هَيجا :

هيجاء . كارزار . پيكار ونبرد . در حديث آمده : «لايُنكَلُ فى الهيجاء» : كسى را نشايد كه از جنگها باز ماند وحضور نيابد. (نهاية ابن اثير)

هَيَجان

، هيج ، هياج

:

برانگيخته شدن . خشم وغضب .

هيجده :

هيژده . يكى از اعداد . ثمانية عشر .

هيچ :

چيزى . به هيچ : به چيزى . به هيچ شمردن : به چيزى نشمردن . هيچ شدن: معدوم شدن . كنايه از اندك .

هَيد :

جنبش . حركت . حركت دادن . در حديث است : «يا نار هيديه ولاتؤذيه» : اى آتش وى را حركت ده ، اما او را ميازار . (مجمع البحرين)

اصلاح كردن وتعمير نمودن . از اين معنى است حديث : «قيل له فى مسجده : يا رسول الله! هِدهُ . فقال : بل عرش كعرش موسى» : يعنى به پيغمبر (ص) عرض شد : مسجد را اصلاح بكن . فرمود : خير ، كوخى است همچون كوخ موسى(ع) .

ترسانيدن ورنج رسانيدن . از اين معنى است حديث عبدالله بن عمر : «لو لقيت قاتل ابى فى الحرم ما هدته» : اگر قاتل پدرم را در حرم (مكه) ببينم او را نمى ترسانم و آزارى به وى نمى رسانم . (نهاية ابن اثير)

بانگ بر زدن شتر را .

هَيَدان :

ترسو وبزدل . مضطرب . بخيل احمق . (المنجد)

هِيدرُژِن :

جسمى است بسيط . گازى است بى رنگ وبوى ، قابل اشتعال . سبك ترين گاز است . در تركيب آب با اكسيژن همراه است. (المنجد)

هَيدَرَة :

پيرزن كه شهوت وحرارت غريزيش رو به كاستى گرائيده باشد . در حديث است : «لاتتزوجنّ هيدرة» . (نهاية ابن اثير)

هيربُد :

خدمتكار آتشكده . بزرگ آتش خانه وامين ملت . قاضى ومفتى گبران.

هيزُم :

هيمه . چوب براى سوختن . به عربى حطب . وقود . وقيد . وِقاد . قرآن كريم: واما ستمگران هيزم دوزخند . (جن:15) ; از آتشى حذر كنيد كه هيزم آن آدميان وسنگها مى باشند . (بقرة : 24) ; كافران را هرگز مال وفرزندانشان از عذاب دوزخ نرهاند ، آنان خود هيزم آتش دوزخ اند . (آل عمران : 10)

از امام صادق (ع) روايت شده كه اميرالمؤمنين (ع) در كارهاى خانه با همسرش مشاركت مى نمود ; هيزم وآب فراهم مى كرد ، خانه را جاروب مى كرد ، وفاطمه (ع) آرد كردن گندم وخمير ساختن ونان پختن به عهده مى گرفت . (بحار:43/151 و كافى)

هَيش :

تباهى افكندن . جنبيدن . برانگيختن . برانگيخته شدن . فراهم آوردن . فى الحديث : «ليس فى الهيشات قود» ; يريد القتيل يُقْتَلُ فى الفتنة لايُدرى من قتله . وكذلك حديث ابن مسعود : «ايّاكم وهيشات الاسواق» . (نهاية ابن اثير)

هَيض :

باز شكستن استخوان را بعد از گرفتگى . كسر پس از جبر .

هَيضَة :

بازگردان كردن غم واندوه ، يا خوگر شدن بدان . (منتهى الارب)

باز گشتن بيمارى بعد بيمارى . ناگوار افتادن طعام . اسهال .

هَيطَل :

روباه . ج : هَياطِل وهَياطِلة . گروهى اندك از مردم كه با آنها غزا كنند ودر نبرد با دشمن از آنها بهره بردارى نمايند .

هَيعَة :

آنچه ترساند كسى را از آواز وخروش وفاحشه ومانند آن . در حديث آمده : «خير الناس رجل ممسك بعنان فرسه فى سبيل الله ، كلّما سمع هيعة طار اليها» : بهترين مردم كسى است كه (در آمادگى به جهاد چنان باشد كه) افسار اسبش را بدست داشته باشد، هرگاه صداى موحشى بشنود به سوى آن بپرد . (نهاية ابن اثير)

هَيق :

شترمرغ . شترمرغ نر . باريك ودراز هر چيز . سريع السير . در حديث اُحُد آمده : «انخزل عبدالله بن اُبَىّ فى كتيبة كانّه هَيقٌ يقدمهم» كه وى را در سرعت سير به شترمرغ مَثَل زده است . (نهاية ابن اثير)

هَيكَل :

هيأت . صورت وتنه مردم . پيكر . كالبد .

هَيل

(مصدر)

:

فرو ريختن آرد يا مانند آن در انبان بى وزن وكيل .

در حديث آمده : «ان قوما شكوا اليه سرعة فناء طعامهم ، فقال : اتكيلون ام تهيلون ؟ قالوا : نهيل . قال : فكيلوا ولاتهيلوا» يعنى جمعى بنزد رسول خدا(ص) از زود تمام شدن مواد غذائيشان شكوه نمودند . فرمود : شما پيمانه مى كنيد يا بدون پيمانه مى ريزيد ؟ گفتند : بدون پيمانه مى ريزيم . فرمود : پس پيمانه بكنيد . (نهاية ابن اثير)

هِيم :

جِ اَهيَم . مؤنث آن هيماء . شتران مبتلى به بيمارى هُيام ; نوعى بيمارى در اين حيوان كه بر اثر آن هر چه آب مى مكد ، سيراب نمى شود . (فشاربون شرب الهيم)(واقعة : 45) ومنه حديث ابن عمر : «ان رجلا باعه ابلا هيما» اى مراضاً بمرض الهُيام. (نهاية ابن اثير)

تنزيلا هر تشنه را «اهيم» گويند .

هَيَمان :

تشنه شدن . تشنگى . عاشق گرديدن وسرگشته وشيفته شدن از عشق . تشنه. در حديث استسقاء آمده : «اِغْبَرَّت ارضنا وهامت دوابّنا» . (نهاية ابن اثير)

هَيمَنَة :

آمين گفتن . بال گستردن طاير بر بچه خود . نگاهبان ورقيب گرديدن بر چيزى . از اين معنى است «مهيمن» كه در قرآن آمده است .

در تداول : شكوه ووقار ومهابت كه از بزرگى وعظمت كسى در دل افتد .

هَين

، هَيِّن

:

نرم وآسان . (قال ربّك هو علىّ هيّن) : خدايت فرموده : آن بر من آسان است . (مريم : 9) ; در حديث آمده : «المسلمون هينون لينون» : مسلمانان نرمخوى وآسان گيرند . ابن اعرابى گفته : عرب ، در مقام مدح «هين ولين» به تخفيف مى گويد ، ولى در مقام ذمّ با تشديد «هيّن وليّن» ادا مى كند . هيِّن بر وزن فيعِل ، به معنى سكون ووقار وسهولت است. (نهاية ابن اثير)

هَيْنَمَة :

آواز نرم وخفىّ . ميم زايده است.

هِينَة :

روش . عادت . سار على هينته : به عادت وروش خويش راه رفت .

هَيِّنَة :

مؤنّث هيّن . سهل وآسان .

هَيُوب :

صاحب هيبت . هيبت مند . در حديث رسول (ص) آمده : «الايمان هيوب»: ايمان هيبت مند است . بدين معنى كه صاحب ايمان ، هيبت ايمانش وى را از ارتكاب گناه باز مى دارد . يا به معنى اين كه مردمان مهيب ومرعوب كسى مى باشند كه داراى ايمان باشد . (المجازات النبوية : 227)

هَيُولا

(يونانى)

:

مادّه هر چيز . مقابل صورت .

هَيُوم :

سرگشته . متحيّر . تشنه .

هَيون

(فارسى)

:

شتر . شتر جمّازه كه به رفتار تند وتيز است وسوار آن به چاپارى به منزل رسد . اسب .

هِيه :

شاباش . اسم فعل ، اصل آن «ايه» به كسى مى گوئى كه خواستار ادامه گفتارش باشى . يعنى باز هم بگو .

هَيهات :

چه دور ! اسم فعل است . (هيهات هيهات لما توعدون) : چه دور ! چه دور از باور است آنچه كه بدان وعده داده مى شويد . (مؤمنون : 36)

هيهنا :

اينجا . اسم اشاره است . هاء تنبيه است .