« ت »

ت:

زايده نيز باشد و به صيغه جمع منتهى الجموع متصل گردد، يا به منظور دلالت بر نسبت، مانند: «مهالبة» جمع مهلبى; يا به جهت تعويض ، از حرف محذوف آيد، مانند: «زنادقة» جمع زنديق.

بر سر فعل مضارع: مفرد و تثنيه غايب و مخاطب و مخاطبة درآيد مانند: «تنصر، تنصران، تنصر، تنصران، تنصرون، تنصرين، تنصران، تنصرن».

گاه به آخر اسمى زياد شود، مانند: «ملكوت».

تا:

تائِب:

تاب:

تابان:

تابستان:

تابع:

در اصطلاح ادب، كلمه اى باشد كه اعراب كلمه سابق گيرد از همان جهت كه او دارد، و بدين قيد خبر مبتدا و مفعول دوم و مفعول سوم باب علم و اعلم خارج گرديد، تابع بر پنج قسم است: تاكيد، صفت، بدل، عطف بيان، و عطف به حروف (نسق).

تابعىّ :

تابعين:

تابناك:

تابنده:

تابوت:

امام صادق (ع): نخستين جسد ميتى كه به تابوت نهاده شد جسد فاطمه ، بنت محمد(ص) بود . (من لا يحضره الفقيه:1/124)

و به نقلى تابوت به دست دشمنان بنى اسرائيل از عمالقه افتاده بود و طالوت آن را از دست آنها بگرفت.

تابوت بنى اسرائيل را تابوت شهادت نيز گويند كه همواره در ميان آنها حضور داشته و مد نظرشان بوده. و سكينه گويند كه آن از جانب خدا مايه سكون و آرامش خاطر آنها بوده است .

تابوت عهد:

(قاموس كتاب مقدس : 237 ـ 238)

تات:

تاتار :

تاج:

تاج الدين:

وى متولى پوشاندن لباس فتوت به مردم بود و ايشان براى مرافعات به وى مراجعه مى كردند و او حكم مى كرد و ايشان مراسيم وى را امتثال مى كردند و اين منصب در خاندان معية از عهد ناصر لدين الله ، ارثى بود، و برخى از خويشان وى در اين منصب با وى معارض بودند. پوشانيدن خرقه تصوف نيز بدون منازع با وى بود. اما در نسب ، پنجاه سال پيشقدم اين فن بود، و احفاد را به اجداد مى پيوست ، اما در حديث و معرفت غوامض آن مسلّم عند الكلّ بود و
شعروى را نيز ياد كرده گويد: از شاگردان علامه حلى و پسرش ، فخرالمحققين ، و پسر خواهرش سيد عميد الدين و امام نصير الدين كاشانى بود و از مشايخ شهيد اول و سه فرزندش محمد و على و ام الحسن فاطمه مى باشد و از عده بسيارى روايت دارد كه خود ايشان را در اجازه اى كه براى شهيد نوشته ، ياد كرده است و صاحب معالم نسخه آن را داشته و در «اجازه كبيره» خويش از آن ياد نموده است . صاحب «روضات» ، قسمتى از اجازه صاحب معالم كه در آن عبارات اجازه تاج الدين (مترجم) آمده است ، نقل كرده و اساتيد تاج الدين ، در آن ياد شده اند. صاحب «امل الآمل» نيز تاج الدين را ياد كرده گويد: شهيد از وى روايت دارد و در اجازات خود وى را اعجوبة الزمان ناميده و من (صاحب أمل الآمل) اجازه او را كه به خط خود وى براى شهيد و پسران او محمد و على و دخترش ـ ست المشايخ ، ام الحسن فاطمه ـ نوشته بود ديده ام. سپس مقدارى از اشعار او را آورده است. صاحب روضات گويد: تاج الدين محمد بن قاسم (صاحب ترجمه) از علماى عامه نيز روايت دارد و عدّه اى از عامه از اشعار او در كتب خود آورده اند. و صاحب «لؤلؤة» نيز همين مطالب را درباره صاحب ترجمه آورده است. رجوع به «روضات الجنات» چاپ اول : 612 ـ 614 و «شد الازار» : 126 شود.

