استغراق:

الفاظ دالّ بر استغراق عبارتند از: «كل» كه مستغرق همه افراد مضاف اليه نكره خود مىباشد، مانند (كل نفس ذائقة الموت). و مستغرق همه اجزاء مضاف اليه مفرد معرفه خود مىباشد، مانند «كل زيد حسن». و ديگر «ال» اگر بر سر جمع درآيد مانند «ما رآه المسلمون حسنا».

استغشاء:

استغفار:

(افلا يتوبون الى الله و يستغفرونه و الله غفور رحيم) ; چرا به خدا باز نگردند و از او پوزش نخواهند در حالى كه خداوند بخشايندهاى مهربان است). (مائده:73)

اميرالمؤمنين (ع) فرمود: عجب دارم از كسى كه از رحمت خدا نوميد مىگردد در صورتى كه استغفار با اوست.

و نيز از آن حضرت است كه كفاره غيبت آن است كه جهت غيبت شده استغفار كنى. (بحار: 16 و 85 و 93)

اِستغلاظ:

اِستِغلاق:

اِستِغلال:

استغناء:

اِستِفادة:

استفاضة:

اِستِفاف:

اِستِفاقة:

استفتاء:

به «فتوى» نيز رجوع شود.

استفتاح:

(و استفتحوا و خاب كل جبّار عنيد)پيامبران از خداوند طلب فتح و پيروزى (بر مخالفين خويش) نمودند، و در نتيجه عذاب آمد و هر ستمگر لجوج از سعادت نوميد گشت. (ابراهيم:15)

استفتاح:

استفحال:

استفراخ:

استفراغ:

اِستفراه:

استفزاز:

استفسار:

استفعال:

استفهام:

اداة استفهام: كلمهاى كه بدان طلب فهم و دريافت كنند، مانند: آيا. چرا. براى چه. چه. چون. چند. هل. أ. كيف. من. ما. متى. اين. و جز آن.

اِستقالَة:

آن حضرت در بخشنامه يا سفارشنامه خود به عمال اخذ صدقات: «...فاقبض حق الله منه، فان استقالك فاقله...» حق خدا را از او بستان، و اگر وى درخواست گذشت نمود از او درگذر. (بحار:96/89)

ابن ابى الحديد معتزلى در شرح نهج، ذيل اين جمله مىگويد: راويان اخبار در نقل اين جمله اختلاف دارند: بيشتر آنان چنين نقل كردهاند: «اقيلونى فلست بخيركم» (بيعت خويش را از من باز ستانيد كه من بر شما برترى ندارم). و برخى اين جمله را بدين گونه انكار كرده و گفتهاند اصل سخن وى اين بوده: «ولّيتكم و لست بخيركم» (در حالى من زمام زعامت را به دست گرفتم كه بر شما امتيازى نداشتم) . ابن ابى الحديد سپس مىگويد: اما كسانى كه اين سخن را از ابوبكر نقل كردهاند در توجيه آن مىگويند: وى آن را در آغاز بيعت خويش مىگفته كه مىخواسته از اين راه نيت درونى مردم را كشف كند كه آيا اين بيعت به طيب خاطر و رضايت باطن مردم صورت گرفته يا به اكراه و اجبار انجام شده، و چون ديد عموم مردم به خلافت او خشنودند بكار خويش ادامه داد و دگر اين سخن را تكرار ننمود.

سپس ابن ابى الحديد اين مطلب را پى مىگيرد و مىگويد: طرفداران ابوبكر مىگويند: نظير اين داستان براى خود على نيز اتفاق افتاده كه وى پس از قتل عثمان گفت: «دعونى و التمسوا غيرى...» (مرا رها كنيد و ديگرى را بجوئيد كه اگر من در پست وزارت نظام شما باشم به از آن كه بر شما سمت امارت داشته باشم. و گفت: دست از من برداريد كه من ـ در بى هوائى ـ مانند
يكى از شما بلكه شنواتر و مطيعترم فرمان آن كسى را كه بر شما امارت نمايد) اما مردمان از او نشنيدند و با وى بيعت نمودند. پس على نيز كسى بود كه ابتدا زير اين بار نمىرفت ولى هم او امر امارت پس از خود را به فرزندش حسن محول مىسازد. اماميه در پاسخ گفتهاند: بسى فرق است بين موضع على با موضع ابىبكر، چه اين كه على نگفت: من جهت اين امر صلاحيت ندارم، بلكه از بيم وقوع فتنه و آشوب در ميان مسلمانان شانه از زير اين بار تهى مىنمود در حالى كه ابوبكر خود را فاقد صلاحيت مىخواند كه مىگفت: «لست بخيركم» و كسى كه خود صلاحيت مقامى را ندارد چگونه آن را به ديگرى مىسپارد؟!

