« الف »

أ :

الف ليّنه در زبان عرب جز در بعضى اسامى جامده حرف اصلى كلمه نباشد بلكه يا بدل از حرف ديگر ، يا زايده ، و يا علامت و اعراب گونه باشد .

1 ـ استفهام ، مانند : (قل آلله اذن لكم ام على الله تفترون) .

3 ـ تسوية ، قاعده اين همزه آن است كه بتوان جمله مدخول آن را به مصدر تأويل برد ، مانند : (سواء عليهم أانذرتهم ام لم تنذرهم) يعنى سواء عليهم انذارهم وعدم انذارهم .

آئِب :

آب :

از نظر علم جديد ، مادهاى مركب از هيدروژن و اكسيژن ، با فرمول شيميائىO2 Hكه در شرائط عادى مايع ، و خالص آن بى بو و بى مزه و اندك آن بىرنگ است ولى بسيار آن آبى به نظر مىآيد.

و گاه مبدأ نشو و مايه هر زندهاش توصيف نموده : (والله خلق كل دابّة من ماء): و خداوند، هر جنبنده را از آبى آفريد (نور:45) . (وجعلنا من الماء كلّ شىء حىّ): و هر چيز زنده را از آب قرار داديم . (انبياء:30)

از امام باقر (ع) روايت شده كه : آب نخستين آفريده خداوند (در جهان مادّه) است ، و ديگر آفريدهها را از آن آفريده است . (بحار:57/66)

و در طبالرضا آمده كه هر كه بخواهد معدهاش او را آزار ندهد ميان غذا آب ننوشد كه چنين كارى موجب رطوبت مزاج و ضعف معده شده و رگها نتوانند مواد اصلى غذا را به خود جذب نمايند .

و نيز در حديث است كه نوشيدن آب پس از غذاى چرب بيمارى را تحريك مىكند ، و پيغمبر (ص) هرگاه غذاى چربى مىخورد كمتر آب مىنوشيد و مىفرمود : تا غذايم بهتر هضم شود . و مستحب است كه آب به نحو مكيدن نوشيده شود و در شب نشسته و در روز ايستاده آشاميده شود .

و اين كه آب جوشيده هر چيزى را سودمند است و زيانى ندارد .

در حديث است كه هرگاه پيغمبر(ص) مىخواست آب بنوشد نخست «بسمالله» مىگفت و سپس كمكم يك جرعه يا دو جرعه مىنوشيد و «الحمدلله» مىگفت و آب را مىمكيد و قورت نمىداد و مىفرمود : بزرگ شدن شكم از قورت دادن آب است ، و در ظرفى كه از آن آب مىنوشيد نفس نمىكشيد و چون مىخواست نفس بكشد ظرف را از دهان كنار مىزد آنگاه نفس مىكشيد .

از امام صادق (ع) رسيده كه فرمود : آب را با سه نفس بنوشيد .

داود رقّى گويد : در خدمت امام صادق(ع) بودم ، حضرت آب خواست ، چون بنوشيد ديدم اشك از ديدگان حضرت سرازير شد آنچنان كه ديدگان غرق در اشك گرديد ، سپس فرمود : اى داود ، خدا لعنت كند قاتل حسين (ع) را، هر آن بنده كه چون آب بنوشد حسين (ع) را ياد كند و بر قاتلش لعنت فرستد خداوند صدهزار حسنه در نامه عملش ثبت كند و صد هزار گناه از او محو سازد و صد هزار درجه برايش بالا برد ، و چنان باشد كه صدهزار بنده آزاد كرده باشد و خداوند وى را در قيامت خنك دل محشور سازد . (بحار:44/303)

«احكام فقهى آب»

(وانزلنا من السماء ماء طهورا) از فراز شما آبى پاكيزه و پاكيزه كننده فرود آورديم . (فرقان:48)

آبى كه طاهر كننده است بايستى خود طاهر باشد ، مطلق نيز باشد (به «آب مطلق» رجوع شود) آبى كه رافع حدث است علاوه بر اين دو شرط ، مباح نيز بايد باشد ، به اين معنى كه تصرف در آن و بهرهبردارى از آن شرعا جايز باشد .

آب كر و جارى و چشمه و چاه به ملاقات با چيز نجس نجس نمىشود مگر اين كه رنگ يا بو يا مزه آن نجس به خود بگيرد ، آب باران در حال باريدن نيز به ملاقات منفعل نمىشود .

