردن:

چراگاه:

محمد بن سنان گويد : از امام ابوالحسن(ع) درباره آب رودخانه ( كه از كوهها سرازير مى شود ) پرسيدم ، فرمود : مسلمانان در آب و آتش (كه مراد هيزم بيابان است كه از مباحات ميباشد) و گياهان صحرا شريكند . (وسائل الشيعة:17/331)

محمد بن عبدالله گويد : از حضرت رضا(ع) پرسيدم راجع بشخصى كه ملكى بمساحت بيست ميل يا كمتر يا بيشتر دارد و يكى بنزد او ميآيد و ميگويد : بخشى از چراگاه ملكت را بمن ده ( كه حيوانم را در آن بچرانم ) و فلان مبلغ پول به تو ميدهم ؟ فرمود : اگر ملك ملك خودش باشد ( نه ملك ديگرى و نه از مباحات اصليه ) اشكالى ندارد .

چرانيدن:

چَربى:

در حديث است كه هر گاه پيغمبر (ص) غذاى چرب ميخورد كمتر آب مينوشيد ، و ميفرمود : اين كار غذا را گواراتر ميسازد . (بحار : 66/456)

چَرده:

چَرز:

چِرك:

چَرم:

چَريك

چُس:

چَسب:

چسباننده:

چسبانيدن:

چسبنده:

چسبيدن:

چسبيده:

چُست:

چشانيدن:

چشايى:

چَشم:

قرآن كريم : ( الم نجعل له عينين ...); مگر ما دو چشم به وى (انسان) عطا نكرديم. و زبانى و دو لب به وى نداديم . و راه خير و شر را بدو ننموديم . (بلد : 7 ـ 10)

در حديث ديگر آمده كه نگاه به سبزه و آب روان و روى زيبا مايه جلاى چشم است .

سورمه مخصوصاً اگر هنگام خفتن و بعدد فرد و با سورمه سنگ باشد خاشاك چشم را بزدايد و آن را پاك و شفاف سازد .

از امام صادق (ع) آمده كه هر آنكس قرآن را از روى قرآن ( نه از حفظ ) بخواند از چشمش بهره مند گردد .

از حضرت رضا (ع) نقل است كه درمان درد چشم خواندن حمد و معوذتين و آية الكرسى و بخور كوشنه (گياهى معروف) و مرّ و كندر ميباشد .

از حضرت رسول (ص) روايت است كه خداوند ميفرمايد : چون بنده ام را بديدگانش مبتلى سازم و او بر آن بلا ( ى نابينائى ) شكيبا باشد او را بهشت عوض دهم .

محمد بن مسلم گويد : از امام باقر(ع) پرسيدم : اگر زنى يا مردى بينائى چشمش را از دست داده باشد و پزشكان بگويند ترا درمان ميكنيم ولى بايستى چهل روز به پشت بخوابى آيا ميتواند درآن مدت بهمين حال نماز بخواند ؟ فرمود : آرى چنانكه در قرآن آمده : (فمن اضطر ...) .

على بن جعفر گويد : از امام كاظم(ع) پرسيدم : اگر كسى چشمش آب آورده و بدرد چشم مبتلى باشد و نتواند سجده كند ، آيا نشسته نماز بخواند و اشاره كند يا به پهلو بخوابد ؟ فرمود : نشسته بخواند و اشاره كند . (بحار : 84/338)

چَشم بد:

اين تعبير در بعضى روايات ضعيفه آمد ، و برخى آن را به چشمى كه قهراً و تكويناً در اشياء اثر بد ميگذارد (بر فرض صحت آن) معنى كرده اند ، ولى ظاهراً معنى آن همان باشد كه در عنوان بيان شد .

چشم بسته كسى را اطاعت كردن:

اين كار تنها در مورد سخن خداوند يا سخن يكى از فرستاده هاى خدا ـ با علم بصحت صدور ـ صحيح است ، ولى در مورد سخن افراد غير معصوم و بشر جايز الخطا خردمندانه نبوده و خطر گمراهى در پى خواهد داشت .

