آب گوشت :

آبگير :

آبِلَه :

بيماريى است عفن ، سارى و وبائى با تب و بثورى بر ظاهر اندام كه منتهى به چرك و ريم شود و گاه مهلك باشد ، به عربى جدرى گويند .

در سرائر از كتاب محمد بن على ابن محبوب از ابن ابى عمير از محمد بن سكين و جز او از امام صادق (ع) روايت شده كه : به پيغمبر (ص) خبر دادند : فلان شخص كه جنب بوده به بيمارى آبله نيز مبتلى بوده است كسانش وى را در آن حال بيمارى غسل دادند و سپس وى وفات يافت . حضرت فرمود : وى را كشتند ، چرا نپرسيدند ؟! چرا او را تيمم ندادند ؟! همانا درمان نادانى پرسش است . (بحار:81/154)

آب مضاف :

آب مضاف نه چيزى را طاهر مىكند و نه غسل و وضو بدان مىتوان ساخت و هر قدر زياد باشد محض اين كه چيز نجسى به آن رسد نجس مىگردد .

آب مطلق :

آب نيسان :

آب و خاك و ارتباط با انسان :

گويند كه چون شاپور ذوالاكتاف به دست روميان اسير گشت ودر بند افتاد، بيماريى بر او عارض شد ، دختر پادشاه روم كه دلباخته او گرديده بود از او پرسيد : چه ميل دارى ؟ گفت : شربتى از آب دجله وكفى از خاك استخر فارس ، ضمن اندك زمانى آن دو را به نزد وى حاضر ساخت ، چون از آن آب نوشيد وآن خاك را بوئيد شفا يافت .

آبَه :

ياقوت حموى آورده : آبه شهركى است به نزديكى ساوه ، عوامالناس آن را آوه مىخوانند ، مردم آن شيعى مذهب و اهالى ساوه سنّى ميباشند ، پيوسته ميان اهالى اين دو شهر جنگهاى خونين مذهبى برپا بوده .

وقائلة اتبغض اهل آبهوهم اعلام نظم والكتابة ؟

( معجم البلدان )

آبِى :

آت :

آتَش :

در مواردى آن را به عنوان يكى از نعمتهاى بزرگ ياد كرده است ، كه بُعد عظيمى از ابعاد معاش بشر را تأمين مىكند : (الذى جعل لكم من الشجر الاخضر نارا فاذا انتم منه توقدون) ; خداوندى كه از درخت سبز براى شما آتش مقرر فرمود تا از آن جهت افروزش بهرهبردارى كنيد (يس:81) . (افرأيتم النار التى تورون * أأنتم انشأتم شجرتها ام نحن المنشؤن * نحن جعلناها تذكرة ومتاعاً للمقوين) (آيا آتش كه آن را برمىافروزيد ديدهايد . آيا شما درخت آن را به وجود آوردهايد يا ما ـ مائيم كه آن را ـ از سوئى ـ يادآور ـ آتش دوزخ ـ قرار داديم و ـ از سوى ديگر ـ مايه استفاده و بهرهبردارى مسافران و بياباننشينان ـ و
محتاجان به آن ـ مقرر ساختيم) . (واقعه:71 ـ 73)

در جاهائى از اين كتاب عزيز سخن از مبدأ بودن آتش براى آفرينش جن به ميان آمده است ، به «جن» رجوع شود .

گويند : عرب باستان را رسم بر اين بوده كه هرگاه دو قبيله مىخواستند با يكدگر معاهدهاى برقرار كنند و عقد صلح و مودتى ببندند آتشى مىافروختند و در آن حال دست به دعا برمىداشتند و مىگفتند : خداوندا هر كه اين پيمان را بشكند يا در آن خيانت ورزد وى را از منافع آتش محروم ساز و زيانهاى آن را به وى برسان ، و در حال عقد پيمان مىگفتند : « الدم الدم ، و الهدم الهدم ، لا يزيده طلوع الشمس الا شدّا ، و طول الليالى الا مدّا ، ما بلّ بحر صوفة ، و ما أقام رضوى بمكانه » . و هرگاه مىخواستند
يكى را به جهت اتهامى سوگند دهند آتشى مىافروختند و نمك و گوگرد در آن مىريختند و چون نمكها و گوگردها به صدا در مىآمدند به متهم مىگفتند : اينك آتش ترا تهديد مىكند ، پس اگر وى مقصر بود سوگند نمىخورد و به گناه خويش اعتراف مىنمود ، و اگر برىء بود سوگند ياد مىكرد و مىرهيد ; و آن آتش را «هوله» و جاى افروختنش را «مُهَوَّل» مىگفتند . كه اوس بن حجر تميمى ، شاعر معروف در اين باره گفته:

و مسافرى كه بازگشتش را دوست نداشتند نيز پشت سرش آتش مىافروختند، و مىگفتند : «ابعده الله واسحقه ، واوقد نارا اِثرَه» . چنان كه بشّار گفته :

مراد شاعر آن است كه جهل را طرد كردم و از خود راندم آنچنان كه آتش پشت سرش افروختم .

در سخنان اميرالمؤمنين (ع) آمده : «واعلموا انه ليس لهذا الجلد الرقيق صبر على النار ، فارحموا نفوسكم فانكم قد جَرّبتموها فى مصائب الدنيا ، فرئيتم جزع احدكم من الشوكة تصيبه ، والعثرة تدميه ، والرمضاء تحرقه ، فكيف اذا كان بين طابقين من نار، ضجيع حجر وقرين شيطان ...» و بدانيد كه اين پوست نازك تن شما را تاب آتش دوزخ نباشد ، پس به خود رحم كنيد ، كه خويشتن را در حوادث و مشكلات دنيا آزمودهايد ، بىتابى وناتوانى خود را در اثر خارى كه به بدن فرو مىرود ، و يا به زمين خوردنى كه اندك جراحتى بر شما وارد كند به تجربه نهادهايد ; پس چگونه خواهد بود (اين بدن سست و ضعيف) آنگاه كه در ميان دو طبقه از آتش در آغوش سنگهاى گداخته و كنار شيطان قرار گيرد ؟! آيا مىدانيد آنگاه كه مالك دوزخ بر آتش غضب كند آتشها بر روى هم مىغلتند و يكديگر را مىكوبند ؟ (و شعلهها به درون
هم فرو مىروند) و آنگاه كه آتش را نهيب دهد ناله كنان در ميان درهاى دوزخ از اين سوى به آن سوى شعله مىكشند ... (ربيع الابرار:1/183 ـ 192 )

از امام صادق (ع) روايت شده : گرمى آتش دنيا يك هفتادم حرارت آتش دوزخ است ... (بحار:8/288)

آتش پرستى :

آتش سوزى :

آتشكده :

از ميان آتشكدههاى دوران ساسانى سه آتشكده كه در آنها آتش بهرام مىدرخشيده است ، از اهميت بسيارى برخوردار بودهاند : 1 . آذَرْ فَرْنْبَغ ; 2 . آذَرْ گُشْنَسب ; 3 . آذَر بُرزين مهر . هر كدام از اين آتشكدهها منسوب به يكى از طبقات اجتماعى ساسانى است : فَرْنْبَغ آتشِ روحانيان ، گُشنسب آتشِ جنگجويان و بُرزين مهر آتشِ كشاورزان است . آذر فرنبغ در دوره ساسانى در كاربان فارس جاى داشته ، اما بر طبق افسانهاى ، اصلاً از خوارزم بدان ناحيه انتقال يافته بوده است . گُشنسب كه ظاهراً آتش قديم مغان ماد بوده ، در كنار درياچه اروميه احتمالاً در شيز (تخت سليمان) در آذربايجان بوده و در دوره ساسانى مهمترين آتشكده به شمار مىرفته

پس از اسلام برخى آتشكدهها تا چند قرنى بر جاى ماندند ، ولى با گرايش ايرانيان به اسلام به تدريج از شمار آنها كاسته شد و به ويرانى گراييد . ويرانههاى بسيارى از آنها اكنون باقى است . بعضى آتشكدهها با تغييراتى تبديل به مسجد شد ، مانند مسجد جمعه اصفهان يا اردستان و جز آن . در معمارى دوره اسلامى ايران ، به ويژه در ساختمان مساجد از طرح بناى آتشكدهها (چهارطاق) استفاده شده است . (دائرةالمعارف بزرگ اسلامى)

چيره بود ، در اواخر عمر خويش به مصر رفت و در خانقاه صلاحيه آنجا اقامت گزيد تا مرگش در رسيد .

ابن عربى :

ابن عرندس حلّى :

اضحى يميس كضعن بان فى حُلىقمر اذا ما مر فى قلبى حلا

تا اين كه مىگويد :

و جرت سحائب عبرتى فى وجنتىكدم الحسين على اراضى كربلا

رجل بصيوان الغمامة جده الـمختار فى حر الهجير تظلّلا

و الأُمُّ فاطمة المطهرة التىبالمجد تاج فخارها قد كلّلا

السيد السند السعيد الساجدالسبط الشهيد المستظام المبتلى

تالله لا انساه فردا ظامياو الماء ينهل منه ذبيان الفلا

و الطفل شمس حياته قد اصبحتبالخسف فى طفل و حلّ مؤثلا

شربوا بكاسات القنا خمر الفنامزج البلاء به فامسوا فى البلا

و توارثوا من بعد سلب نفوسهمدار المقامة فى القيامة مؤتلا

ظام الى ماء الفرات فان يرمنهلا يرى البيض الصوارم منهلا

متلاطم سغبت به اسيافهمفغدى لهم لحم الفوارس مأكلا

(دائرةالمعارف تشيع و الغدير:7/3)

ابن عَساكِر :

ابن عصفور :

اجداد او از حضرموت و مولد او در اشبيليه بوده او را كتب بسيار در فنون ادب است از جمله : كتاب الازهار ; كتاب الهلال ; شرح جزوليه ; شرح جمل زجاجى ; شرح ديوان متنبى .

ابن عَطِيّه :

كان الوزير نظام الملك لؤلؤةنفيسة صاغها الرحمن من شرف

و به بغداد مراجعت كرد و به عزم زيارت ناصرالدين مكرم بن علا كه به جود و سخا مشهور بود قصد كرمان كرد و از مستظهر خليفه درخواست كه عنايت نامهاى خطاب به وزير كرمان بنويسد و با نامه خليفه به كرمان رفت و قصيدهاى در مدح وزير مزبور بگفت و او به احترام نامه خليفه سه هزار دينار بدو صله داد و با خلعتها و اسبى او را به بغداد بازگردانيد و از آن پس به ماوراءالنهر رفت و بعد به هرات آمد و در آنجا به زنى عشق ورزيد و او را تشبيبهاى بسيار گفت و از آنجا به مرو هجرت كرد و توطن جست و به سال 505 در بيمارستان مرو وفات يافت او را با زمخشرى مكاتبات و مداعباتى است .

ابن عقده :

نقل است كه كتابخانه او بار سيصد شتر بوده است .

ابن عقده به سال 249 متولد و به سال 333 در كوفه درگذشته . (جامع الرواة و دهخدا)

ابن عقيل :

او كتب متعددى دارد از جمله : الجامع النفيس ، كتاب تفسير ، شرح بر الفيه ابن مالك . (لغت نامه دهخدا)

ابن علقمى :

در سال (642) به سمت وزارت ارتقاء يافت ، آنچنان در تدبير و تمشيت امور ، حزم و كفايت نشان داد كه مورد اعتماد كامل مستعصم قرار گرفت و زمام امور را به دست وى سپرد .

به هر حال چون هلاكو با لشكر خود نزديك بغداد رسيد ابن علقمى به خليفه اطمينان داد و گفت : اينها مىآيند و مىروند و حوائجى دارند و به مقام خلافت تعرضى نخواهند كرد ، و هلاكو دختر خود را به ابوبكر فرزند خليفه خواهد داد ، و روزى را براى عقد ازدواج معيّن كرد ، و در آن روز قاطبه رؤسا و اعيان و علما و ديگر بزرگان شهر را به لشكرگاه مغول فرستاد ، و هلاكو جمله را دستگير كرد و به قتل رسانيد و سپس وارد بغداد شد و به غارت و تخريب و قتل عام پرداخت ، و حكومت بغداد را به ابن علقمى سپرد . ابن علقمى يك سال پس از آن به سال 657 درگذشت و جسد او را در مشهد مقدس موسى بن جعفر (ع) «كاظمين» به خاك سپردند و فرزندش عزالدين محمد بن محمد بن احمد (يا شرفالدين ابوالقاسم على) بر جايش نشست . (اعلام زركلى و لغتنامه دهخدا و دائرةالمعارف تشيع)

ابن عماد :