آباء :

آباد :

آباد :

آبادان :

آبادانى :

وبايد كه سبك نمودن سنگينى بار ايشان بر تو گران نيايد زيرا تخفيفى كه به آنها دادهاى اندوختهاى است كه به آبادى كشور و آرايش دادن حكومتت به تو باز مىگردانند ، به اضافه جلب خوشبينى وستايش آنها به خود و شادمان بودن تو از اينكه عدل و داد در ميان آنها برقرار كردهاى; زيرا در اين صورت تو بر اثر عدل و رفاه و آسايشى كه در اختيار آنها نهاده و اعتمادى كه به تو دارند نيروى آنان را ذخيره روز مباداى خود كردهاى ، لذا اگر احياناً حادثهاى اتفاق افتد كه بايستى نيروى مردمى در آن به كار رود آنان به طيب خاطر ، آن بار را به دوش كشند زيرا به كشور آباد آنچه بار كنى مىتواند بكشد .

و فرمود : آفت آبادانى (كشور) ستم پيشگى حاكمان است . ونيز فرمود : آنجا كه ظلم و ستم بر مردم حكومت كند عمران و آبادانى صورت نپذيرد .

و فرمود شما (مردم) آباد كننده زمينيد كه خداوند شما را در آن گماشته كه ببيند در آن چه مىكنيد ، پس نظارت خدا را بر خود مراقب باشيد . (بحار:10 و 89)

گويند بر نگين انگشتر انوشيروان اين كلمات منقوش بود : آنجا كه جور سلطان بود آبادانى صورت نپذيرد . (ربيع الابرار:2/819)

آبادكردن :

قرآن كريم: «تنها كسانى مسجدهاى خداوند را آباد مىكنند كه به خدا و روز جزا ايمان آورده و نماز را به پاى دارند و زكات مال خويش را ادا كنند و جز از خدا از دگر كس بيم ندارند، باشد كه چنان كسانى از راهيافتگان بوند». (توبه:18)

به «آبادانى» نيز رجوع شود .

آبادى :

آبار :

آبان :

آب استنجاء :

آب باران :

آب به بينى زدن :

آبتنى كردن :

آب جارى :

آبجو :

على بن يقطين گويد : به امام موسى بن جعفر (ع) عرض كردم : نوعى آب جو در بازار ساخته و فروخته مىشود كه معلوم نيست چگونه و در چه وقت ساخته شده ، آيا نوشيدن آن جايز است ؟ فرمود: من آن را دوست ندارم (بحار: 44و66) . به «فقاع» نيز رجوع شود .

آب چاه :

ديگر مذاهب سنت و همچنين فقهاء شيعه از زمان مرحوم علامه به بعد قائل به عاصميت آب چاه بوده و مىگويند : آب چاه مانند هر آبى كه داراى ماده باشد منفعل نمىشود مگر اين كه اوصاف ثلاثهاش بر اثر نجاست تغيير كند .

قول سوم قول نگارنده است ، و آن اين كه روايات مشارٌاليها محمول به وجوب است ، اما نه به جهت نجاست آب به معنى معهود ، بلكه بدين سبب كه آب چاه غالباً به مصرف نوشيدن مىرسد ، و از جنبه بهداشتى چنين آبى بايستى نظافت كامل در آن رعايت شود لذا كشيدن مقدار آبى كه در روايات براى هر يك از نجاسات مقرر شده واجب است نه مستحب ، و حكم مبنى بر غالب است .

آبِد :

آب دادن :

و از آن حضرت رسيده كه بهترين صدقه آب دادن است .

آبدار :

به «ساقى» نيز رجوع شود .

آبدان :

آبِدَة :

آب دهان :

آب دهنده :

آبِر :

آبرو :

و فرمود : بهترين مال و ثروت آن است كه در راه حفظ آبرو مصرف شود .

پيغمبر (ص) فرمود : جبرئيل مكرر به من مىگويد : از نزاع با مردم بپرهيز كه آن مايه كشف عيوب و رفتن آبرو خواهد شد .

امام صادق (ع) فرمود : هر كه زبان خويش را از تعرض به آبروى ديگران باز دارد خداوند در قيامت از لغزشهايش درگذرد .

عبدالله بن خالد كنانى گويد : روزى يك ماهى به دست داشتم و به خانه مىرفتم . امام موسى بن جعفر (ع) در راه مرا ديد فرمود : اين را بينداز كه من شايسته ندانم مرد چيز پستى را شخصاً با خود حمل كند ، شما شيعه دشمن فراوان داريد تا بتوانيد در ميان مردم آبرومندانه زندگى كنيد .

امام باقر (ع) به جابر جعفى فرمود : بدانچه كه ديگران در بارهات مىگويند (و تو از اينكه به آبرويت لطمه زدهاند بر آنان خشم مىگيرى) بينديش اگر ديدى راست است و آن عيب در وجود تو هست بدانكه تو بد كردى كه از سخن حقى به خشم آمدهاى و چون به اين كارت از چشم خدا بيفتى اين مصيبت بر تو گرانتر باشد از اينكه از چشم مردم بيفتى ، و اگر دروغ است پس بى آنكه رنجى به خود راه دهى به ثوابى رسيدهاى .

اسحاق بن ابىابراهيم گويد : روزى در خدمت امام صادق (ع) بودم و معلى بن خنيس (و جمعى از اصحاب) نيز در محضر امام بودند در اين بين مردى خراسانى وارد شد و عرض كرد : يابن رسول الله شما مىدانيد كه من يكى از شيعيان شمايم كه از راه دور به قصد زيارت شما به اين ديار آمدهام و اكنون هزينه سفرم تمام شده نمىتوانم به وطن بازگردم جز اينكه شما كمكى به من كنيد . حضرت به سمت چپ و راست خود نگاهى كرد و فرمود : سخن برادرتان را شنيديد ؟ اين را بدانيد كه احسان آن است كه پيش از آنكه محتاج حاجت خويش را عرضه كند نيازش را برطرف سازى و اما آن بذل و بخششى كه پس از عرض حاجت باشد در حقيقت بهاى آبروى او خواهد بود كه وى شب را تا به صبح خوابش نبرد و بين اميد و نوميدى به خود بپيچد و نداند به چه كسى روى آورد و
چون تصميم بگيرد كه حاجتش را به تو عرضه كند دلش در طپش باشد كه از تو پاسخ مثبت بشنود يا منفى ، گيرم كه تو در آن صورت توقعش برآورى فكر مىكنى به وى احسانى كردهاى ؟! . پيغمبر (ص) سوگند ياد كرده كه چنين كسى آنچه را كه از آبروى خود مايه نهاده ارزشش بيش از آنچه هست كه تو به وى دهى (هر چند گرانبها باشد) .

نقل است كه مردى به نزد اميرالمؤمنين(ع) آمد وعرض كرد : يا اميرالمؤمنين با شما كارى دارم . حضرت فرمود : پيدا است كه مشكلى به تو روى آورده مشكلت را به روى زمين بنويس . وى نوشت «من بى نوا و تهيدستم» حضرت به قنبر فرمود : دو دست لباس به وى ده . آن مرد چهار بيت شعر به مضمون سپاس و قدردانى از لطف حضرت بسرود ، حضرت (چون دريافت كه وى مردى با كمال و آبرومند است) فرمود : صد دينار به وى دهيد ، شخصى كه از اين كار حضرت بسى شگفت زده شده بود گفت يا اميرالمؤمنين وى را بىنياز و توانگر ساختى! فرمود : از رسول خدا شنيدم كه فرمود : با هر كسى به مقتضاى شأن و لياقتش رفتار كنيد . سپس فرمود : عجب دارم از كسانى كه بردگان را به مال خويش مىخرند ولى آزاد مردان را به احسان خود نمىخرند !

امام صادق (ع) فرمود : كسى كه به گناه مسلمانى آگاه شود و آن را افشا كند و پنهانش نسازد و آمرزش آن را براى برادر دينيش از خدا نخواهد چنين كسى به منزله آنكس بود كه خود مرتكب آن گناه شده باشد و خداوند از جرم گنهكار در گذرد و كيفرش را همان ريختن آبرويش قرار دهد و وى هنگام مرگ دريابد كه خدا بزرگتر از آن است كه در آخرت نيز او را عقوبت كند .

آب روان :

از آن حضرت رسيده كه : آب روان را چيزى نجس نكند . (بحار:80/20)

آب زمزم :

آبسال :

آبِستن :

از سخنان اميرالمؤمنين (ع) (خطبه شماره 70) در نكوهش مردم عراق بدين سبب كه در جنگ صفين فريب معاويه خورده حكمين را بر آن حضرت تحميل نمودند ، چنين مىفرمايد : «اما بعد يا اهل العراق فانما انتم كالمرأة الحامل ، حملت ...» يعنى اى مردم عراق، شما به زن آبستنى مىمانيد كه پس از تحمل سختى دوران باردارى بچه خود را سقط كرده مرده بيندازد وشويش بميرد و بيوگى او به درازا كشد و سرانجام بيگانهترين اشخاص ميراث او را بهچنگآورد...(نهجالبلاغهترجمهفيضالاسلام ص 166) به «آبستنى» نيز رجوع شود .

آبستنى :

روايات بسيارى در باره آبستنى آمده كه در اين كتاب ذيل واژه «باردارى» ملاحظه مىفرمائيد .

«احكام شرعى آبستنى»

1 ـ كمترين مدت آبستنى شش ماه است، مستفاد از آيه مباركه : (وحمله وفصاله ثلاثون شهرا): و دوران بودن وى (جنين) در رحم مادر تا از شير بريدگيش سى ماه است (احقاف:15) . به ضميمه آيه شريفه : (والوالدات يرضعن اولادهن حولين كاملين): و مادران دو سال تمام فرزندانشان را شير مىدهند (بقره: 233) .
احكامى بر اين مترتب است ، از جمله : نوزادى كه شش ماه پس از ازدواج مادرش به دنيا آمده باشد شرعاً فرزند زوج شرعى آن زن خواهد بود .

3 ـ اگر زن كافرهاى بميرد و او به فرزندى كه نطفهاش از مسلمانى منعقد شده باشد آبستن باشد و جنين نيز در رحم مادر مرده باشد ، بايستى آن زن را در قبرستان مسلمانان به خاك سپارند و پشت به قبله او را در قبر نهند ، زيرا روى فرزند به پشت مادر است .

5 ـ اگر زنى آبستن باشد و كسى كه ارثش به فرزند در رحم او مىرسد بميرد بايستى سهم دو پسر ـ احتياطاً ـ نگه بدارند تا وقتى كه آن زن وضع حمل كند، اگر دو پسر زائيد فبها ، و اگر جز اين بود بقيه مال را ميان ورثه تقسيم مىكنند ، اين در صورتى است كه ورثه با اين كار موافق باشند ، و گرنه سهم يك پسر نگه دارند و بر فرض دختر بودن نوزاد ، بقيه را ميان ورثه تقسيم كنند و اگر بيش از يك پسر متولد شد سهم زايد بر يك پسر را از ورثه مسترد دارند . (كتب فقهيه) به «باردارى» نيز رجوع شود .

آبَسْته :

آب سرد :

آبشار :

آبشخور :

آب شكم :

آبشَن :

در حديث ديگر آمده كه آبشن معده را دباغى مىكند . از اميرالمؤمنين (ع) رسيده كه آبشن پودى بسان پود مخمل در معده مىروياند .

احمد بن على بن الحسين ثعالبى از عبدالله بن عبدالرحمن صفوانى نقل كرده كه : كاروانى از خراسان عازم كرمان شد، راهزنان سر راه بر آنها گرفتند و اموال آنها را به غارت بردند ، يكى از مسافران را كه وى را مردى مالدار وبازرگان مىشناختند دستگير نموده ، بدين منظور كه جاى اموال خود را به آنها نشان بدهد وى را شكنجه كردند ، او را دست وپا بسته در ميان برفها واداشتند و دهان او را پر از برف مىكردند و مىبستند ، همچنان در شكنجه آنها بود تا اين كه زنى از آن راهزنان بر او رحم آورد و او را از بند رها نموده بگريخت و نجات يافت ، اما دهان و زبان او به علت اين كه مدتى طولانى برف در دهانش نگه داشته بودند بىحس شده بود آنچنان كه توان سخن گفتن را از دست داده بود ، چون به خراسان بازگشت خبر تشريف فرمائى حضرت رضا (ع) بدان ديار به گوشش رسيد و شنيد كه آن حضرت به نيشابور رسيده ، اتفاقاً به خواب ديد كه يكى به وى گفت : فرزند پيغمبر (ص) وارد خراسان شده، شرح بيمارى خويش را به آن حضرت عرضه دار ، باشد كه تو را به درمانى راهنمائى فرمايد ، وى در عالم خواب به عزم زيارتش شتافت و از بيمارى خود به حضورش شكوه نمود ، فرمود : مقدارى زيره با آويشن و نمك بگير و آنها را كوبيده (ساويده) دو تا سه بار به دهان بگير (مضمضه كن) كه به خواست خدا شفا مىيابى .

وى گفت : به دستور عمل كردم و شفا يافتم . (بحار:49/124)

آب غوره :

آبِق :

آب قليل :

آبكامه :

آب كثير :

آب كُر :

آب گرم :

آب گرم به تابش خورشيد :

آب گرم معدنى :