استقامت:

(انّ الذين قالوا ربّنا الله ثمّ استقاموا تتنزل عليهم الملائكة الاّ تخافوا و لا تحزنوا و ابشروا بالجنة التى كنتم توعدون) ; آنانكه گفتند خداى ما همان خداوند آفريدگار هستى است و سپس به گفته خويش پايدار ماندند ، فرشتگان (هنگام مرگ چنانكه از امام صادق (ع) رسيده) بر آنها فرود آيند و آنان را مژده دهند كه بيم مداريد و اندوهگين مباشيد و مژده باد شما را به بهشتى كه (از سوى پيامبران) به شما وعده داده مىشد ... (فصلت:30)

(يا ايها الذين آمنوا اذا لقيتم فئة فاثبتوا و اذكروا الله كثيرا لعلكم تفلحون) ; اى مسلمانان! چون به فوجى از دشمن روبرو گرديديد پايدارى و استقامت ورزيد و خداى را پيوسته بياد آريد، باشد كه پيروزمند و فاتح گرديد. (انفال:45)

ابو بصير گويد: از امام باقر (ع) معنى (ان الذين قالوا ربنا الله ثم استقاموا)پرسيدم فرمود: بخدا سوگند (استقامت و پابرجائى بگفتار ربنا الله) همين است كه شما (شيعه) برآنيد.

اميرالمؤمنين (ع): «السلامة مع الاستقامة»: سلامتى با راستى و راست زندگى كردن است (بحار:71/293). «لقد حملتكم على الطريق الواضح التى لا يهلك عليها الاّ هالك، من استقام فالى الجنة، و من زلّ فالى النار»: من شما را به راه روشن رسانيدم، راهى كه جز تبهكارى از آن گم نگردد، هر كه به راستى و درستى آن را پيمود به بهشت رفت و هر كه از آن كج شد به دوزخ رهسپار گرديد (نهج: خطبه 119). عن رسول الله (ص): «لا يستقيم ايمان عبد حتى يستقيم قلبه، ولا يستقيم قلبه حتى يستقيم لسانه»: از رسول خدا روايت شده كه فرمود: ايمان هيچ بندهاى سامان نيابد تا آن كه دلش راست گردد، و دلش راست نشود جز آن كه زبانش راست شود.

اِستقباح:

استقبال:

استقذار:

استقراء:

استقرار:

استقراض:

استقسام:

استقصاء:

اِستِقضاء:

استقلال:

استكانت:

اِستِكتاب:

اِستِكتام:

استكثار:

استكراه:

اِستِكشاف:

استكمال:

استلام:

اِستِلانة:

استلحاق:

قال المدائنى (من مورخى و محدثى العامة): لمّا اراد معاوية استلحاق زياد ـ و قد قدم عليه الشام ـ جمع الناس و صعد المنبر و اصعد زيادا معه على مرقاة تحت، و حمد الله و اثنى عليه، ثم قال: ايها الناس! انى قد عرفت شبهنا اهل البيت فى زياد، فمن كانت عنده شهادة فليقم بها. فقام الناس فشهدوا انه ابن ابى سفيان، و انهم سمعوه اقرّ به قبل موته; فقام ابو مريم السلولى ـ و كان خمّارا فى الجاهليةـ فقال: اشهد يا امير المؤمنين ان ابا سفيان قدم علينا بالطائف، فاتانى فاشتريت له لحما و خمرا و طعاما، فلما اكل قال: يا ابا مريم! اصب لى بغيّا. فخرجت فاتيت بسمية، فقلت لها: ان ابا سفيان من قد عرفت شرفه و جوده، و قد امرنى ان اصيب له بغيا، فهل لك؟ فقالت: نعم، يجىء الآن عبيد بغنمه ـ و كان راعيا ـ فاذا تعشى و وضع رأسه اتيته. فرجعت الى ابى سفيان فاعلمته، فلم يلبث ان جاءت تجرّ ذيلها، فدخلت معه، فلم تزل عنده حتى اصبحت، فقلت له ـ لما انصرفت ـ كيف رأيت صاحبتك؟ فقال: خير صاحبة لولا ذفر فى ابطيها; فقال زياد ـ من فوق المنبر ـ يا ابا مريم لا تشتم امهات الرجال فتشتم امك. فلما انقضى كلام معاوية و مناشدته قام زياد فحمد الله و اثنى عليه ثم قال: ايها الناس! ان معاوية و الشهود قد قالوا ما سمعتم و لست ادرى حق هذا من باطله، و هو والشهود اعلم بما قالوا، و انما عبيد اب مبرور و وال (و والد ظ) مشكور. ثم نزل. (شرح نهج : ابن ابى الحديد:16/187)

اِستِلذاذ:

استلزام:

استلقاء:

اِستِماتَة:

اِستِماحَة:

استماع:

اِستِمالة :

استمتاع :

استمداد:

استمراء:

استمرار:

استمطار:

اِستِملاء:

استمناء:

استمهال:

اِستنابَة:

استناد:

اِستِنامَة:

اِستنباء:

استنباط:

استنجاء:

اِستِنجاد:

اِستِنجاز:

اِستِنزال:

اِستِنساخ:

استنشاق:

اِستِنصار:

اِستِنطاق:

اِستِنظار:

استنفار:

اِستِنقاء:

استنقاذ:

استنكاح:

اِستِنكار:

استنكاف:

استنهاض:

اِستِواء:

قرار گرفتن: (الرحمن على العرش استوى)(طه:5). نوعى تجوز، كنايه از استيلاى كامل بر كائنات.

اِستِواء:

اُستُوار:

اِستِهامَة:

اِستِهانَة:

اِستِهتار:

اِستِهجان:

اِستِهداء:

اِستِهداف:

استهزاء:

(يا ايها الذين آمنوا لا يسخر قوم من قوم عسى ان يكونوا خيرا منهم و لا نساء من نساء عسى ان يكنّ خيرا منهنّ ...) ; اى مسلمانان! يكديگر را استهزاء نكنيد كه بسا استهزاء شونده نزد خداوند به از استهزاء كننده باشد، و با القاب و عناوين ناستوده عيبجوئى و عيبگوئى يكديگر منمائيد كه بدنامى است فسق و فجور پس از آنكه آدمى اسلام آورده باشد و هر كه (از اين شيوه ناپسند) توبه نكند وى از جمله كسانى است كه به خويشتن ستم نموده است. . (حجرات:11)

از حضرت رسول (ص) روايت شده كه استهزاء كنندگان را بنزد يكى از درهاى بهشت حاضر كنند و به هر يك از آنها گويند: شتابان، شتابان، بيا به بهشت، وى دوان دوان بيايد كه داخل بهشت شود دربان در را
ببندد، اين كار بتكرار با وى شود، آخرين بار هر چه به وى اصرار شود كه بيا نيايد چه بداند كه وى را به استهزاء گرفتهاند. (جامع السعادات:2/222)

اِستِهلاك:

استهلال:

اِستِهواء:

استياء:

استياك:

اِستِيام:

استيثار:

اِستيثاق:

استيجار:

اِستِيحاء:

اِستِيحاش:

استيذان:

استيذان مردود و نكوهيده در مورد استيذان منافقين از پيغمبر اكرم (ص) بعدم شركت در غزوه تبوك است، اين كار موجب دلسرى ديگران از اطاعت آن حضرت مبنى بر فرمان بسيج عمومى به آن غزوه مىشد.
(لا يستأذنك الذين يؤمنون بالله و اليوم الآخر ان يجاهدوا باموالهم و انفسهم و الله عليم بالمتقين * انما يستأذنك الذين لا يؤمنون بالله و اليوم الآخر و ارتابت قلوبهم فهم فى ريبهم يترددون): كسانى كه به خدا و روز جزا ايمان دارند، از تو اجازت نخواهند كه از فداكارى با جان و مال در راه خدا به كنار روند، و خداوند به حال خداى ترسان آگاه است. كسانى چنين دستورى از تو مىخواهند كه به خدا و قيامت ايمان نداشته و دلهاشان بدين امر يك جهت نمىباشد، اينان همچنان در حال شك و ترديد خويش آمد و شد دارند . (توبه:44 ـ 45)

اِستِيسار:

اِستِيصال:

اِستِيطان:

استيعاب:

استيفاء:

اِستِيقاد:

اِستِيقاظ:

اِستِيقان:

استيلاء:

استيلاد:

استيمار:

اِستِيمان:

استيناس:

استيناف:

در فقه اعاده فرائض است كه بيكى از اسباب و علل فساد باطل شود. (كشاف:1 ـ 89 و مطول: 218)

اِستيهاب:

اَسجاع:

سجع متوازن آن كه از اول دو قرينه يا آخر يا از اول دو مصراع يا آخر، كلماتى آورده شود كه هر يك نظير خويش را به وزن موافق باشند اما به حروف روى مخالف، مانند: «و آتيناهما الكتاب المستبين و هديناهما الصراط المستقيم.

اَسحار:

اسحاق:

اسحاق:

اسحاق:

و كم سارت بك الناقة نحو المنزل الخالى

بخير بتٌّ مسروراًرخىّ الحال و البال

فأجلالك انسانيهيا غاية آمالى

كتبت اليك والنعلان ما اناقلهما من المشى العنيف

و اسحاق و نيز پدر او را در طب مصنفات سودمند است. و در آخر او را فالج افتاد و به ربيع الآخر سال (298) يا (99) درگذشت. و نسبت او به عباد حيره است و عباد حيره از ترسايان ايرانى بودند. (ابن خلكان چاپ تهران ج 1 ص 70 ـ 71) و داود ضرير انطاكى از او چنين ياد مىكند الكامل المجرب اسحاق بن حنين النيسابورى فعرب اليونانيات و السريانيات و اضاف اليها مصطلح الاقباط لانه اخذ العلم عن حكماء مصر و انطاكيه و استخرج مضار الادوية و مصلحاتها. (تذكره ضرير چاپ 1303 ج 1 ص 20)

1 ـ كتاب اوقليدس الفيثاغورى ـ نقل اسحاق، و شرح ابوالعباس النيريزى با ترجمه لاتينيه از استاد بستورن و استاد هيبرگ (2) چاپ هونيه (كپنهاگ) 1893.

3 ـ كليات ارسطاطاليس ـ باعتناء استاد زنكر (علم الفلسفه). چاپ ليبسك 1846 م.

اسحاق:

اسحاق:

اسحاق:

اسحاق:

اسحاق:

اسحاق:

و ابن خلكان گويد: اسحاق ابن مرار الشيبانى بالولاء النحوى اللغوى مكنى به أبى عمرو. اصل وى از رماده كوفه است. و از آنجا به بغداد شد و از موالى است و ديرى براى آموختن لغت و شعر مجاورت بنوشيبان كرد و از اين رو او را به شيبان نسبت كردهاند و او از ائمه اعلام فنون لغت و شعر است و وى بسيار حديث و كثير السماع و ثقه است و نزد خاصه از اهل علم و روايت مشهور است و علت منزلت وى نزد عامه اهل علم، اشتهار او به شرب نبيذ است. و جماعتى كثير از كبار ائمه مانند احمد بن حنبل و ابوعبيده قاسم ابن سلام و يعقوب ابن سكيت صاحب اصلاح المنطق از او اخذ روايت كردهاند و يعقوب ابن سكيت گويد كه ابوعمرو به يكصد و هيجده سالگى وفات كرد و تا آخر عمر قلم از دست ننهاد و من در آن وقت كودكى بودم از كتب او مىنوشتم و گاه بود كه او از من كتابى عاريت مىكرد و ابن كامل گويد اسحاق ابن مرار به روز وفات ابوالعتاهية و ابراهيم ابن نديم موصلى در (213) به بغداد درگذشت و ديگران وفات او را به سال (206) در صد و ده سالگى و بعضى يوم السعانين گفتهاند و ابن خلكان گويد قول اخير درست باشد. و از تصانيف اوست: كتاب الخيل. كتاب اللغات و اين كتاب را كتاب الجيم و كتاب الحروف نيز نامند. كتاب النوادر كبير در سه نسخه. كتاب غريب الحديث. كتاب النحلة. كتاب الأبل. كتاب خلق الأنسان و او دواوين شعرا را نزد مفضل ضبى خوانده است و مهارت او در نوادر و غريب و اراجيز عرب بيش از ديگر شعب ادب بود و پسر او عمرو گويد پدرم اشعار هشتاد و چند قبيله را گرد كرد و آنگاه كه تدوين و تخريج يك قبيله به پايان مىبرد مصحفى مىنوشت و در مسجد مىنهاد تا هشتاد و اند مصحف برآمد. (ابن خلكان چاپ طهران صفحه 68)

اسحاق:

اسحاق:

اسحاق:

خطيب در تاريخ بغداد گويد: خيار جدّ اسحاق بنده قيس بن محزمة بن مطلب بن عبد مناف بود او را در جنگ عين التمر اسير كردند و اين اولين اسير بود كه از عراق به مدينه آوردند، و نيز گويد: وى فارسى بود: و سه پسر داشت محمد (صاحب مغازى) و عمر بن اسحاق و ابوبكر بن اسحاق. (تاريخ بغداد ج 1 ـ ص 214 و 216)

اسحاق:

و السلام عليك يا اسحاق بن يعقوب و على من اتبع الهدى . (تنقيح المقال)

اسحاق پيغمبر:

از امام صادق (ع) روايت است كه وى صد و هشتاد سال عمر كرد (دهخدا و بحار:11/65). نام اين پيغمبر هفده بار در قرآن كريم آمده و ولادتش به نحو معجزه بيان گرديده كه مادرش در آن روز ، روزگار پيرى را مىگذرانيده است (و امرأته قائمة فضحكت فبشّرناها باسحق و من وراء اسحق يعقوب * قالت يا ويلتى ءالد و انا عجوز و هذا بعلى شيخا انّ هذا لشىء عجيب) . (هود:71 ـ 72)

در تورات كنونى ، اسحاق (ع) همان فرزند ذبيح ابراهيم (ع) ذكر شده ، چنان كه در بعضى منابع اهل سنت نيز آمده است ، ولى در مآخذ شيعه ، اسماعيل (ع) را ذبيح خواندهاند ، به «اسماعيل» رجوع شود .

اَسخى:

اَسخِياء:

اَسَد:

اميرالمؤمنين (ع): «...و انتم تنفرون عنه (الحق) نفور المعزى من وعوعة الاسد»: آنچنان از حق گريزان مىباشيد كه بز از صداى شير درنده (نهج: خطبه 131). ج، آساد، اُسود، اُسد، اُسُد.

اَسَد :

اَسَد :

اسدّ:

اِسداء :

اِسدال :

اسدالدين:

اَسَدالله ، شيخ:

1 ـ كشفالقناع عن وجوه حجّية الاجماع ، كه در تهران به چاپ رسيده است.

3 ـ مستطرفات من الكلام .

5 ـ منهج الحقيق فى حكمى التوسعة و التضييق . و جز اينها .

اسدى:

اسدى:

اوراست كتاب: گرشاسبنامه كه آنرا در سال 458 باتمام رسانده، و قصايد مناظره، و فرهنگ لغات. (دهخدا)

اَسر :

اَسر:

اُسر:

اُسَر:

اِسراء:

اِسراء:

اسرائيل:

اسرائيليات:

اِسراج:

اِسرار:

اَسرار:

اسرار آل محمد:

مرحوم كلينى به سندى از جابر جعفى (كه خود يكى از رازداران اهلبيت بوده) نقل مىكند كه گفت: ما جماعتى بوديم (از مردم كوفه) كه پس از اتمام مناسك حج بنزد امام باقر (ع) رفتيم و چون خواستيم آن حضرت را بدرود گوئيم عرض كرديم: يا ابن رسول الله ما را نصيحتى گوى و وصيتى فرماى. فرمود: توانمندانتان ناتوانانتان را دستگير
باشند، و توانگرانتان به درويشانتان رحم آرند، و خير يكديگر بخواهيد چنانكه خير خودتان مىخواهيد، و اسرار ما را پنهان داريد و مردم را بگردن ما سوار مكنيد، و آنچه كه (در رابطه با احكام) از ناحيه ما بشما مىرسد اگر ديديد مطابق و موافق قرآن بود آن را بپذيريد وگرنه آن را بخود ما برگردانيد (زيرا رواياتى از آنها صدور مىيافت كه مبنى بر تقيه بود) و اگر امر بر شما روشن نشد از عمل به آن توقف كنيد تا در آينده آن را برايتان توضيح دهيم... (بحار:52/122)

اسرار جنگ:

اِسراع :

اِسراف:

از حضرت رسول (ص) روايت شده كه هر كس مال خود را نابجا مصرف نمايد اسراف كرده و چون از مصرف بجا و بمورد خوددارى كند تقتير و خسّت نموده است.

و از آن حضرت روايت شده كه چون آيه (و الذين اذا انفقوا لم يسرفوا و لم يقتروا و كان بين ذلك قواما) را در حضورش تلاوت نمودند حضرت مقدارى سنگريزه به مشت خود گرفت و مشتش را محكم ببست و فرمود: اين تقتير است. سپس مشتى ديگر برداشت و دست خود را كاملاً بگشود و فرمود: اين اسراف است. بار سوم مشتى سنگريزه برداشت و دست خود را اندكى بگشود و فرمود: اين قوام (ميانهروى) است. و از آن حضرت رسيده كه فرمود: اگر كسى همه دارائى خويش را در يكى از راههاى خير مصرف كند نه كار ستودهاى كرده و نه توفيقى در اين باره نصيبش شده، مگر نه آن است كه خداوند سبحان مىفرمايد: (و لا تلقوا بايديكم الى التهلكة و احسنوا ان الله يحب المحسنين) كه مراد خداوند از محسنين در اينجا همان ميانه روان است.

ابان بن تغلب گويد: امام صادق (ع) فرمود: شما مىپنداريد كه خداوند به هر كسى كه مال و ثروتى داده بدين جهت بوده كه وى نزد خدا گرامى بوده، يا اگر به كسى نداده او نزد خدا آبروئى نداشته؟! خير، چنين نيست بلكه مال ، مال خدا است در دست هر كه هست برسم امانت به وى سپرده
شده و خداوند اجازه داده كه وى در حد اعتدال به مصرف رساند، خوراك و پوشاك و نوشابه و ازدواج و مركب سواريش بايستى همه در حد ميانه و اعتدال باشد و بقيه مال خود را به فقرا و مستمندان بدهد و مشكلات آنها را برطرف سازد. حق ندارد از مالى كه خداوند برسم امانت به وى سپرده مركبى را به ده هزار درهم بخرد در صورتى كه مركب بيست درهمى او را كفايت كند و يا كنيزى را به هزار دينار بخرد در حالى كه كنيز بيست دينارى او را بسنده باشد.

و از آن حضرت رسيده كه (نمونه) اسراف اين است كه لباس تجمل خويش را لباس استراحت خود سازى.

اسرافيل:

اَسرَع:

رسول الله (ص) : «اسرع الذنوب عقوبةً كفران النعمة» (بحار:69/70) . ابوجعفر الباقر (ع) : «انّ اسرع الشرّ عقوبةً البغى ، و انّ اسرع الخير ثواباً البرّ»: سريعترين پيامد، پيامد تجاوز به آبرو يا حقوق ديگران است، و سريعترين پاداش، پاداش سود رسانى به مردم است . (بحار:69/393)

اُسرة:

اَسرى:

اسطرلاب:

و گويند واضع آن پسر ادريس پيغمبر بوده و برخى آن را به ارسطو نسبت دهند.

اُسطُقسّ:

اُسطُوانة:

اُسطورة:

اَسعار:

اِسعاف:

اَسعَد:

اُسغُر:

اَسَف:

اَسَف:

اَسِف:

اَسفار:

اِسفار:

اِسفاف:

اَسفَل:

على (ع): «والذى بعثه بالحق لتبلبلنّ بلبلة و لتغربلن غربلة، و لتساطنّ سوط القدر، حتى يعود اسفلكم اعلاكم و اعلاكم اسفلكم». (نهج خطبه 16)

اسفند:

گويند: يكى از پيغمبران نزد خداوند از ترسو بودن امت خويش شكوه نمود به وى وحى شد كه امت خود را بگوى اسفند بخورند.

اسفنديار:

اَسَفى:

اِسقاء:

اِسقاط:

عن على (ع): «اذا ابتلى الله عبدا اسقط عنه من الذنوب بقدر علته». (بحار:81/176)

اَسقام:

اُسقُف (معرب يونانى اِپيس كُپُس):

اِسقَنقُور:

اِسكات:

اِسكار:

اِسكاف:

اسكافى:

وى بسال 381 در رى وفات نمود.

اسكافى:

اِسكان:

اسكندر:

سرانجام در بابِل (عراق) درگذشت. بعضى اسكندر مقدونى را جز ذو القرنين دانند، قرائن نيز بر اين دعوى گواهند. تفصيل بيشتر ، به كتب مفصله رجوع شود.

اَسَل:

اَسلاف:

اِسلام:

و انقياد اختيارى و سرسپردگى حقيقى و بتمام وجود: (و له اسلم من فى السماوات و الارض); هر كه در آسمانها و زمين است رام و منقاد خدا گشت (آل عمران:83) . (و قل انّى امرت ان اكون اول من اسلم); بگو من فرمان يافتهام كه نخستين كسى باشم كه تسليم فرمان خدا شده. (انعام:14)

اسلام:

آرى، دين اسلام، دينى كه از جانب خداوند آفريدگار حكيم و آگاه به درون و برون هر كس و هر چيز توسط پيامبران و امناى وحى جهت به زيستن بشر مدنى الطبع تشريع گشته است .

دينى كه بشر اجتماعى خصلت با آن خُلق و خويهاى متضاد بتواند در پرتو دستورات آن به بهترين وضع زندگى كند. دينى كه همزاد بشر بوده و طبق فطرت و خلقت او تدوين گشته (فطرة الله التى فطر الناس عليها لا تبديل لخلق الله ذلك الدين القيم) . (روم:30)

اسلام:

دينى جهانشمول چنانكه خداوند فرمود: (و ما ارسلناك الاّ كافّة للناس) (سبأ:28) و فرمود: (قل يا ايها الناس انى رسول الله اليكم جميعا) . (اعراف:158)

روزى پيغمبر (ص) در جمع اصحاب فرمود: خداوند مرا فرستاده كه بر همه جهانيان رحمت باشم، اكنون بر شما است كه اين پيام را به مردم جهان برسانيد، خدا شما را رحمت كند، و مبادا شما خود با يكديگر اختلاف نمائيد چنانكه عيسى بن مريم (ع) نيز مانند من همين دستور (ابلاغ پيام جهانى بودن دينش) را به حواريون و ياران خويش داد ولى آنان اختلاف كردند. ياران عرض كردند: يا رسول الله ما آمادهايم به هر كجا كه خواهى ما را بفرست. آنگاه حضرت ، عبدالله بن حذاقه را با نامهاى بسوى كسرى، و سليط بن عمرو را به امير يمامه، و علاء بن حضرمى را به حاكم هجر، و عمرو بن عاص را به عمان، و دحيه كلبى را بنزد قيصر روم، و شجاع بن وهب را به شام، و عمرو بن اميه را به نزد نجاشى حبشه اعزام داشت (به هر يك از اين واژهها رجوع شود). (كنزالعمال: 30336)

سلسلههاى سلاطين محلى در ايران (صفاريان، آل بويه، غزنويان و سلجوقيان) بتدريج اقتدار خليفه را از بين بردند و عاقبت در سال 656 خلافت بنى عباس بكلى منقرض گرديد و مملكت اسلامى بصورت ممالكى كوچك و مستقل از يكديگر درآمد، و در عين حال دين اسلام بتدريج در مغرب و جنوب حتى در چين و قاره هند و افريقاى مركزى انتشار يافت ولى در مغرب، شارل مارتل در جنگ بواتيه كه در سال 732 هجرى صورت گرفت مسلمين را مغلوب كرد و اسلام از نظر حكومتى از پيشرفت بيشتر بازماند اما مسلمانان آنجا را ترك نكردند و سرانجام حكومت مقتدر عثمانى را تشكيل دادند. شايان ذكر است كه مسلمانان بيدار به راهنمائى دانشمندان دلسوز اسلامى جدا از حكومت دست از تبليغ دين خويش برنداشته و در همه ادوار تاريخ بخصوص دوران استعمار غربيان و تسلط آنها بر كشورهاى اسلامى به نشر فرهنگ خويش پرداختند و با توجه به اينكه اين دين داراى منطقى اصيل و عقل پسند بود برغم انف سران حكومت، روز افزون به دلهاى مردم بخصوص انديشمندان هر منطقه و قارهاى جاى گرفت.

«خطوط برجسته اسلام»

آنچه كه بيش از هر چيز در اين آئين جلب توجه مىكند يك سلسله اصول بنيادى اين دين است كه هم در بدو ورود آن به سرزمين جاهليت زده جزيرة العرب، دلهاى مردم آن مرز و بوم را به خود جلب نمود و موجب گرديد در اندك زمانى (ظرف 23 سال) در آن سطح وسيع گسترش يابد، و هم در جهان دانش و تمدن امروز كه هر برنامه اجتماعى را حساب شده و طبق دانش جامعه شناسى دقيق توقع دارد، جاى خود را باز كرد.

1 ـ توحيد (يكتا پرستى) اين اصل اسلامى (كه ذيل همين واژه بتفصيل مورد بررسى قرار مىگيرد) زير بناى اين دين و درب ورود به آن است، روان آدمى را ـ كه هر تصميم از آن برمىخيزد ـ شايسته مىكند، از سوئى آن را از اعتقادات خرافى و وابستگيهاى پوچ مىپردازد، و از طرفى ـ با اتّكاء و اعتماد بخداوند آگاه تواناى مهربان، و اعتقاد به اين كه هر نفع و سودى كه بهر كس عايد گردد بخواست او بستگى دارد ـ وى را آرامش مىدهد و از اضطراب و ارتباك در كشاكش زندگى مىرهاند، كه فرمود: (قل اللهم مالك الملك تؤتى الملك من تشاء و تنزع الملك ممن تشاء و تعزّ من تشاء و تذل من تشاء بيدك الخير انك على كل شىء قدير) (آل عمران:25). و فرمود: (الذين آمنوا و تطمئنّ قلوبهم بذكر الله الا بذكر الله تطمئنّ القلوب) . (رعد:28)

3 ـ خيرخواهى، نُصح. اين اصل اخلاقى را دين مقدس اسلام تا آنجا مورد اهتمام قرار داده است كه از رسول خدا (ص) روايت شده: «ان الدين النصحية لله و رسوله و لكتابه و لائمة المسلمين و عامّتهم» (بحار:89/242). و از امام صادق (ع) روايت شده: «يجب للمؤمن على المؤمن النصيحة له فى المشهد و المغيب». (بحار:74/358)

4 ـ عقل و دانش را در هر كار و در هر چيز، معيار گزينش قرار دادن. اسلام آنچنان بدين دو امر ارج نهاده و بها داده و پيروان خود را بدانها سوق داده است كه عقل را پيامبر درون و دانش را معيار ارزش آدمى مقرر داشته، و آن ديندارى را كه نه بر مبناى تعقل و دانش بود مردود شمرده. (به «عقل» و «دانش» در اين كتاب رجوع شود).

بموجب اين اصل، هر گاه اوضاع عمومى جامعه اسلامى رو به وخامت نهاد، آرامش و امنيتشان دستخوش آشوب و اضطراب گشت، و يا با مشكلات اقتصادى يا سياسى روبرو شدند، بناچار جهت بازيابى خوشيهاى از دست رفته و به شدن اوضاع، به دگرگونسازى روش و رفتار خويش رو آورده، و به اصلاح حال و شايستگى اخلاق خود تصميم مىگيرند.

6 ـ عدل و انصاف. اين دو اصل اخلاقى ـ كه لازم و ملزوم يكديگرند ـ از دستورات بنيادين اين دين مىباشند كه سراسر جامعه اسلامى را در سطوح مختلف: خانه و خانواده، دار القضاء و دادگسترى، بازار و آموزشگاه تحت پوشش گرفته و بسان خون در شريان حيات مسلمانان جريان دارد: (يا ايها الذين آمنوا كونوا قوّامين لله شهداء بالقسط و لا يجرمنكم شنأن قوم على ألاّ تعدلوا اعدلوا هو اقرب للتقوى و اتقوا الله)(مائده:8). (و اذا قلتم فاعدلوا و لو كان ذا قربى) (انعام:152) . (ان الله يأمركم ان تؤدّوا الامانات الى اهلها و اذا حكمتم بين الناس ان تحكموا بالعدل...) (نساء:58) . (ان الله يامر بالعدل و الاحسان...). (نحل:90)

اميرالمؤمنين (ع): «اجعل نفسك ميزانا فيما بينك و بين غيرك، فاحبب لغيرك ما تحب لنفسك، و اكره له ما تكره لها». (بحار:75/29)

اسلام، طبق اين اصل، شغل مقدس تبليغ احكام را كه راه انبيا و اوصياء آنها است تنزيه مىكند و مبلّغ واقعى مقبول خويش را از مبلغين حرفهاى كه بدانچه مىگويند پايبند نيستند و تبليغ را وسيله امرار معاش خويش قرار مىدهند ، جدا مىسازد.

البته ـ با كمال تأسف ـ اين اصل در همان روز كه نخستين روز عمل به آن بود دستخوش اهواء و اغراض، و دسائس از پيش طراحى شده گرديد و امر زمامدارى مسلمين چنانكه بايد بر مدار صحيح قرار نگرفت.

«رواياتى در باره اسلام»

از حضرت رضا (ع) در پاسخ نامه محمد بن سنان چنين آمده: يادآور شده بودى كه برخى مسلمانان بر اين عقيدهاند كه حلال و حرام (دستورات و احكام) خدا را علت و انگيزهاى جز به بندگى كشيدن بندگان و رام كردن آنها نيست. خير، چنين نيست و هر كه بر اين عقيده باشد گمراه است ; زيرا اگر ملاك احكام اين بود خداوند هر چيزى را حلال و هر چيزى را حرام مىكرد (بدون در نظر گرفتن اينكه حلال را براى بشر چه سودى يا حرام را چه زيانى بود) مثلاً به ترك نماز و روزه و هر كار نيك امر مىكرد و زنا و دزدى و هر كار بدى را كه شئون اجتماع را به تباهى كشد واجب مىساخت. اما تشخيص ما در مورد احكام اسلام آن است كه هر آنچه خداوند حلال كرده بصلاح بشر و مورد نياز و مايه بقاء آنها بوده آنچنان كه بدون آن قوانين نتوانند به زندگى خوشبختانهاى دست يابند، هرآنچه را كه خداوند حرام كرده امورى است كه آنان را به فساد و نيستى و تباهى مىكشد.

امام صادق (ع) فرمود: هيچ چيزى از نيازهاى بشر نيست مگر اينكه از جانب خدا و پيغمبر (ص) دستورى در آن مورد آمده است و لذا (در سال آخر عمر رسول اكرم) اين آيه نازل شد (اليوم اكملت لكم دينكم و اتممت عليكم نعمتى) كه اگر خداوند همه واجبات و مستحبات و قوانين مورد نياز بشر را تكميل نساخته بود چنين نمىفرمود.

روزى هارونالرشيد به امام موسى بن جعفر (ع) گفت: از شما مىخواهم مقالهاى بطور خلاصه برايم بنويسى كه مشتمل بر احكام اصليه و فرعيه باشد و در خور فهم و درك من بوده و در عين حال از جمله مطالبى باشد كه از پدرت جعفر بن محمد شنيده باشى. پس حضرت چنين مكتوب داشت: بسم الله الرحمن الرحيم. احكام و مسائل اديان به دو بخش تقسيم مىشود، يك بخش عبارت است از احكامى كه اختلافى در آن نبوده و مورد اتفاق و اجماع امت است كه مردم بعمل به آنها ناچارند (احكامى كه نظام اجتماع بدون آنها صورت نبندد) و مدارك و اخبارى كه پايه و اساس آن احكام است نيز مورد اتفاق و اجماع است، آنچنان كه مسائل مستحدثه و شبهات بر آنها عرضه مىشوند.

از امام صادق (ع) نقل است كه روزى همسر عثمان بن مظعون بنزد پيغمبر (ص) آمد و عرض كرد: شوهرم عثمان روزها روزه است و شبها همه به عبادت بسر مىبرد (كنايه از اينكه وى به امور زناشوئى نمىرسد). حضرت چون شنيد بخشم آمد و شتابان آنچنان كه نعلين خود را بدست گرفت رهسپار خانه عثمان گشت. عثمان در آن هنگام مشغول نماز بود، چون پيغمبر(ص) را بدان حال بديد از نماز خود دست كشيد. پيغمبر (ص) به وى فرمود: اى عثمان! خداوند مرا به ترك دنيا فرمان نداده بلكه بشريعتى آسان و متناسب با زندگى مبعوث نموده. نماز مىخوانم، روزه هم مىگيرم، با زنان نيز آميزش و همخوابگى مىكنم. هركه دين مرا بخواهد بايستى به روش من عمل كند و بداند كه آميزش با زنان سنت من است.

پيغمبر اكرم فرمود: دين خدا را بپا نداشته و بشايستگى بدان عمل ننموده جز آنكس كه همه ابعادش را بكار بندد.

و فرمود: «الاسلام يَجُبُّ ما قبله».

و فرمود: اسلام همواره رو بفزونى است و هرگز چيزى از آن كاسته نگردد.

«آينده اسلام»

ابو امامه باهلى از آن حضرت روايت كند كه فرمود: همانا احكام اسلام (در آينده) يكى پس از ديگرى از ميان بروند و مردم هر مقدار را كه از دست دهند به بقيه آن متشبث گردند، نخستين آنها قضاوت (طبق قوانين ويژه اسلام) باشد كه از بين برود و آخرين آنها نماز باشد.

«اسلام از نظر ظاهر»

ابو الصباح كنانى گويد: همسايهاى داشتم از قبيله همدان بنام جعد بن عبدالله كه درباره اميرالمؤمنين (ع) جسارت مىكرد و ناسزا مىگفت، به امام صادق (ع) عرض كردم: اجازه مىدهيد وى را بكشم؟ فرمود: خير، اسلام مصونيت مىدهد ...

«اسلام كامل كى پياده مىشود؟»

در عهد خلافت ظاهرى على (ع) كه باتفاق صحابه وى آگاهترين فرد به احكام اسلام بود نيز جَوِّ از پيش ساخته نگذاشت آن حضرت همه قوانين را پياده كند.

معمر بن يحيى گويد: به امام باقر (ع) عرض كردم: بسا رواياتى در امر ازدواج از اميرالمؤمنين (ع) نقل مىشود كه آن حضرت در مورد آنها به مردم دستورى نداده و تنها خود و فرزندانش به آنها عمل مىكردهاند، چرا چنين بوده؟ فرمود: (ماجرا از اين قرار بوده كه) آيهاى آنها را تجويز نموده بود و آيه ديگر آنها را حرام كرده بود. گفتم: خواه ناخواه يكى از آن دو آيه ناسخ و ديگرى منسوخ بوده و يا هر دو بقوت خود باقى بوده و مردم بعمل به هر يك مجاز و مخير بودهاند، چرا اين را بمردم اعلام ننمود؟ فرمود: آن حضرت به عمل خود و فرزندانش اين مطلب را بيان نموده است . عرض كردم: چرا با صراحت بمردم نفهمانيد؟ فرمود: بيم آن داشت كه بگويد و مردم اطاعتش نكنند، و اگر اميرالمؤمنين(ع) پايش محكم بود (و بر مردم تسلط داشت) همه كتاب خدا و تمامى احكام را پياده مىكرد. (بحار:2/252)

خير بن نوف گويد: به ابوسعيد خدرى گفتم: بخدا سوگند هر سالى كه مىآيد بدتر از سال پيش و هر فرمانده كه بر مسلمانان حكومت مىكند بدتر از فرمانده قبل است! (تا كى چنين باشد؟!) ابو سعيد گفت: همين كه تو مىگوئى من خود از پيغمبر (ص) شنيدم و حضرت سخن خويش را ادامه داد تا اينكه فرمود: وضع بدين گونه ادامه يابد تا در اين فتنه و جور و ستم نسلهائى بى شمار بوجود آيند تا اينكه زمين از ظلم و ستم آكنده گردد بحدى كه كس نتواند نام خدا را به زبان آرد، آنگاه خداوند مردى از امت من
و از عترت من برانگيزاند كه زمين را پر از عدل و داد كند چنانكه حكام پيش از او آن را پر از ظلم و جور كرده باشند، و زمين ذخائر و معادن خويش را برون دهد كه مال، مشت مشت نه بشماره ميان مردم دستگردان شود و آن روزگارى است كه اسلام بطور كامل پياده شده و مستقر گردد.

عرض كردم: يعنى مىفرمائيد ما همه تباهيم؟ فرمود: (خير، ولى) هنوز مردم به كمال خرد خويش نرسيدهاند. (بحار:28/18 و 74/254)

اَسلم:

اَسلم:

اَسلَم:

اُسلوب:

اَسَلَة:

اِسم:

ج : اسماء و اسماوات ، جج : اسامى و آسام . (و اذكر اسم ربّك بكرة و اصيلا)(انسان:25) . (و علّم آدم الاسماء كلّها ...).