ابو بصير گويد .: از امام صاد ق (ع) معنى آيه (اتخذوا احبارهم و رهبانهم اربابا من دون الله) (توبه : 31) پرسيدم كه چگونه ملت يهود و نصارى علماى خويش را بخدائى ميگرفته اند ؟ حضرت فرمود : بخدا سوگند علماى يهود و نصارى مردم را به پرستش خويش نخواندند و اگر چنين ادعائى (ادعاى خدائى) كرده بودند مردم هرگز از آنها نمى پذيرفتند ولى آنها حرام خدا را بدلخواه مردم حلال و حلال خدا را حرام ميكردند و مردم قبول ميكردند در نتيجه آنها را ميپرستيدند . (بحار: 2/94 ـ 98)

چشم پوشى:

از امام سجاد (ع) روايت شده كه فرمود : همه امورى را كه به سر و سامان دادن زندگى مربوط است اگر در پيمانه اى جاى دهى دو سومش هشيارى و فراست است و يك سوم چشم پوشى و ناديده گرفتن . (بحار:46/230)

چشم چرانى:

نبى اكرم (ص) فرمود : خشم خداوند شديد باشد بر آن زن شوهر دار كه چشم خويش را به نگاه بمرد ديگرى پر كند . (سفينة البحار)

در صحف داود آمده كه خداند بداود(ع) فرمود : اى داود بسا شود كه بنده اى نمازى بخواند و من آن نماز را برويش زنم و صدايش را از خود در حجاب بدارم ، ميدانى چرا ؟ بدين علت كه وى زياده به چشم بد بناموس مسلمانان مينگرد ... (بحار:2/62 و 84/257)

چشم درد:

در حديث آمده كه حجامت جهت چشم درد سودمند است (بحار:62/121) . هنگام درد چشم از خوردن خرما پرهيز شود (بحار:62/151) . چشم درد امان است از نابينائى (بحار:62/185) . چشم درد عيادت ندارد . (بحار:81/224)

«اللهم انى اسئلك بحق محمد و آل محمد ان تصلى على محمد و آل محمد و أن تجعل النور فى بصرى و البصيرة فى دينى و اليقين فى قلبى و الاخلاص فى عملى و السلامة فى نفسى و السعة فى رزقى و الشكر لك ابدا ما ابقيتنى» . (بحار:95/88)

چشم دل:

از امام سجاد (ع) ضمن حديثى نقل شده كه فرمود : بنده را چهار چشم بود : دو چشم كه با آن دو اشياء مربوط به دين و دنياى خويش بيند و دو چشم ديگر كه امور اخروى خود (و مطالبى كه به ابديت او ارتباط دارد) درك كند ، كه چون خداوند خير بنده را بخواهد دو چشم دلش را بينا سازد كه با آن دو امور نهانى و هر آنچه بجهان باز پسينش مربوط بود ، بيند ، و اگر چنانچه خدا خير بنده را نخواهد (و بعلت عنادى كه در او مى بيند عنايتش را از او باز دارد) دل وى را به حال خويش رها سازد (و از ديدن امور غيبيه محروم ماند) . (بحار:61/250)

چشم زخم:

در مسئله چشم زخم و تأثير بعضى چشمها در مرئى خود ميان دانشمندان اختلاف است : برخى مفسرين مانند ابن عباس و قتاده و ضحاك و سدّى و ابومسلم ، و بعضى از محققين مانند عمرو بن بحر جاحظ و سيد رضى آن را پذيرفته اند ، جاحظ گفته : نتوان منكر شد كه از بعضى چشمها اجزاء لطيفه اى جدا شود و در مرئى اثر نهد ، و اين امر به چشمهاى مخصوصى اختصاص داشته باشد چنان كه بعضى گياهها و يا بعضى سنگها داراى خاصيتهاى ويژه اى مى باشند .

ولى بعضى از دانشمندان مانند جبائى ـ مفسر معروف ـ آن را منكر شده و گفته : از اين كه يعقوب به فرزندان فرمود : (يا بنى لا تدخلوا من باب واحد و ادخلوا من ابواب متفرقة) (يوسف:67) بيم آن داشت كه مردمان بر آنها رشك برند و مفسدان و ماجراجويان ، شوكت و هيبت جمعيت آن جوانان را به نزد ملك گزارش دهد و او از ترس اين كه قصد سوئى داشته باشند به زندان كند . البته ديگر مفسران مانند ابن عباس و قتاده و ضحاك سخن يعقوب را حمل بر ترس از چشم زخم كرده اند .

از حضرت رسول (ص) روايت شده كه چشم زخم حقيقت دارد تا آنجا كه قله كوه را فرود آورد .