تاج الدين:

ابن القناد در سيره خود گفته است: جدم شمس الدين محمد نعمانى در مدرسه سلطان محمد شاه در رى درس مى گفت و چون سلطان وفات كرد و اختلاف در ميان مردم روى داد او به بغداد برگشت و سپس فرزندش نجم الدين محمود به اصفهان آمد تا نامه اى را از طرف خليفه به آنجا رساند و در اين شهر با ملك دولتشاه مأنوس شد، دولتشاه از او خواست در اصفهان سكونت گزيند، محمود به وى وعده داد با استجازه خليفه به اصفهان بازگردد و به بغداد شد و از خليفه اجازت گرفت و با خانواده خود به اصفهان بازگشت و در اين شهر خداوند فرزندى باو داد كه او را احمد نام نهاد، و چون تاج الدين احمد بزرگ شد قرآن را در كوتاه ترين مدت حفظ كرد، و به علم حديث و تفسير پرداخت و دوازده هزار حديث
صحيح و حسن و سه هزار موضوع ديگر حفظ كرد از مشايخ اويند : ابوالفتوح عجلى و شيخ شهاب الدين سهروردى و امثالهم، اوراست كتابى در حديث به نام «سبعة ابحر من مؤلفات الحر».

علامه فقيد قزوينى در حاشيه صفحه 310 شد الازار آورده :

تاج محل:

تاريخ بناى آن 1040 هجرى است. (دهخدا)

تاجيك:

تار:

تارات:

امير المؤمنين (ع): آگاه باشيد كه عبور شما بر صراط خواهد بود; آن لغزشگاههايش و با آن خطرهائى كه در آنجا هنگام عبور بر عابرش دست مى دهد، و با آن «تارات اهواله» هول و هراسهاى مكررى كه در آن گذرگاه برگذرندگان رخ مى دهد (نهج : خطبه 83). «الدنيا...احوال مختلفة و تارات متصرفة...» . (نهج : خطبه 226)

تاراج:

تارخ:

احمد شاكر مصحح «المعرب» جواليقى آرد: ...عبارت لسان العرب در كلمه مزبور چنين است: «آزر ، اسم عجمى و نام پدر ابراهيم (على نبينا و عليه الصلاة والسلام) است» و اما درباره قول خداى تعالى: (و اذ قال ابراهيم لابيه آزر) ابواسحاق گويد: كلمه «آزر» به نصب خوانده شده، و كسى كه به فتح خوانده ، آن را بدل از «ابيه» قرار داده، و كسى كه مضموم خوانده آن را منادى گرفته، و اضافه مى كند كه نسّابين در اينكه «تارخ» نام پدر ابراهيم مى باشد اختلافى ندارند. ولى قرآن دلالت دارد بر اين كه نام پدر ابراهيم آزر است و گفته شده است كه «آزر» در لغت آنان (عرب) بر ذم دلالت مى كرده مثل اينكه معنى آيه چنين است : «وقتى كه ابراهيم به پدر خطاكار خود گفت» و از مجاهد روايت شده كه «آزر» در آيه (آزر اتتخذ اصناماً) نام پدر ابراهيم نبوده بلكه نام بتى است ; پس بنابر اين محل آن نصب است و گويى معنى آيه چنين بوده «اذ قال ابراهيم لابيه اتتخذ آزر الهاً اتتخذ اصناماً آلهةً».

اما قول منسوب به مجاهد كه آزر اسم بت است هم از جهت اسناد و هم از جهت ثبوت و هم از نظر عربيت نادرست است و حافظ ابن حجر در فتح البارى (8: 383) گويد: طبرى به سند ضعيفى از مجاهد ، روايت كرده كه «آزر» نام بت است و آن قول شاذى است و ابن جرير طبرى امام المفسرين در تفسير خود (7: 159) اين قول را چنين وصف مى كند «قولى است كه از لحاظ عربيت از صواب بدور است» زيرا عرب ، اسمى را كه قبل از حرف استفهام واقع شده ، بوسيله فعلى كه بعد از حرف استفهام است نصب ندهد و نگويد «اخاك اكلمت» و صحيح آن است كه بگويد «اكلمت اخاك» زيرا استفهام صدارت طلب است اما قول ديگر كه «آزر» را وصف گرفته بفرض آنكه درست باشد پيغمبر پدر خود را به چنين صفتى خطاب نمى كند، بخصوص ابراهيم كه در موقعى پدرش به وى مى گويد: (اراغبٌ انت عن آلهتى يا ابراهيم لئن لم تنته لارجمنّك و اهجرنى مليا) ترجمه: اى ابراهيم! آيا از خدايان من رو مى گردانى ; اگر دست برندارى ، تو را رجم مى كنم و كاملا از من دورى گزين . پس ابراهيم چنين پاسخ دهد: (سلام عليك ساستغفر لك ربى انه كان بى حفيا) ترجمه: «سلام بر تو ! بزودى از پروردگارم برايت آمرزش خواهم ، همانا او با من مهربان است» . آيا كسى كه هنگام مناظره و جدال و پس از تهديد ، چنين با ادب به پدرش پاسخ دهد، به نظر معقول است كه قبل از جدال ، پدر خود را با ناسزا و فحش دعوت به دين خود كند ؟! ابوحيان در بحطرالمحيط (4: 164) به اين عبارت «اگر آن (آزر) را وصف بدانيم اين اشكال را دارد كه اولا نبايد غير منصرف باشد و ثانياً صفت معرفه واقع نشود ، در حالى كه خود نكره است» بر اين قول ايراد كرده و در حقيقت آن را رد مى كند، هر چند در پايان براى صحت آن به توجيه و تأويل مى پردازد.

بارى آيات قرآن درباره مجادله ابراهيم با پدرش و دعوت كردن او به دين و امتناع پدر وى از قبول دين فراوان است، از جمله آيه 114 سوره توبه (و ما كان استغفار ابراهيم لابيه الا عن موعدة وعدها اياه، فلما تبين له انه عدو لله تبرأ منه) و همچنين سوره مريم آيه (41 ـ 50) و سوره انبياء آيه (51 ـ 52) و سوره شعراء آيه (69 ـ 86) و سوره صافات آيه (83 ـ 87) و سوره زُخرف آيه (26 ـ 27) و سوره ممتحنه آيه (4) تمام موارد مذكور بر محاجه و مجادله ابراهيم با پدرش تصريح دارد، بنابر اين چگونه مى توان آن را بر معناى خلاف ظاهر و مجازى بدون دليل و قرينه حمل نمود؟ و اما آنچه را به نام قراءات مختلف در كلمه «آزر» ياد كرده اند، مستندى ندارد و سندشان معلوم نيست و علماء آنها را نقل نكرده اند . پس نمى توان آنها را قراءات شاذ و نادر ناميد ، هر چند ابوحيان و جز وى آنها را در تفسيرهاى خود آورده اند . ولى در ده يا چهارده قرائت معروف ، «آزر» به فتح راء نقل شده و يعقوب ، «آزر» را به ضم راء خوانده است و در كتابهاى قراءات قرآن و تفسير طبرى جز اين دو قرائت ، ذكر نشده است. نگاه كنيد به النشر ابن الجوزى:2/250 و اتحاف فضلاء البشر : 211 و جز آنها.

اما گفته علماء نسب ، در انساب قديمه بى اندازه مختلف و مضطرب است و ابن سعد در طبقات (ج 1 ق 1 ص 28) به اسناد خود از ابن عباس روايت كند كه نبى اكرم(ص) وقتى نسب خود را مى شمرد ، از معد بن عدنان بن ادد رد نمى شد و مى فرمود: نسابين دروغ گويند . خداوند عزوجل فرمايد: (و قروناً بين ذلك كثيراً) و ابن سعد بعد از آن ، اقوالى درباره نسب آن حضرت تا اسماعيل ذكر مى كند و گويد: «و اختلاف مزبور دلالت دارد بر اينكه نسب را محفوظ نداشته اند و فقط آن را از اهل كتاب گرفته و ترجمه كرده اند و لذا اختلاف پديد آمده و اگر اينها صحيح بود ، رسول خدا (ص) از همه به آن داناتر بود ; بنابر اين به عقيده ما بايد نسب آن حضرت را تا معد بن عدنان ذكر نمود و از آن به بعد تا اسماعيل ابن ابراهيم را مسكوت گذاشت».

خلاصه آنكه در جواب ، رعايت احتياط كرده است و دليل قطعى بر بطلان تأويلهائى كه درباره كلمه «آزر» شده و همچنين نادرست بودن آنچه را به نام قراءات نادره ، ذكر كرده اند تا اسم خاص بودن آن را نفى كنند، روايت صحيح و صريحى است كه در صحيح بخارى آمده «روايت است از رسول اكرم (ص) كه گفت: ابراهيم پدر خود «آزر» را روز قيامت ملاقات مى كند در حالى كه صورتش غبار آلود و غمناك است، پس ابراهيم به وى گويد آيا به تو نگفتم مرا عصيان مكن؟ پس پدرش گويد: امروز نافرمانى تو نكنم، تا آخر حديث كه در صحيح بخارى (4/139 از چاپ سلطانى) و در فتح البارى (6/276 طبع بولاق) و
شرح العين (15/343 ـ 2441 طبع منيريه) موجود است. و اين صريح است در اينكه آزر اسم خاص پدر ابراهيم است و به هيچ وجه تفسير و تأويل پذير نيست. و وجه دلالت روايت آنكه ما ايمان داريم كه پيغمبر هر چه گويد از جانب خداست و از روى هواى نفس چيزى نگويد و چنين شخصى خبر داده كه آزر عَلَم براى پدر ابراهيم است، بنابر اين روايت مزبور ، سنتى است كه آيه را بيان مى كند و تفسير و تأويلهاى ديگر در مقابل سنت ، باطل و نادرست است. و مى دانيم اخبارى كه از امتهاى گذشته از ماقبل تاريخ در دست است، صحت آنها براى ما معلوم نيست و هر كدام را كه قرآن يا اخبار نبوى (ص) تأييد كند صحت آن محرز مى شود، زيرا امروز راهى براى تحقيق علمى در صحت آنها براى ما موجود نيست. و آنچه در كتب اهل كتاب آمده اصولا انتساب آنها به كسانى كه به آنها نسبت داده شده ، ثابت نيست . بنابر اين حجيت ندارند و براى اثبات و نفى امرى به آنها نمى توان استناد كرد و هيچ كس نتواند در صحت روايتى كه نقل كرديم ترديد نمايد، زيرا اهل فن حكم به صحت آن كرده اند و همين كافى است كه بخارى آن را به عنوان حديث صحيح نقل كرده است و اينان اهل ذكر در اين فن هستند كه بايد از آنان سؤال شود و به آنان در صحت و عدم صحت حديث اعتماد گردد. توفيق را از خداوند خواستارم. (المعرب جواليقى چاپ قاهره : 359 ـ 365)

تار عنكبوت:

تارك:

تارِك:

قرآن كريم: (فلعلك تارك بعض ما يوحى اليك و ضائق به صدرك) . (هود: 12)

تارة:

تاريخ :

و ابن شهراشوب گويد: كه تاريخ هجرى طبق دستور خود پيغمبر (ص) است كه در آغاز ورود به مدينه از اولين ماه ، تاريخ مقرر شد. (بحار: 40 / 218)

سال هجرى كه از محرّم آغاز مى شود ، ميانگين آن سيصد و پنجاه و چهار روز است و گاهى پنجاه و سه و گاهى پنجاه و پنج روز مى شود و اين سال را قمرى گويند ; و همين تاريخ در احكام شرعيه معتبر است. (نگارنده) و تا حدود سال 1272 ، همين سال قمرى رسمى و عمومى ايران بوده و از آن سال به بعد كه بعضى ادارات به طرز جديد اداره شد ; سال شمسى كه اندازه آن سيصد و شصت و پنج روز و يك چهارم روز است و هر چهار سال يك روز بر آن اضافه مى شود در ادارات معمول شد. البته ماههاى آن ماههاى منطقة البروج يعنى حمل
و ثور و جوزا و... بوده و در سال 1343 قمرى ماههاى قديم فرس يعنى فروردين و ارديبهشت و... رسماً معمول و متداول شد. (دهخدا)

تاريخ جلالى يا ملكى منسوب است به سلطان جلال الدين ملك شاه بن الب ارسلان سلجوقى كه وى در سال 467 هجرى و 1074 ميلادى دستور داد گروهى از منجمين را به رصدخانه اى كه جديداً بنا كرده بود احضار نمودند ـ كه از جمله آنها عمر خيام بوده ـ و آنان را مأمور اصلاح تقويم قديم ايران و تطبيق آن با نتايج ترصد و محاسبات نجومى كرد. تقويم ايرانى آن زمان (يعنى تاريخ يزدگردى) بر پايه ذيل قرار داشت: سال ، داراى دوازده ماه سى روزى بود و با پنج روز و كسرى كه سال اضافه داشت پنج روز را به آبان ماه مى افزودند و كسرى كه عبارت از يك چهارم روز بود هر صد و بيست سال يك بار سال را سيزده ماه مى كردند. يك كار ابتكارى كه در تقويم جلالى شد اين بود كه درگذشته نوروز ، روز معينى از سال نبود و هر ساله در اختلاف و نوسان بود، وى نوروز را بدقت در اعتدال ربيعى قرار داد و تقويم ايرانى نسبت به تقويمهاى ديگر آن زمان ، دقيقتر شد. و ديگر اينكه در كبيسه نيز دقت بيشترى بكار برده شد.