گردآورى خراج، متعهد جمع آورى جزيه نيز بودند. غير از مقاسمه كه سهمى از محصول بود، نوع ديگرى از خراج نيز رواج داشت كه بر پايه مساحت اراضى گرفته مىشد. در منابع گاه ميان جزيه و خراج اراضى فرقى نمىتوان گذاشت و اين دو اصطلاح به جاى يكديگر به كار مىروند. عبارات «جزيه بر اراضى» و «خراج بر رؤس» فراوان در منابع ديده مىشود و فقط در عهد عباسيان بود كه اين اصطلاحات مفهوم ثابتى پيدا كردند. خراجگزاران ماليات مقرر را يا در محل مىپرداختند يا خود به ديوان مىآوردند. خراج نقدى را سالى دو بار در بهار و پاييز مىگرفتند، اما خراج جنسى به هنگام برداشت محصول اخذ مىشد . خراج در دوره نخست اسلامى به مالياتى اطلاق مىگشت كه از ذميان

گرفته مىشد، اما اين اصطلاح رفته رفته توسعه يافت و در سده دوم هجرى، مالياتهاى ارضى روستائيان مسلمان را نيز خراج مىگفتند. ميزان خراج ارضى به سياست اجتماعى دولت و نيز به سنتهاى محلى بستگى داشت و داراى نرخ ثابتى نبود. در فقه شيعى اراضى خراج متعلق به تمامى مسلمانان است، اما در دورههاى اخير كه خراجگزار ذمى كمتر وجود داشت، برخى از علماى شيعه اراضى خراج را ملك تام و كامل متصرفان آن دانستند و معتقد بودند كه فرقى ميان زمينهاى خراجى و اراضى ديگر نيست جز آنكه از آنها مالياتى بعنوان خراج ستانده مىشود. خراج بايد به دست امام معصوم (ع) برسد و به دست او در مصالح مسلمانان خرج شود، اما چون ائمه(ع) در حيات خود تصرف خلفا و واليان ايشان را در خراج جايز دانستهاند ازينرو در زمان غيبت پرداخت خراج به فرمانروايان مسلمان غير شيعه مجاز است.

اِراقة:

اَراك:

اَراك:

در روايات شيعه از اكتفاء بوقوف در اراك براى حاج در روز نهم ذيحجه نهى شده، و اين كه چنين وقوفى مُجزى نيست.

اَرامِل:

اِرْب:

اِرْب :

اِرْب :

اَرَب :

اَرباع:

اَربَع:

به «چهار» نيز رجوع شود.

اَربَعاء:

اربعين:

اربعين:

از امام عسكرى (ع) روايت شده كه نشانههاى مؤمن پنج است: نماز پنجاه و يك ركعت (واجب و نوافل شب و روز) و زيارت اربعين و انگشتر بدست راست نمودن و پيشانى به خاك سودن و بسمالله را بلند گفتن . (بحار:98/248)

اِربِلى:

اِربَة:

يعنى مردانى كه به نكاح حاجت و نيازى ندارند. از سخنان اميرالمؤمنين (ع): «و الله ما كانت لى فى الخلافة رغبة و لا فى الولاية اربة»: به خدا سوگند كه نه مرا در امر خلافت، ميل و رغبتى، و نه در رياست و سرورى نياز و حاجتى بود . (نهج:خطبه303)

اِربِيان :

اُربِيَة:

اِرتِباط:

اِرتِباك:

اِرتِتاج:

اِرتِثاث:

اِرتِجاع:

اِرتِجال:

اِرتِحال:

عن رسول الله (ص) : «الضيف يأتى القوم برزقه، فاذا ارتحل ارتحل بجميع ذنوبهم»: ميهمان با روزى خود بر ميزبان وارد مىشود و با همه گناهان اهل خانه از آنجا كوچ مىكند . (بحار:75/461)

اِرتِداء:

عن اميرالمؤمنين (ع): «فلما توفى رسول الله (ص) اشتغلت بدفنه و الفراغ من شأنه، ثم آليت يمينا انّى لا ارتدى الا للصلاة و جمع القرآن، ففعلت ...»: از اميرالمؤمنين (ع) روايت شده كه فرمود: هنگامى كه رسول خدا (ص) وفات يافت من به تجهيز جسد مبارك پرداختم و سپس سوگند ياد كردم كه رداء به دوش نيفكنم جز براى نماز و فراهم ساختن قرآن. پس همين كار كردم . (بحار:22/328)

اِرتداد:

ارتداد بر دو قسم است: فطرى، ملى .

2 ـ مرتد ملى، كافرى است كه در خانواده غير مسلمان به دنيا آمده و پرورش يافته است و بعد به اسلام گرائيده و پس از اين گرايش دوباره از اسلام برگشته به كفر روى آورده است در اين حال زنش از او جدا مىشود و عده طلاق نگاه مىدارد.

«آياتى از قرآن در باره ارتداد»

3 ـ (من كفر بالله من بعد ايمانه الاّ من اكره و قلبه مطمئنّ بالايمان ولكن من شرح بالكفر صدرا فعليهم غضب من الله ولهم عذاب عظيم): هر آن كس پس از آن كه به خدا ايمان آورده باز كافر شود ـ نه آن كه به زبان از روى اجبار اظهار كفر كند و دلش به ايمان ثابت باشد، بلكه دلش آكنده به كفر بُوَد ـ بر آنها خشم و غضب خدا و عذاب سخت دوزخ خواهد بود. (نحل:106)

«رواياتى در باره ارتداد»

و نيز فرمود: اگر مردى از دين مرتد شود او را به اسلام بخوانيد اگر توبه نمود از او بپذير وگرنه گردنش را بزن، و اگر زنى مرتد شد او را به اسلام بخوان اگر توبه كرد از او بپذير وگرنه او را به توبه بخوان.