چشم ، مرد را به قبر و شتر را به ديگ درآورد .

روايت شده كه پسران جعفر بن ابى طالب سفيد چهره بودند و مادرشان اسماء بنت عميس به پيغمبر (ص) عرض كرد : اينها زود چشم مى خورند اجازه مى دهيد دعاى چشم زخم جهت آنها بگيرم ؟ فرمود : آرى .

در خبر آمده كه حضرت رسول (ص) حسنين را بدين دعا تعويذ نمود ; «اعيذكما بكلمات الله التامة من كل شيطان و هامّة و من كل عين لامّة» . و نقل شده كه حضرت ابراهيم دو فرزند خود را و همچنين حضرت موسى دو فرزند هارون را بدين كلمات تعويذ نمود . (بحار:63/6 ـ 18)

از امام صادق (ع) روايت شده كه فرمود : هرگاه بخواهيد با هيئتى آراسته و چشمگير از خانه برون رويد معوذتين (قل اعوذ برب الفلق ...) و (قل اعوذ برب الناس ...)بخوانيد تا چشمى در شما اثر نكند . (بحار:95/6 و 133)

چشمه

از امام صادق (ع) سؤال شد : اگر چند نفر در زمينى چشمه هائى نزديك بيكديگر داشته باشند و يكى از آنها بخواهد چشمه خود را پائين تر از جاى نخستش بيرون آرد ، و بعضى چشمه ها بدين گونه اند كه اگر چشمه اى پائين تر از آنها استخراج شود به آنها زيان ميرسد و برخى اينچنين نيستند كه اين بستگى دارد به سختى و سستى زمين ، آيا وى مى تواند اين كار بكند ؟ فرمود : ... اگر صاحبان چشمه با يكديگر توافق كنند اشكالى ندارد . و فرمود : بايستى فاصله بين دو چشمه هزار ذراع باشد . (وسائل:17/342)

از محمد بن مسلم نقل است كه گفت : از امام صادق (ع) حال دوزخيان را ميپرسيدم و حضرت پاسخ ميداد تا آنجا كه فرمود : (كسانى كه جاويد دوزخ نيستند) چون از دوزخ بيرون روند آنها را بنزد چشمه اى كه كنار درب بهشت واقع است و آن را «عين الحيوة» نامند ببرند و به آن آب شستشوشان دهند و گوشت و پوست و موى تازه بر آنها برويد . (بحار:8/360)

چَشيدن:

محمد بن فيض گويد : از امام صادق (ع) پرسيدم : اگر كسى بخواهد كالائى چشيدنى را بخرد ميتواند پيش از خريدن آن را بچشد؟ فرمود : آرى بچشد ولى چيزى را كه قصد خريد آن ندارد نبايد بچشد . (بحار:103/99)

چَشيدنى:

چُغُندر

در حديث است كه خورش چغندر با گوشت گاو پيسى را از بين ميبرد (بحار:62/211) . جذام را زايل مى كند . (بحار : 62/284)

چَك:

چَكاوَك:

چَلپاسَه:

روايت شده كه مستحب است كسى كه چلپاسه را ميكشد غسل كند ، در وجه آن آمده كه اين غسل پاكى از گناه است كه وى با اين كارش از گناه بيرون شده است . (بحار:44/262)

چِليپا:

چَموش:

چَميدن:

چَنگال:

چَنگيز:

پس از تسخير متصرفات قوم نايمان چنگيزخان اقوام ديگر مغول حدود تبت و مشرق تركستان شرقى كنونى را مغلوب كرد و در سال 603 بر طوايف قرقيز غلبه يافت .

در زمستان سال 612 هنگامى كه سلطان محمد خوارزمشاه به قصد سركوبى كوچكك خان از شهر جند گذشت و به طرف دشت قرقيز مسكن طوايف قبچاق حركت كرد در اين حوالى با دسته اى از لشكريان چنگيز مصادف گشت كه سر كرده آنان توشى (جوجى) پسر چنگيز بود .

اين زدوخورد كه نمى توان آن را جنگى بشمار آورد اما رشادت جنگيان مغول را به خوارزمشاه نشان داد و در ذهن خوارزمشاه اثر بدى بر جاى نهاد كه بعدها در مقابل سپاهيان چنگيز همه جا او را وادار به عقب نشينى مى كرد .

در بهار سال 615 چنگيز فرستادگانى با هدايا نزد سلطان محمد خوارزمشاه فرستاد و خود را همچنان دوستدار وى خواند اما سلطان محمد از اينكه چنگيز وى را پسر خود خوانده بود برآشفت . يكى از نمايندگان چنگيز خشم سلطان را فرو نشاند و معاهده اى ميان دو طرف بسته شد . كه به موجب آن هر دو طرف متعهد شدند كه دوستان هم را دوست و دشمنان هم را دشمن بدارند پس از عقد اين عهدنامه عده زيادى از تجار مغول (450 تا 500 تن) با مقدارى كالا و امتعه گرانبها به عزم ماوراءالنهر حركت كردند و به شهر اترار كه ابتداى خاك خوارزمشاهيان بود رسيدند . امير اترار از جانب خوارزمشاه «اينالجق» معروف به غايرخان بود كه با تركان خاتون مادر خوارزمشاه خويشى داشت وى در مال آنان طمع بست و آنها را نزد خوارزمشاه جاسوس قلمداد كرد و پس از گرفتن اجازه همه را به جز يك نفر كه فرار كرد و خبر واقعه را به چنگيز رسانيد بكشت و اموالشان را ضبط كرد .

«حمله چنگيزبه ممالك خوارزمشاهى»

فرماندهان لشكر خوارزمشاه در بخارا اختيارالدين كشلو امير آخور و اينانج خان حاجب بودند بعد از سه روز محاصره لشكريان به فرماندهى اينانج خان از شهر بيرون آمدند و به مغول حمله بردند ولى كارى از پيش نبردند اينانج خان از آمودريا گريخت و لشكرش منهزم شد . مغول در تاريخ چهارم ذى الحجه به بخارا ريختند و هستى اهل شهر را غارت كردند . بعد از فتح بخارا مغول به طرف سمرقند تاختند و آن شهر را در 617 بگشودند و اهالى را از دم تيغ گذراندند . عده كشته شدگان بخارا را از 50000 تا 70000 نفر گفته اند . در سال 617 مغول شهر جند را گشودند و شهرهاى بناكت و خجند را تسخير كردند و به سال 618 خوارزم را فتح كردند . در سال 619 پس از عبور از معبر پنجاب و تسخير ترمَذ و بلخ و گرفتن شهرهاى ولايت جوزجانان يعنى اندخود و ميمند و فارياب به سرزمين طالقان آمدند . اين طالقان را كه طالقان خراسان يا طالقان بلخ مى گويند نبايد با طالقان عراق و طخارستان اشتباه كرد . قلعه طالقان نصرت كوه نام داشت و آن از قلاع بسيار مستحكم و بر سر راه بلخ به مرو واقع بوده محاصره اين قلعه دو ماه طول كشيد و بسيارى از مغولان در پاى آن از پاى درآمدند . در اين ضمن پسران چنگيز يعنى تولوى و جغتاى و اوگداى نيز از فتح خراسان و خوارزم فراغت يافتند و همه به كمك پدر آمدند . بالاخره چنگيزيان پشته اى از سنگ و چوب به ارتفاع حصار ساخته موفق به گشودن در قلعه شدند و عموم پيادگان محصور را با زن و طفل به قتل رساندند ولى سواران آن جماعت به كوه و دره زدند و نجات يافتند .

جلال الدين در صدد تهيه كشتى براى عبور از سند بود كه قشون چنگيز رسيدند جلال الدين با وجود آنكه مامورين مخصوصى براى فراهم آوردن كشتى به اطراف فرستاده بود آنقدر فرصت نيافت كه كشتى كافى براى عبور برسد فقط يك كشتى فراهم شد و آن را سلطان براى عبور دادن مادر و زنان حرم خود اختصاص داد ولى آن هم بر اثر تلاطم امواج شكست و عبور از رودخانه ميسر نگرديد .

سرانجام جلال الدين با 700 تن از ياران خود مدتها جنگيد و چون ديد ديگر ياراى پايدارى ندارد با اسب بر لشكريان مقدم اردوى چنگيز تاخت و همين كه اندكى آنان را عقب راند خود را به آب سند زد و سلامت به خاك هند رسيد . سلطان جلال الدين از اين تاريخ اسبى را كه باعث نجات او شده بود بسيار عزيز مى داشت و او را تا سال فتح تفليس همراه داشت و از سوارى معاف كرده بود .

دختران خوارزمشاه را به خدمت امراى مسلمان فرمانبردار مغول و همسرى ايشان واداشتند چنگيزيان در سال 618 شهر مرو را پس از پنج روز محاصره گشودند . و نيشابور را كه در رديف مرو و بلخ و هرات بود و يكى از چهار شهر بزرگ خراسان محسوب مى شد در دهم صفر 618 فتح كردند مردان را كشتند و زنان را به اسيرى بردند بعد از قتل عام نيشابور طوس را ويران كردند و شهر مشهد را به باد غارت دادند ... چنگيز در سال 619 بعد از فرار سلطان جلال الدين و كشتار وحشت انگيزى كه در سراسر ايران كرد براى فرو نشاندن شورشى كه در چين شمالى و تبت به ظهور رسيده بود به مغولستان برگشت . و در رمضان 624 در اثر بيمارى كه از بدى آب و هواى كنار سند گريبانش را گرفته بود در 72 سالگى مرد و جهانى را از وحشت و اضطراب رهايى بخشيد . (تاريخ مغول تأليف عباس اقبال : 70 ـ 15)

«اهميت و اخلاق چنگيز»

چُوپان:

عمار ياسر گويد : من پيش از بعثت گوسفند ميچراندم . محمد (ص) نيز در آن اوان چوپان بود و گله گوسفندى ميچراند . روزى به وى گفتم : موافقى فردا گوسفندانمان را به «فخ» ببريم كه آنجا علفزار خوبى است ؟ گفت : آرى . روز بعد او پيش از من به آنجا رفته بود ولى چون رسيدم ديدم گوسفندان خود را كنار علفزار نگهداشته و نميگذارد وارد علفزار شوند . گفتم : چرا مانع گوسفندان ميشوى كه بچراگاه روند ؟ گفت : آخر من و تو قرار گذاشته بوديم با هم به اينجا آئيم نخواستم بى تو وارد وعده گاه شوم . (بحار:16/224)

چَوگان:

چَهار:

امام صادق (ع) فرمود : چهار كسند كه به بهشت نروند : جادوگر پيشگو و منافق و دائم الخمر و سخن چين .

چهار سلطان بر تمام روى زمين سلطنت كردند ، دو مسلمان و دو كافر : دو مسلمان سليمان بن داود و ذوالقرنين، و دو كافر نمرود و بخت نصر .

خداوند بموسى فرمود : اى موسى سفارشم را در چهار امر نگه دار و آن چهار را مدّ نظر گير : تا گاهى كه ندانى گناهانت بخشوده شده بعيب ديگران لب مگشا ، و تا گاهى كه ندانسته اى گنجهاى من تهى گشته غم روزى مخور ، و تا گاهى كه ندانى سلطنت من زايل و منقرض شده جز من بكسى اميد مبند ، و چهارم اين كه تا شيطان را مرده نيافته اى از مكرش ايمن مباش .

پيغمبر (ص) فرمود : سوگند به آنكه جانم بدست او است كه روز قيامت هيچ بنده اى پا از پا خطا ننمايد تا خداوند از چهار چيز سؤالش كند : از عمرش كه در چه راهى گذرانده و از بدنش كه در چه كارى آنرا فرسوده ساخته و از مالش كه از كجا بدست آورده و در چه مصرفى هزينه كرده و از دوستى ما اهلبيت .

برگزيده ترين زنان اهل بهشت چهارند : مريم بنت عمران و آسيه بنت مزاحم و خديجه بنت خويلد و فاطمه بنت محمد(ص) .

درمان چهار چيز است : حجامت و بينى گشائى و حقنه و قى .

پيغمبر (ص) فرمود فرصت چهار چيز را پيش از فرار رسيدن چهار چيز غنيمت دان : جوانى را پيش از اين كه پيرى در رسد ، و سلامتى خويش را پيش از اين كه بيمار شوى ، و توانگريت را پيش از تهيدستى ، و درويشى ، و زندگى را پيش از اينكه مرگت فرا رسد .

و فرمود : چهار صفت است كه در هر كه بود او منافق است و اگر يكى از آنها در وجود كسى بود در آن بخش منافق ميباشد : چون مطلبى بازگو كند دروغ گويد و چون وعده اى دهد خلف وعد نمايد و چون بكسى پيمان بندد نيرنگ زند و چون با كسى در افتد از هر جنايتى باكى نداشته باشد . (سفينة البحار)

از امام صادق (ع) روايت است كه هرگز چهار نفر بكنار هم گرد نيامدند كه حاجتى از خدا بخواهند جز اينكه پيش از آنكه پراكنده شوند باجابت رسيد . (بحار : 93/341)

چهارپا:

آيات قرآن در اين باره بتكرار آمده : «خداوند چهار پايانرا براى بهره گيرى شما نوع بشر آفريد تا از آنها به مو و پشم و كركشان دفع سرما و گرما كرده و فوايد بسيارى ديگر بريد و از شير و گوشتشان غذاى خود سازيد و هنگامى كه شبانگاه برگردند يا صبحگاه به چرا بيرون روند شما را زيب و افتخار باشند و بارهاى سنگين شما را كه جز بمشقت بسيار نتوانيد برد ، از شهرى بشهرى ديگر برند كه خداوند بشما رئوف و مهربان است ، و اسب و استر و دراز گوش را براى سوارى و تجمل مسخّر شما كرد و چيز ديگرى را خواهد آفريد كه شما نمى دانيد» . (نحل :5)

خداوند جهت بهره بردارى شما چهارپايان را بيافريد كه برخى از آنها باربر و مركب سوارى شما بُوَند ، هشت جفت : از ميش اهلى و وحشى و بز اهلى و وحشى و شتر عراب (ذلولهاى ريزاندام سريع السير) و بخاتى ـ خراسانى درشت اندام و باركش ـ و گاو اهلى و وحشى ـ يا گاو و گاوميش ـ )

به «حيوان» نيز رجوع شود .

چهار تكبير زدن:

چهارده معصوم:

به واژه هاى «امام» ، «اهلبيت» و «ذريه» نيز رجوع شود .

چهارزانو:

چهارشنبه:

چهارقل:

آن مرد گفت : من كه تاكنون به اين عمر دراز رسيده ام و خود را بدين چهار سوره تعويذ ميكنم هيچ آسيبى بر خود و مال و فرزندم نديده ام و تاكنون نه به بيمارى دچار گشته ام ونه به تنگدستى. (بحار: 92/341)

چهره

امام صادق (ع) : خداى را چهره هائى است (مبارك و ميمون) از خَلق خود ، كه آنها را براى برآوردن حوائج بندگانش خلق كرده است ، سخاوت و بخشش را شرف و بزرگى ميدانند و سود رسانى بمردم را غنيمت و توفيق ميشمارند ، و خداوند، خويهاى بزرگمنشانه را دوست دارد . (ربيع الابرار : 3/662)

امام كاظم (ع) : بد بنده اى است بنده اى كه دو چهره و دو زبان داشته باشد : در حضور دوستش او را بستايد و در غياب او را بخورد ، اگر خداوند به وى نعمتى دهد بر او رشك برد و اگر به رنجى دچار گردد او را تنها گذارد و دست يارى به وى ندهد . (بحار:1/150)

چِهِل:

امام باقر (ع) فرمود : هر كه چهل روز ايمانش را بخدا خالص كند خداوند محبت دنيا را از دلش بيرون برد و بينشى به وى عطا كند كه درد و درمان خويش را بداند و حكمت را در دلش جاى دهد و زبانش را بحكمت جارى سازد . (بحار:70/240)

از امام صادق (ع) حديث شده كه اگر كسى چهل گام با مؤمنى همراه بود خداوند در روز قيامت از او بازخواست كند (كه حقش را ادا كردى يا نه ؟) . (بحار:74/235)

نقل است كه روزى معاويه به اميرالمؤمنين (ع) گفت : من هر چه را فراموش كنم آنرا از ياد نبرده ام كه به ابوسفيان هنگامى كه اظهار آمادگى نمود كه تو را در گرفتن حقت پس از رحلت پيغمبر(ص) يارى كند گفتى : اگر چهل مرد با عرضه را داشتم حقم از اين قوم ميگرفتم . در حديث است كه مراحل رشد جنين از نطفه بعلقه و از آنبمضغه و از آن بدميدن روح هر يك چهل روز است .

چيره:

چيز:

چيستان:

چين:

چين: