ابوالاسود دُئلى :

مرحوم شيخ طوسى در كتاب رجال خود او را از اصحاب چهار امام : اميرالمؤمنين(ع) و امام حسن (ع) و امام حسين (ع) و على بن الحسين (ع) شمرده است . وى بصرى ، و در صفين در ركاب اميرالمؤمنين (ع) بوده .

به اتفاق مورخين عامه و خاصه وى واضع و مبتكر علم نحو بوده است ، و نيز در اين كه او اين علم را از اميرالمؤمنين على(ع) آموخته ، هر چند در سبب و انگيزهاى كه باعث اين آموزش شد اختلاف نمودهاند . فاضل سيوطى در كتاب «الاشباه و النظائر» از امالى ابوالقاسم زجاجى از ابوجعفر طبرى از ابوحاتم سجستانى از يعقوب بن اسحاق حضرمى از سعيد بن مسلم باهلى از پدرش از جدّش از ابوالاسود نقل مىكند كه گفت : روزى وارد شدم بر اميرالمؤمنين (ع) آن حضرت را ديدم سر به جيب فكرت فرو برده در انديشه امر مهم است . عرض كردم : يا اميرالمؤمنين در چه مىانديشى ؟ فرمود : من در اين شهر شما (بصره) لحنى (غلط لفظى) شنيدم و خواستم كتابى در اصول عربيت وضع كنم . عرض كردم : اگر اميرالمؤمنين چنين كند ما را زنده كرده است و اين زبان در ميان ما پايدار مىماند . سه روز پس از آن به خدمتش شرفياب شدم و او صحيفهاى به
نزد من افكند كه در آن نوشته بود : «بسم الله الرحمن الرحيم . الكلام كله اسم و فعل و حرف ، فالاسم ما أنبأ عن المسمى و الفعل ما أنبأ عن حركة المسمى و الحرف ما أنبأ عن معنى ليس باسم و لا فعل» پس فرمود : دنبال آن را بياور و بر آن بيفزاى ، و بدان كه اشياء بر سه گونهاند : ظاهر و مضمر و چيزى كه نه ظاهر است و نه مضمر و ميدان مسابقه دانشمندان شناخت همين چيزى است كه نه ظاهر است و نه مضمر .

گويند : روزى دختر ابوالاسود گفت : «ما اشدُّ الحرّ» مقصود او اين كه چه هوا گرم است ! و مىبايست دال اشد را مفتوح مىساخت . اما با ضمّ دال «ما» استفهاميه ، و معنى آن است كه سختترين فصل گرما كى است ؟ پدر در پاسخ گفت : «شهر آب» (ماه آب) كه يكى از ماههاى رومى و از ماههاى تابستان است . دختر گفت : من سؤال نكردم، خبر دادم . ابوالاسود داستان را به نزد اميرالمؤمنين (ع) برد ، فرمود : مخالطت عجمها سبب اين لحنها و غلطها است .

گويند : وى مردى ممسك بوده و مىگفته : اگر ما بخواهيم اموال خود را به مستمندان دهيم خود مستمندتر از آنها شويم . به فرزندش مىگفته : هرگز در سخاوت با خدا مسابقه مكن ، كه او هم سخاوتمندتر از تو است و هم از تو بهتر داند به چه كس مال بدهد .

ابوالاسود بر قبيله بنى قشير وارد شد و آن قبيله ناصبى و ابوالاسود شيعى بود ، بنو قشير شبها بدو سنگ افكندى ، روزى ابوالاسود به آنان گفت : چرا با ما اين كنيد ؟! گفتند : ما اين سنگها نيفكنيم ، بلكه از جانب خدا آيد .

وقتى بدو گفتند : تو ظرف علم و وعاء حلمى ، و تنها عيب تو امساك تو است . گفت : بهترين ظرف آنست كه ممسك باشد (محتواى خويش را نگه دارد) .

نوبتى ابن زياد به وى گفت : اگر تو را كِبَر سنّ مانع نبودى دستيارى من مىكردى ، گفت : اگر در فن كشتى مرا بكار خواهى گرفت مقدور من نيست ، و اگر از عقل و ادب من استفاده خواهى كردن آن امروز در من كاملتر از روزگار جوانى من است .

قبيله بنى قشير او را به جهت محبت على بن ابى طالب (ع) و ستايش از اهلبيت رسول ملامت مىكردند ، وى گفت :

بنو عم النبى و اقربوهاحب الناس كلهم اليّا

هوىً اعطيته منذ استدارترحى الاسلام لم يعدل سويّا

فان يك حبهم رشدا اصبهو لم اك مخطأ ان كان غيّا

الا ابلغ معاوية بن حربفلا قرت عيون الشامتينا

قتلتم خير من ركب المطاياو رحّلها و من ركب السفينا

اذا استقبلتُ وجه ابى حسينرأيت البدر راضى الناظرينا

گويند : معاويه هدايائى براى ابوالاسود فرستاد كه در ميان آنها حلوائى بود ، دخترش چون به آن هدايا و آن حلوا نگريست گفت : اينها را چه كسى براى ما فرستاده ؟

أبِالشّهد المزعفر ياابن حربنبيع اليك احسابا و دينا

وى در سال 69 بر اثر طاعون عجلان در بصره درگذشت . (روضات الجنات)

ابوالاَعْوَر :

ابو امامه :

ابوالاملاك :

ابواَيّوب انصارى :

در عهد خلفا در فتوحات مسلمانان شركت داشت ، پس از قتل عثمان از نخستين كسانى بود كه با اميرالمؤمنين (ع) بيعت كرد و در هر سه جنگ آن حضرت شركت نمود و در صفين بخصوص نبرد شايانى كرد كه صف لشكر را شكافت و به سراپرده معاويه نزديك شد .

در سال 52 كه قسطنطنيه در محاصره مسلمانان بود ابوايوب بر اثر بيمارى درگذشت و او را به وصيت خودش به پاى ديوار شهر به خاك سپردند . هنگامى كه ابوايوب از جنگ صفين برگشته بود اسود و علقمه به نزد او آمدند و گفتند : اى اباايوب در فخر تو همين بس كه شتر پيغمبر (ص) به محض ورود حضرت به مدينه به در خانه تو وارد شد ، ديگر اين چه كارى است كه شمشير خود را به گردن آويخته و پيوسته گويندگان لا اله الا الله را مىكشى ؟ ابوايوب گفت : شما اين را مىدانيد كه ديدبان به سپاه خود دروغ نمىگويد ، پيغمبر (ص) به ما امر فرمود كه با سه گروه در خدمت على بجنگيم: ناكثين و قاسطين و مارقين ، ناكثين اهل جمل و طلحه و زبير بودند كه با آنها جنگيديم ، قاسطين نيز هم اكنون از جنگشان برمىگرديم ، مارقين كه اهل طرفاوات و نهرواناتند و نمىدانم در كجايند؟ مىبايد با آنها نيز بجنگيم ان شاء الله ، سپس گفت : از پيغمبر (ص) شنيدم كه به عمار مىفرمود : فرقه طغيانگرى تو را خواهند كشت و تو در آن حال برحق و با حق خواهى بود ، اى عمار ! اگر ديدى همه مردم به راهى مىروند و على (ع) به راهى ، تو راه على را بگير چه او تو را به راه هلاك نمىبرد و از راه هدايت بيرونت نمىكند . (بحار:38/38 و اسدالغابه و دائرةالمعارف تشيع)

ابوالبَحتَرى :

يحيى بحترى طائى شاعر معروف و از شعراى والا مرتبه قرن سوم و معاصر با ابوتمام بوده و بعضى او را از ابوتمام برتر مىدانند .

از ابوالعلاء معرّى پرسيدند كداميك از اين سه شاعرترند ابوتمام يا ابوالبحترى يا متنبى ؟ وى گفت : متنبى و ابوتمام دو حكيم بودند ولى شاعر ، بحترى است .

ابوالبَخْتَرى :

ابوالبَخْتَرى :

ابوالبَخْتَرى :

وى در دسيسه دستگيرى يحيى بن عبدالله علوى شركت فعالانه داشت و بدين منظور همراه فضل برمكى به رى رفت . ظاهرا آنگاه كه قاضى القضاة ابويوسف در بغداد حضور نداشت ، در مجلس محاكمه يحيى به عنوان يكى از قضاة شركت كرد و با طرح شبهات ، حكم به محكوميت يحيى نموده اسباب رضايت هارون را فراهم ساخت ، و شايد همين امر باعث شد كه هارون وى را به منصب قضاء «عسكر مهدى» واقع در بخش شرقى بغداد بگمارد . وى در دربار هارون صاحب نفوذ بود و پس از درگذشت ابويوسف وى به سمت قاضى القضاتى منصوب گرديد .

ابوالبخترى در اواخر عمر خود چندى را در صيدا گذرانيده است . گرچه ابوالبخترى به عنوان فقيه ، راوى سيره ، محدث و نسبشناس شناخته مىشود ولى وثاقت او به شدت مورد ترديد رجاليان قرار گرفته است ، ابن معين ، احمد بن حنبل ، ابن راهويه ، ابوداوود ، جوزجانى و دارقطنى او را كذاب و واضع دانستهاند . عثمان بن ابىشيبه او را دجال خوانده است . از رجاليان شيعه نيز ابن غضائرى ، طوسى و نجاشى او را ضعيف و كذاب خواندهاند ، فضل بن شاذان وى را از دروغگوترين مردم دانسته است . وى به سال 200 درگذشت .
از آثار او : مولد اميرالمؤمنين على (ع) ; الرايات يا الالوية ; صفات النبى (ص) را مىتوان نام برد . (خلاصهاى از جامع الرواة و دائرةالمعارف بزرگ اسلامى و فهرست ابن النديم)

ابوبَراء :

و لاعب اطراف الاسنة عامرفراح ، له حظ الكتيبة اجمع

آوردهاند كه وى به بيمارى استسقاء دچار گرديد ، دو اسب از اسبان نجيب توسط لبيد بن ربيعه به رسم هديه به نزد پيغمبر (ص) فرستاد ، حضرت فرمود : من هديه مشرك را نمىپذيرم ، لبيد گفت : من گمان نمىكردم كسى از طايفه مضر باشد كه هديه شخصيتى چون ابوبراء را نپذيرد .

ابوالبركات :

نام او در تذكرهها ذكر نشده است و از او فقط به كنيت نام برده شده . مرگ او را به سال 570 نوشتهاند .

ابوالبركات بغدادى :

ابوالبركات ديلمى :

او فهرست شيخ طوسى را 587 ق تدريس نموده است .

ابوالبركات كوفى :

از جمله تاليفات او شرح اللمع است . (اعيان الشيعه)

ابوبِشْر عَمّى :

ابوبصير :

ابوبصير :

ابوبصير :

سليمان ديلمى گويد : در حضور امام صادق (ع) نشسته بودم كه ناگهان ابوبصير نفس زنان وارد شد ، حضرت فرمود : اى ابومحمد (يكى از كنيههاى ابوبصير است) چرا چنين عميق نفس مىكشى ؟! عرض كرد : فدايت گردم پير شدهام و مرگم نزديك شده و نمىدانم عاقبت كارم به كجا مىانجامد .

ابوبصير گويد : روزى به امام باقر (ع) عرض كردم : من نوكر درب خانه تو و از شيعيان شما مىباشم ، ضعيفى نابينايم ، از شما تمنا دارم برايم بهشت ضمانت كنى . فرمود : آيا دوست دارى نشانهاى از امامت به تو بنمايانم ؟ عرض كردم : چرا نخواهم ؟! آنگاه حضرت دست خود را به ديدگانم كشيد در حال بينا شدم كه اطراف خود را مىديدم . فرمود : اكنون چه مىبينى ؟ گفتم : هر چه مىبينم همه سگ و خوك و ميمونند ، مگر اينها همين مردم نيستند ؟! فرمود : آرى چون پرده به كنار رود دشمنان ما اين چنيناند . سپس فرمود : اى ابامحمد اگر خواهى تو را بدين حال (بينائى) رها سازم و حسابت با خدا باشد و اگر بخواهى به حال نخست بازت گردانم و بهشت برايت ضامن گردم ؟ عرض كردم : مرا به ديدار اين مردم نيازى نباشد به حال اولم بازگردان كه بهشت را به هيچ چيز نشايد عوض كرد . پس
حضرت دست به چشمم كشيد و به حال اول (نابينائى) بازگشت . وى به سال 150 درگذشت . (بحار:27/30)

ابوالبقاء :

اوراست كتاب معروف به «الكليات» كه فرهنگ الفبائى مصطلحات علوم و فنون است . (اعلام زركلى و دائرةالمعارف بزرگ اسلامى)

ابوالبقاء :

ابوبكر :

ابوبكر انبارى :

ابوبكر :

ابوبكر از اوان كودكى رفيق رسول الله(ص) بود و بعد از اسلام مشاور مخصوص و نگهبان و كاتب وحى و فرستاده مخصوص آن حضرت شد . به روايتى در
سفر اول پيغمبر به شام و در مجلس ملاقات با بحيرا حضور داشت و براى ازدواج پيغمبر با خديجه سعى بسيار نمود . چون ثروتمند و اهل معاشرت و مردمدار بود وجودش از همان روزهاى نخست براى دعوت اسلام مؤثر افتاد . تمام سرمايهاش را كه به چهل هزار درهم بالغ بود در راه اسلام صرف كرد . هفت برده مسلمان از جمله بلال را خريد و آزاد ساخت . زبير بن عوام و عثمان ابن عفان و عبدالرحمن بن عوف و سعد بن ابى وقاص و طلحة بن عبيدالله را به اسلام درآورد و نزد رسول الله برد . از عشره مبشّره بود . بعد از تشكيل انجمن سرّى مسلمانان در خانه ارقم ابى الارقم ركن پابرجاى آن بود . دخترش عايشه شش ساله بود كه او را به عقد ازدواج پيغمبر در آورد (صحيح بخارى) . از تصميم هجرت نيز غير از خانواده پيغمبر فقط ابوبكر و خانوادهاش خبر داشتند . هجرت رسول الله از خانه ابوبكر آغاز شد و زاد و راحله و برنامه سفر را او تدارك ديد و بنا به مدلول قرآن مجيد (توبه:40) تنها او در آن سفر يار پيغمبر(ص) بود . شرح هجرت و مراحل آن سفر تاريخى در كتب سيره به تفصيل مذكور است (سيره:1/480 ; كشف الاسرار:4/136 به بعد) بعد از وصول به منزل قبا ، در مدينه ، چون مردم رسول الله را از ابوبكر باز نمىشناختند خود را سايبان آن حضرت كرد تا مخدوم از خادم شناخته شود . بهاى زمين مسجد مدينه را هم كه پنج هزار درهم يا ده مثقال طلا بود او پرداخت . ابوبكر در مدينه در محله سنح منزل كرد و ام رومان به همراهى اسماء و عايشه و عبدالله در آنجا به وى پيوستند . ليكن پدرش ابوقحافه و پسرش عبدالرحمن تا فتح مكه مسلمان نشدند و عبدالرحمن در لشكر قريش با مسلمانان مىجنگيد و يك بار هم در ميدان بدر با پدرش رو در رو شد و از پيش او بگريخت . موقع سياسى و اجتماعى ابوبكر بعد از زفاف رسول (ص) با عايشه (شوال سال اول هجرى) بيش از پيش تقويت شد . در همه غزوات در كنار پيغمبر (ص) بود و رفاقت آن دو هرگز بر هم نخورد . در روز بدر در سايبان (عريش) فرماندهى با پيغمبر بود و او نگهبانى مىكرد . در صلح حديبيه (6 ق) به عكس كسانى كه اعتراض مىكردند جز تأييد و تسليم سخنى نگفت و در صلح نامه حديبيه كه به خط حضرت على (ع) نوشته شد نام او در صدر ساير شهود ثبت گرديد . زودتر از ساير صحابه از حمله به مكه خبر يافت و روز فتح دوشادوش پيغمبر وارد مكه شد . در ترك محاصره طائف تسليم نظر رسول الله (ص) بود . در لشكركشى تبوك كه عل