به «مرتد» نيز رجوع شود.

اِرتِداع:

اميرالمؤمنين (ع): «من لا يتحلّم لا يحلم، و من لا يرتدع لا يعقل، و من لا يعقل يُهَن»: آن كه خويشتن را به حلم و بردبارى وادار نسازد به صفت حلم دست نيابد، و آن كه از كرده ناسزاى خويش باز نايستد خردمند نباشد، و آن كه خردمندانه عمل نكند مورد اهانت قرار گيرد، و آن كس كه مورد اهانت ديگران باشد بدو وقعى ننهند... (بحار:77/282)

اُرتُدُكس:

ارتدكس: عنوان كليساهاى مسيحيان خاورى بيزنطى است كه در سال 1054 ميلادى بروزگار ميخائيل كارولاريوس بطريرك قسطنطنيه از كليساى كاتوليك منفصل گشت، اين مجموعه كليساها در روسيه و بلاد بالكان و يونان و بعضى از كشورهاى خاور نزديك يافت مىشود، كه تحت سلطه بطركهاى اين مذهب اداره مىشوند. پيروان اين مسلك حدود 185 ميليون مىباشند. (اعلام المنجد)

اِرتِزاق:

اَرتِش:

در نامه اميرالمؤمنين (ع) به مالكاشتر آمده: «و اعلم ان الرعية طبقات لايصلح...فمنها جنود الله...فالجنود باذن الله حصون الرعية...». بدان اى مالك كه رعيت از گروههاى مختلف تشكيل يافته و هر گروه مكمّل گروه ديگر است و هيچكدام از ديگرى بى نياز نخواهد بود، بخشى از آنها لشكريان خدايند، بخش ديگر نويسندگان عمومى و خصوصى...اما لشكريان ـ به اذن پروردگار ـ دژهاى استوار رعيت و زينت زمامداران و مايه عزت و شوكت دين و راههاى تأمين امنيت (كشور)اند، رعيت جز بوجود ارتش بر پا نماند، و از سوى ديگر، ارتش نيز جز بوسيله خراج (ماليات دولتى) قوام و بقائى نخواهد داشت، زيرا آنها با خراج براى جهاد با دشمن تقويت مىشوند، و جهت تأمين هزينه خويش بدان تكيه مىزنند و نياز زندگى خود را بدان برطرف مىسازند ...

...آنگاه از آنان آنگونه تفقد كن كه پدر و مادر از فرزندشان تفقد و دلجوئى مىكنند. و نبايد لطفى كه درباره آنها روا مىدارى در نظرت بزرگ جلوه كند، و نيز نبايد لطف و محبتى كه با بررسى وضع آنها مىنمائى هر چند اندك باشد خرد و حقير بشمارى، زيرا همين لطف و محبتهاى اندك آنان را به خيرخواهى و خوش بينى نسبت به تو وادار مىسازد.

و مىبايست مقربترين فرمانده ارتش به نزد تو آن فرمانده باشد كه در كمك به سپاهيان بيش از همه همدردى كند و از امكانات خود بيشتر در اختيار آنها نهد، آنچنان كه هم نفرات ارتش و هم كسانى كه تحت تكفل آنها هستند اداره شوند، تا همه آنها تنها به يك چيز بينديشند و آن جهاد با دشمن باشد. چه محبت و مهربانى تو نسبت به آنها دلهاى آنان را بتو متوجه مىسازد. (نهج : نامه 53)

اما بعد: من سپاهى را بسوى نبرد بسيج كردم كه با خواست خدا از آباديهاى شما مىگذرند، و آنها را بدانچه خداوند بر آنها واجب كرده سفارش نمودهام، به آنها گفتهام كه از آزار مردم و ايجاد ناراحتيها و مشكلات خوددارى كنند، و من بدين وسيله در برابر شما و كسانى كه در پناه شما هستند از مشكلاتى كه سپاهيان بوجود مىآورند از خود رفع مسئوليت مىكنم (كه آنها حق رساندن هيچگونه زيان را به كسى ندارند) مگر اينكه آنها سخت گرسنه شوند و راهى براى سير كردن خود نيابند. (كه در اين صورت مجازند بقدر ضرورت رفع نياز خويش سازند) بنابر اين اگر كسى از آنها چيزى را از روى ستم از افراد گرفت وظيفه داريد او را در برابر عملش كيفر كنيد، (و شما را نيز توصيه مىكنم كه) اشرار و بى خردان منطقه را از آزار و زيان زدن به آنها جلوگيرى كنيد، و در موارد ضرورت كه مجازند متعرض آنها مشويد. من خود به دنبال سپاه در حركتم، شكايات خود را به نزد من آريد; در مواردى كه آنها بر شما چيره شده و شما قدرت دفع آنها را جز به مدد خداوند و بواسطه من نداريد به من مراجعه كنيد. كه من به يارى پروردگار آنها را اصلاح مىكنم و روش اخلاقى آنها را دگرگون مىسازم. (نهج : نامه 60)

از ابن عباس روايت شده كه پيغمبر(ص) فرمود: بهترين عدد گروهان اعزامى چهار صد، و بهترين عدد سپاه چهار هزار است و لشكرى كه مشتمل بر دوازده هزار رزمنده باشد اگر با استقامت و صداقت باشند شكست نخورد. (بحار: 78 و 83 و 100 و61)

اِرتِشاء:

اِرتِضاء:

اِرتضاع:

اِرتِطام:

اِرتِعاد:

اِرتعاش:

اِرتفاع:

ارتفاع:

اِرتِفاق:

اَرتَق:

اِرتقاء:

اِرتِكاب:

اِرتماس:

اِرتِواء :

اِرتِياب:

اِرتِياح:

اِرتِياد: