« ب »

ب:

در زبان عربى يكى از حروف جارّه است و در چهارده معنى بكار ميرود : 1ـ الصاق، مانند : «امسكتُ بزيد» 2ـ تعديه، مانند : (ذهب الله بنورهم) 3ـ استعانت، مانند : «كتبت بالقلم» 4ـ سببيت، مانند : (انكم ظلمتم انفسكم باتخاذكم العجل)
5ـ مصاحبه، مانند : (اهبط بسلام)
6ـ ظرفيت، مانند : (لقد نصركم الله ببدر)7ـ بدل، مانند : «فليت لى بهم قوما اذا ركبوا شنّوا الاغارة فرسانا و ركبانا» 8ـ مقابله، مانند : «اشتريته بالف» 9ـ مجاوزه، مانند : (فاسئل به خبيرا) 10ـ استعلاء، مانند : «اربّ يبول الثعلبان برأسه» 11ـ تبعيض، مانند : (عينا يشرب بها عبادالله)
12ـ قسم، مانند : «بالله لافعلنّ كذا»
13ـ غايت ، مانند : «احسن بى، اى الىّ» 14ـ تأكيد، و آن را زائده نيز گويند، مانند : (كفى بالله شهيدا) .

با آل على ...:

بائِد:

بائِر:

بائِس:

بائِق:

بائِقَة:

بائِن(از بَيْن) :جدا شونده . طلاق بائن : مقابل طلاق رجعى . امرئة بائن : زنى كه از شوى به طلاق جدا شده باشد .

بائَة:

جعفر بن محمد(ع) : «اللحم بالبيض يزيد فى البائة» . (بحار : 66/76)

باب:

مفسران گفته اند : بدين سبب يعقوب ، فرزندان را از ورود به يك دروازه شهر منع نمود كه بيم داشت دچار چشم زخم شوند ، چه آنان داراى جمال و كمال ويژه اى بودند . و بقولى : ترسيد كه مورد رشك و حسد قرار گيرند . و مردمان ، وجود برادرانى قهرمان اندام و پهلوان پيكر و زيباروى و با كمال را براى سلطان مصر خطر انگاشته و به نزد وى در باره آنها سعايت كنند .

اميرالمؤمنين(ع) : «ما كان الله ليفتح على عبد باب الشكر و يغلق عنه باب الزيادة ، و لا ليفتح على عبد باب الدعاء و يغلق عنه باب الاجابة ، و لاليفتح لعبد باب التوبة و يغلق عنه باب المغفرة» (نهج : حكمت 435). «ان الجهاد باب من ابواب الجنة» (نهج : خطبه 27) . موسى بن جعفر(ع) : «ان الصمت باب من ابواب الحكمة» . (بحار:2/48)

باب مدينه علم، باب مدينه حكمت : متخذ از حديث معروف و متواتر در كتب حديث عامّه و خاصة از رسول خدا(ص) كه فرمود : «انا مدينة العلم و علىّ بابها» و «انا مدينة الحكمة و على بابها» . به «انا مدينة ...» رجوع شود .

البته برخى از آنها در عهد امامت امام عسكرى دعوى نيابت و بابيت از آن حضرت داشتند از جمله فهرى يا نميرى و حسن بن محمد بن باباقمى كه حضرت به مرات آنها را لعن و نفرين مى نمود . عبيدى گويد : امام عسكرى (ع) ابتداءً بى آنكه من در آن باره از حضرتش سؤال كنم به من نوشت : من در پيشگاه خداوند از فهرى و حسن بن باباقمى بريئم تو نيز از آنها بيزار شو ، تو را و همه مواليانم از آنها برحذر مى دارم و بر آنها لعن مى فرستم زيرا آنان ما را نزد مردم وسيله نان خويش كرده مردم را فريب دهند و ما را بيازارند خداوند آنها را آزار دهد و در فتنه فرو برد ، ابن بابا ادعا مى كند كه من او را به پيغمبرى فرستاده ام و او باب من است ، واى بر او ، خدا او را لعنت كند ، شيطان او را به سخره كشيده و فريبش داده ، خدا لعنت كند كسى كه اين دعوى از او باور كند ، اگر بتوانى سرش را به سنگ بكوب كه وى مرا آزرده خدا او را در دنيا و آخرت بيازارد . (بحار:29/317)

باب:

و در سن 24 سالگى تحولى در فكرش پديد آمد و نخست به عنوان مصلح و منجى جامعه دعوى بابيت (در ورود به امام زمان) و سپس دعوى مهدويت كرد ، پس از مدتى قدم فراتر نهاد و مدعى شد كه خداوند كتاب بيان را بر وى نازل نموده و اينكه خداوند فرموده (الرحمن * علم القرآن * خلق الانسان * علمه البيان) اشاره به او دارد كه انسان «على محمد» و بيان نيز همين كتاب است كه بر او نازل شده .

دعوى باب زمينه قبلى داشت (صرف نظر از آنچه ادعا مى شود كه دست سياست خارجى در كار بوده) و آن اينكه شيخ احمد احسائى (استاد سيد كاظم رشتى) كه عالمى مشهور و داراى مريدانى بسيار بوده در سخنانش مكرر اظهار مى كرده كه نشانه هاى ظهور حضرت مهدى آشكار گرديده و به همين زودى ظهور خواهد كرد و به نقلى مى گفته كه فرزند امام حسن عسكرى (ع) درگذشته و آنچه مسلّم است مهدى يكى از فرزندان فاطمه (ع) بايد باشد ، سيد كاظم رشتى نيز همين سخنان را دنبال مى كرده و سيد على محمد را بسيار دوست مى داشته و در ميان شاگردانش او را از همه برمى گزيده و شاگردان و مريدان او پس از مرگش همواره در جستجوى كسى كه داراى صفات مهدويت باشد روزگار سپرى مى كردند ، و سيد على محمد با آن هوش و ذكاوت و زرنگى كه داشته براى چنين امرى زمينه اى آماده داشته از اين رو چند نفرى از شاگردان سيد به وى ارادتى خاص داشتند ، عوام الناس كه حسابشان روشن است و مخصوصا وقتى ديدند عده اى عمامه به سر به دور كسى گرد آمده اند بى تامل به وى ارادت مىورزند چنانكه هر كسى در زمان خود اين گونه صحنه ها را ديده . و از سوئى ادعاى بابيت در عصر ائمه معصومين سابقه تاريخى دارد چنانكه در اين كتاب ملاحظه مى كنيد .

حاكم جديد اصفهان گرگين خان برادر زاده معتمدالدوله براى تقرب به دولت ، باب را تحت الحفظ به تهران فرستاد ، محمدشاه و صدر اعظمش ميرزا آقاسى از حضور او به تهران نگران شدند كه مبادا حوادثى پيش آيد لذا او را به ماكوى آذربايجان فرستادند و در قلعه اى بازداشت نمودند .

بابُ الله:

باباطاهر:

چه خوش بى مهربونى از دو سر بىكه يك سر مهربونى دردسر بى

مگر شير و پلنگى اى دل اى دلبه مو دايم به جنگى اى دل اى دل

باب بنى شيبة:

باب حِطّة:

گويند : آن درب هشتم مسجد است ، و به قول ديگر ، باب القبه است يعنى همان دربى كه خيمه يا اتاقى به كنار آن بود كه موسى (ع) و بنى اسرائيل در آن نماز مى گزاردند . و به قول ديگر ، دروازه شهرى بوده كه خداوند ، بنى اسرائيل را امر به ورود به آن فرمود ، و در احاديث شيعه ، كنايه از اوصياء رسول خدا (ص) مى باشد ، از امام باقر (ع) روايت شده كه فرمود : «نحن باب حطتكم» (مجمع البيان) . از رسول خدا(ص) روايت شده كه : «على بن ابى طالب (ع) باب حِطّة ، من دخله كان مؤمنا ، و من خرج منه كان كافرا» . (بحار:4/76)

بابك:

بابك خرم دين:

بابِل:

(و ما انزل على الملكين ببابل هاروت و ماروت)(بقرة:102) ، تفسير آيه به «هاروت» رجوع شود.

بابونه:

باتّ:

باج:

به «رشوه» رجوع شود .

باحِث:

باحَة:

باختر:

باخِس:

باخِع:

باخمرا:

باد:

باد:

از اميرالمؤمنين (ع) نقل شده كه اقسام بادها پنج است كه از جمله آنها باد عقيم (نازا) مى باشد پناه مى بريم به خدا از شر آن ، و پيغمبر (ص) هرگاه باد زرد يا سرخ يا سياه مىوزيد چهره اش دگرگون و زرد مى گشت و آثار وحشت در چهره اش نمايان مى شد تا چون قطره بارانى از آسمان مى چكيد به حال خويش بازمى گشت و مى فرمود : رحمت آمد . على بن ابراهيم در تفسير (و ارسلنا الرياح لواقح) گويد : يعنى بادهائى كه درختان را مايه بارورى و تلقيح مى باشد.

امام صادق (ع) در پاسخ آن زنديق كه مسائلى از حضرت پرسيد فرمود : اگر چند روزى باد نوزد همه چيز تباه و دگرگون گردد . و چون وى حقيقت باد را از حضرت پرسيد فرمود : باد همان هوا است كه چون به حركت درآيد باد شود و چون ساكن باشد هوا بود ، و قوام دنيا به آنست واگر سه روز بازايستد هر چيزى كه بر روى زمين است فاسد شود و بگندد زيرا باد به بادبيزن مى ماند كه به حركت درآيد و فساد هر چيز را از ميان ببرد و پاكيزه اش سازد ; پس باد به منزله روح است كه چون از تن بيرون رود بدن گنديده شود و دگرگون گردد (تبارك الله احسن الخالقين) . از ابن عباس نقل است كه باد شمال بادى است كه از سمت مابين قطب شمال و مطلع خورشيد بيرون آيد ، و جنوب از مابين مطلع خورشيد و سهيل ، و باد صبا ميان مغرب خورشيد و قطب شمال و باد دبور مابين مغرب خورشيد و سهيل باشد . (بحار:60/4)

از امام صادق (ع) روايت است كه فرمود: نيكو بادى است باد جنوب : سرما را از بيچارگان (سرمازده) بشكند ، درخت را تلقيح و بارور كند و سيل را در رودخانه ها سرازير سازد . و از آن حضرت رسيده كه خداوند را بادى است به نام ازيب ، اگر به اندازه بينى گاوى از آن بفرستد ميان آسمان و زمين منقلب سازد و آن باد از سمت جنوب خيزد .

از امام صادق (ع) نقل است كه پيغمبر(ص) در غزوه بنى مصطلق بود ناگهان بادى هولناك بوزيد آنچنان كه همه بارها را به هم ريخت . حضرت فرمود : اين نشانه مرگ منافقى است .

بادام:

بادآورده:

بادبان:

بادبيزن:

بادِر:

بادروج:

ايوب بن نوح گويد : حديث كرد مرا كسى كه در محضر امام كاظم(ع) سر سفره آن حضرت بوده ، حضرت دستور داد بادروج برايش حاضر كردند ، و فرمود : من دوست دارم غذايم را با اين شروع كنم ، زيرا اين گياه منافذ بسته (معده) را ميگشايد و اشتهاآور است و بيمارى لاغرى را از بين ميبرد ، و چون غذاى خود را به اين آغاز كنم باكى ندارم هر غذائى پس از آن ميل كنم ، زيرا هر غذا پس از آن بيم آسيب ندارد .

بادِرَة:

باد گلو:

باد موضعى:

بادِنجان:

از امام صادق (ع) رسيده كه هنگام رسيدن فصل رطب و رسيدن انگور زيان بادنجان برطرف گردد .

نقل است كه امام هادى (ع) به مسئول خريد بازارشان دستور مى داد بادنجان را زياد به خانه بياور كه آن در فصل گرما گرم و هنگام سرما سرد و به هر فصلى متناسب است و در همه حال خوبست .

باده:

بادِى:

بادِى:

بادِى:

باديه:

باديه نشين:

از امام صادق (ع) روايت شده كه پيغمبر(ص) با اعراب باديه نشين چنين مقرر فرمود كه آنان را همچنان در جاى خود رها ساخته به مدينه هجرت نكنند و اگر دشمن به آنان حملهور گشت پيغمبر (ص) را در دفاع از خودشان يارى دهند ولى از غنيمت جنگى سهمى نداشته باشند . (بحار:19/183)

باديه نشينى:

به «هجرت» نيز رجوع شود .

باذان:

وى به سال 10 هجرى در يمن درگذشت. (دهخدا و بحار:21/407)

باذِخ:

باذِل:

بار:

بار:

بار:

بار:

بار:

بارّ:

باران:

در حديث آمده كه چون قطرات باران به اميرالمؤمنين (ع) اصابت مى كرد با دست ، آن قطرات را به سرتاس خود مى كشيد و مى فرمود : بركتى است از آسمان كه دستى و مَشكى به آن نرسيده .

و نيز از ايشان نقل شده كه باران هيچ سالى كمتر از سال ديگر نيست ولى خداوند به هر جا كه خواهد آن را ببارد .

پيغمبر (ص) فرمود : چون حكمرانان ستم كنند باران كم شود . (كنزالعمال:43828)

«نماز طلب باران»

و نماز طلب باران به كيفيت نماز عيد است و پس از پايان نماز امام جماعت بر منبر بالا مى رود و چند لحظه كوتاه مى نشيند و سپس برمى خيزد و عباى خود را پشت و رو مى پوشد كه پيغمبر (ص) و اميرالمؤمنين(ع) چنين مى كردند و سنت است ، آنگاه صداى خود را به تكبير بلند كند و خدا را آنچنان كه شايسته او است حمد نموده و حضرتش را تسبيح و ستايش كند و در دعا كردن بكوشد و زياده تسبيح و تهليل و تكبير گويد چنانكه در نماز عيد چنين سنت است . آنگاه از خدا طلب باران كند و تكبيراتى را رو به قبله و تكبيراتى را رو به سمت راست خود و تكبيراتى را رو به سمت چپ خود بگويد و براى مردم سخنرانى نموده و آنان را موعظه كند . و مستحب است كه اين نماز در روز دوشنبه انجام شود .

باربَد:

بارِح:

بارِحَة:

بارِد:

(اركض برجلك هذا مغتسل باردٌ و شراب) (ص:41) . اين آيه خطاب است به ايّوب پيغمبر (ع) معنى آيه با لحاظ محذوف مقدّر : اى ايّوب پاى خويش به زمين زن كه به صورت اعجاز چشمه آبى بجوشد ، وى به دستور عمل كرد در حال چشمه اى زلال بجوشيد كه آن شستشوگاهى سرد و آبى مناسب شرب بود .

ابوعبدالله الصادق (ع) : «انّ المؤمن ليسكن الى المؤمن كما يسكن الظمئان الى الماء البارد» . (بحار:67/165)

«الاستنجاء بالماء البارد يقطع البواسير» . (بحار:10/91)

در حديث آمده كه تطهير كردن به آب سرد ، بواسير را قطع كند . (بحار:10/91) ، نيز در حديث است كه تب را با بنفشه و آب سرد درمان كنيد . (بحار:10/98) . در حديث ديگر آمده : در تابستان آب سرد بر تبدار بريزيد (بحار:62/97) . بهتر آن كه غذا سرد باشد (بحار : 66/401) . بهترين نوشابه ، سرد و شيرين است (بحار:66/473) . از نوشيدن آب سرد در حمام اجتناب كنيد . (بحار:76/70)

باردار:

و از آن حضرت رسيده كه هر زن باردار خربزه با پنير بخورد بچه اش زيبا و خوش خُلق شود .

نقل است كه روزى زنى را به نزد عمر آوردند كه شش ماه از ازدواجش گذشته فرزندى آورده بود ، عمر دستور داد او را سنگسار كنند ، على (ع) گفت : اگر اين زن طبق كتاب خدا با تو بحث كند تو را محكوم سازد زيرا خداوند مى فرمايد : (و حمله و فصاله ثلاثون شهرا) از آغاز باردارى تا از شير جدا شدن فرزند سى ماه مى باشد . و در جاى ديگر مى فرمايد : (و الوالدات يرضعن اولادهن حولين كاملين) مادران دو سال تمام فرزندان خود را شير دهند . و چون دو سال را از سى ماه كم كنيم شش ماه بماند . عمر چون شنيد زن را رها ساخت .

از آن حضرت روايت شده كه روزى مردى به نزد پيغمبر (ص) آمد و گفت : كنيزى دارم هميشه در جماع با او منى را از او عزل مى كرده و نمى گذاشته ام در رحمش بريزد ولى او اكنون فرزندى آورده ؟! حضرت فرمود : بسا دربند مشك گشوده گردد ، و فرزند از آن تو است .

پيغمبر (ص) فرمود : «الولد للفراش و للعاهر الحجر» . (بحار:62 و 66 و 104/61)

باردارى:

بارِدَة:

بارِز:

بارِع:

بارِق:

بارقليط:

در مناظره حضرت رضا (ع) با رهبران اديان آمده است كه در انجيل نوشته «ابن البرّة ذاهب و البارقليط جاء من بعده و هو ...» فرزند زن نيكوكار (عيسى) رفتنى و بارقليط (يعنى محمد) آمدنى است و او بار تكاليف را سبك مى سازد و هر چيز را براى شما توضيح مى دهد ... (بحار:16)

بارِقة:

بارِك:

بارگاه:

بارو:

بارورشدن:

باره:

بارىء:

باريك:

باز:

باز:

بازار:

تبقى عواقب سوء فى مغبّتهالاخير فى لذّة من بعدها النار

(بحار:41/104)

و از آن حضرت روايت شده كه چون جهت خريد چيزى به بازار مى رويد هنگام ورود به بازار بگوئيد : «اشهد ان لا اله الاّ الله وحده لا شريك له و اشهد انّ محمّداً عبده و رسوله» خداوندا به تو پناه مى برم از معامله زيانبخش و سوگند نابحق و پناه مى برم به تو از كساديى مانند كسادى زنى كه در خانه نشسته و خواستگارى ندارد .

در تاريخ آمده كه روزى اميرالمؤمنين(ع) به بازار بصره رفت ، ديد مردم سرگرم خريد و فروشند . حضرت سخت به حال آنان بگريست سپس فرمود : اى بندگان دنيا و اى خدمتكاران به اهل دنيا اگر شما بدين وضع باشيد كه روز خود را به سوگندهاى دروغ بگذرانيد و شب به بستر خواب بخسبيد و در اين ميان از آخرت خويش غافل باشيد پس كى در صدد فراهم نمودن توشه آخرت بيفتيد و در امر آن سرا بينديشيد ؟! در اين حال مردى پيش آمد و عرض كرد : يا اميرالمؤمنين آخر ما ناچار بايستى معاش خود را تامين كنيم ! فرمود : در پى امر معاش از راه حلال بودن انسان را از عمل آخرت باز نمى دارد جز اينكه بگوئى مى خواهيم احتكار كنيم كه اين نتواند براى شما عذرى باشد ... (بحار:76 و 78 و 103) از حضرت رسول (ص) روايت شده كه فرمود : بازار مسلمين همچون مسجد آنانست كه چون كسى به جائى از (جاهاى عمومى) آن پيشى گيرد تا شب به آنجا اولويت دارد . (بحار:83/382)

بازارعكاظ:

بازارى:

به «كسب و كار» نيز رجوع شود .

بازجوئى:

مرحوم مجلسى در بحار : 40/259 داستانى مفصل در اين باره نقل مى كند كه خلاصه آن اين است :

حضرت همراهان را احضار و هر يك از آنها را به تنهائى بازجوئى نمود و ثابت شد كه دروغ مى گويند ، مال را از آنها گرفت و به وارث داد .

بازخواست:

بازدارنده:

اميرالمؤمنين(ع) فرمود : هر بامداد و شامگاه از خشم خداى بپرهيز و از دنياى فريبنده برخود بيمناك باش و در هيچ حال از آن ايمن مباش ، و بدان كه اگر خويشتن را از بسيارى از آنچه دوست دارى بازندارى بخاطر اين كه مبادا آسيبى به تو برسد ، هوا و هوسها تو را به زيانهاى فراوان خواهند رسانيد . بنابراين در برابر هوسهاى سركش ، خويشتن را مانع و بازدارنده ، و در هنگام خشم و غضب بر نفس خويش غالب باش . (نهج : نامه 56)

بازرگان:

احمد بن محمد بن يحيى گويد : يكى از دوستانم عازم سفر تجارت بود ، به من گفت: نروم تا اين كه بنزد امام صادق(ع) رفته بر او سلام كنم و در كار خويش با آن حضرت مشورت نمايم و از او بخواهم مرا دعا كند . پس بنزد حضرت رفت و عرض كرد : يا ابن رسول الله ، من در سر سفر تجارت مى باشم ، و تصميم گرفته ام كه تا شما را نبينم و در كارم از شما مشورت نكنم و دعاى شما را بدرقه راه خويش نسازم از اينجا حركت نكنم . حضرت چون سخن وى را شنيد او را دعا كرد و به وى فرمود : بر تو باد به راست گوئى و صداقت ، و اين كه هنگام داد و ستد عيب كالاى خود را پنهان نكنى و مشترى ناشى را فريب ندهى كه فريب دادن چنين كسى ]در حكم[ ربا خواهد بود . و براى مردم مخواه جز آنچه را كه براى خود مى خواهى ، به حق بده و به حق بستان و مترس و اندوهگين مباش كه بازرگان راستگو در قيامت در صف پيامبران و دوستان گرامى خداوند قرار دارد ، و از قسم خوردن اجتناب ورز كه سوگند دروغ ، آدمى را به دوزخ مى برد ، و تاجر فاجر است جز آن كه به حق بدهد و بحق بستاند ... (بحار:91/235)