اسم تامّ:

1 ـ تنوين. چون:«عندى رطلٌ زيتا».

3 ـ نون شبه جمع. مانند:«عندى عشرون درهما».

اسم تفضيل:

اسم جمع:

اسم جنس:

اسم ذات:

اسم زمان:

و اگر مصدر آن معتل الفاء (مثال) بود هميشه بر وزن مَفعِل آيد، مانند موعد و موجل. و اگر معتل اللام (ناقص) بود بر وزن مَفعَل آيد، مانند مطوى و مرمى.

اسم فاعل:

كفعله اسم فاعل فى العملان كان عن مضيّه بمعزل

وقد يكون نعت محذوف عُرِففيستحق العمل الذى وصف

و فرقش با صفت مشبهه اين است كه اسم فاعل صدورى و صفة مشبهه ثبوتى است. ديگر آنكه اسم فاعل هم از فعل لازم آيد و هم متعدى، و صفت مشبهه از فعل لازم آيد. و ديگر آنكه صفات مشبهه بطور لزوم مشابه مضارع نمىباشند. و ديگر آنكه منصوب اسم فاعل مقدم مىشود و در صفت مشبهه جايز نيست.

اسم فعل:

شتّان (افترق). صه (اسكت). اوه (اتوجّع). مه (انكفف). آمين (استجب). نزال (انزل). رُويد (امهل). هيت و هيا (اسرع). ايه (امض فى حديثك). حيّهل (ايت ـ عجل ـ اقبل). ها (خذ). هلم (احضر او اقبل) . وَى ، واهاً و اَوّ (اَعجبُ). اُفّ (اتضجر). هيهات (بَعُدَ). وَشكان سرعانَ (سرُع). بطآن (بطىء). قرقار (قَرقَر). عليك (الزم). دونك (خُذ). بلهَ (دَع).

اسم مصدر:

و بعد عطائك المأة الرتاعا.

اسم معنى:

اسم مفعول:

اسم مكان:

اَسن:

اَسَن:

اَسِن:

اِسناء:

اِسناد:

اَسواق :

اَسوَء:

اَسوَد:

اسود:

اسود:

در روضة الصفا از فيروز ديلمى كه از عجمان مهاجر يمن و عموزاده زن شهر بن باذان بود روايت كند كه گفت:پس از آن كه جمعى در كشتن اسود متفق شدند من بنزد دختر عمويم كه در خانه اسود بود و مىدانستم وى زنى متدينه است رفتم و داعيه را با وى در ميان نهادم. وى گفت:من تا كنون كذابى فاسقتر از اين نديدهام، همه شب به ميگسارى مىپردازد و تا چاشتگاه در خواب مانده غسل جنابت نمىكند و با اين همه مدعى نبوت است. اكنون كه شما بدين امر تصميم داريد در فلان شب بفلان موضع بيائيد و ديوار خانه را سوراخ كرده به بالينش درآئيد و مهمش را باتمام رسانيد.

بالجمله پس از او قيس بدانجا رفت و سرش را از تن جدا ساخت و هر سه يار بيرون شدند و در آن هنگام صبح طالع گشت و مسلمانان كه خانه را محاصره كرده بودند بانگ نماز سر دادند و چون مؤذن گفت:«اشهد ان محمداً رسول الله» پيروان اسود از شنيدن آن كلمه در خروش آمده، فيروز سر اسود (را بجانب) آنها بيفكند. آن جماعت چون انبوه مسلمانان بديدند همه پراكنده شدند و مردم يمن از شرّ ايشان نجات يافتند.

گويند:حكومت اسود سه ماه بطول كشيد و در اين مدت به منطقه وسيع از طائف تا بحرين و احساء و عدن تسلط يافت. (دهخدا و بحار:21/411)

اَسوَدَين:

از امام باقر (ع) روايت شده كه حضرت رسول (ص) به اسودين افطار مىنمود. راوى گويد:به امام عرض كردم:اسودين چيست؟ فرمود:خرما و آب و رطب و آب. (بحار:98/12)

اَسوِرَة:

اُسوَة:

(قد كانت لكم اسوة حسنة فى ابراهيم و الذين معه اذ قالوا لقومهم انا...) شما (مسلمانان) را به ابراهيم و پيروانش (كه آنگونه بصراحت از مشركان تبرى جستند) اقتدائى نيكو است. هنگامى كه به قومشان (كه بت مىپرستيدند) گفتند:ما از شما و از آنچه كه جز خدا پرستش مىكنيد بيزاريم و (از هم اكنون) دشمنى و تنش ميان ما و شما آشكار گشت تا اينكه بخداى يكتا ايمان آريد. (ممتحنه:4)

آنچه اندوهگين بدان تسلّى يابد.

اِسهاب:

اِسهاد:

اِسهار:

اِسهال:

از امام باقر (ع) در مورد درمان بيمارى اسهال خونى آمده كه خربق سفيد و تخم كتونى و صمغ عربى و گل ارمنى را بطور مساوى به هم آميخته با آتش ملايم سرخ كنند و به همين حال (بدون آب) خورده شود.

اِسهام:

اَسهَل:

اَسى :

اُسَيد:

اسير:

فريد وجدى مىنويسد:اسير نزد يونانيان و روميان يك انسان فاقد حقوق انسانى بشمار مىآمد ; كتكش مىزدند و به وى توهين مىنمودند و مانند چهارپايان
او را بكار مىگرفتند و اگر كشته مىشد كسى نبود كه بگويد چرا او را كشتى حتى حكومت، هر چند اخيرا در ميان روميان قوانينى بتصويب رسيد كه به موجب آن در تعذيب اسيران اندك تخفيفى شد ولى باز هم اسير را بدرجه يك انسان برخوردار از مزاياى انسانى بالا نبرد و هرگز اسير را انسان نشمردند. نزد اروپائيان نيز حال بدين منوال بود كه آنان اسير را مهدور الدم و فاقد هرگونه ارزشى مىدانستند مگر اينكه او را با اسير خود مبادله كنند. (دائرة المعارف قرن 14 تا 20)

«اسير در اسلام»

چنانكه در اين سه آيه ملاحظه مىكنيد حكومت اسلامى تنها موقعى مىتواند اسير بگيرد كه دشمن را در جنگ مقهور خود ساخته و بر او استيلا يافته باشد و تا گاهى كه دشمن سلاح به دست خود را مقتدر مىيابد و پيروزى خويش را محتمل مىداند، مسلمانان را جز كشتن دشمن خيره
سر بصلاح نباشد و نتوانند كسى را اسير سازند مبادا اين كار مايه گستاخى بيشتر وى گردد. و چون حاكم اسلامى به گرفتن اسير اجازت يافت و اسير گرفت وى ميان سه كار مخير است:يا او را آزاد سازد (فاما منا) چنانكه پيغمبر اكرم در فتح مكه همه مكيان را كه اسير او بودند آزاد ساخت و در غزوات ديگر نيز كم و بيش بدين شيوه عمل مىكرد و يا وجهى فراخور حال اسير بعنوان فدا از او بستاند و رهايش سازد «و اما فداء» چنانكه آن حضرت با اسراى بدر چنين كرد و حتى از عموى خود عباس كه مردى متمول بود بيش از ديگران گرفت. و يا او را براى مدتى نگه دارد، نه در بند و زندان بلكه روش پيغمبر (ص) درباره اسيران اين بود كه آنها را ميان مسلمانان تقسيم مىكرد و هر اسيرى براى چند روز به يكى از مسلمانان سپرده مىشد كه او را در خانه خويش مانند يكى از افراد خانواده نگه دارد چنانكه پيغمبر (ص) فرمود:«الاسير عيال الرجل ينبغى اذا زيد فى النعمة يزيد اسرائه فى النعمة عليهم» اسير از افراد خانواده مرد است سزاوار است كه چون خدا بر او وسعت بخشيد وى اسير خود را در رفاه بدارد. (مجمع البحرين)

پيغمبر اكرم (ص) آنقدر درباره اسيران به نيكى سفارش كرده بود كه بسا ميزبان اسير، خود خرما مىخورد و به اسير خويش نان مىداد. (دائرة المعارف فريد وجدى)

در جنگ صفين يكى از سپاهيان معاويه را به اسارت بنزد على (ع) آوردند. وى با اميرالمؤمنين (ع) بيعت نمود، حضرت فرمود:بيم مدار كه من تو را نمىكشم زيرا از خدا مىترسم. آنگاه حضرت او را رها ساخت و حتى اسلحهاى را كه با خود آورده بود نيز به وى مسترد داشت. (وسائل:6/54)

اميرالمؤمنين (ع) در آن جنگ دستور فرموده بود كه چون كسى را از لشكر شام دستگير كنند او را رها سازند مگر اينكه وى يكى را از لشكر حضرت كشته باشد كه در آن صورت او را قصاص مىكردند.

امام سجاد (ع) فرمود:اگر كسى را در جنگ اسير گرفتى و ديدى از راه رفتن ناتوان است و تو نيز مركبى نداشتى كه او را سوار كنى رهايش كن و او را مكش زيرا تو ندانى كه حاكم اسلامى چه حكمى درباره او صادر خواهد كرد. (بحار:100/33 ـ 38)

ابو داود سجستانى از محمد بن اسحاق، و او از امام باقر (ع) روايت كرده كه چون يكى از لشكر شام به اسارت لشكر عراق در مىآمد اميرالمؤمنين (ع) مىفرمود:سلاح و مركبش را از او بگيرند و او را سوگند مىداد كه از اين پس به جنگ آن حضرت نيايد، و سپس رهايش مىساخت. (بحار:41/50)

اِشاءَة:

اِشابَة:

اَشاجِع:

اِشادَة:

اشاره:

در يكى از نامههاى آن حضرت كه به يكى از فرمانداران خويش نگاشته است:«...و اخفض للرعية جناحك، و الن لهم جانبك، و آس بينهم فى اللحظة و النظرة و الاشارة و التحية، حتى لا يطمع العظماء فى حيفك ولا ييئس الضعفاء من عدلك، و السلام»:بال محبت خويش را براى رعيت بگستران، و پهلوى نرمش و ملاطفت برايشان بر زمين نه، و در روى آوردن و نگاه كردن و اشاره نمودن و احوالپرسى، در ميان آنها تساوى رعايت كن، تا بزرگان كشور در حمايت بى دليل تو طمع نورزند و طبقه ضعيف از عدالت گستريت نوميد نگردد. والسلام . (بحار:33/482)

امام صادق (ع) فرمود:كسى كه در حال غرق باشد. يا در ميان آب است (و دسترسى به خشكى ندارد) بايد به اشاره نماز بخواند، و همچنين كسى كه برهنه است و ساترى نمىيابد كه در آن نماز بخواند نشسته و با اشاره نماز گزارد. (بحار:89/72)

اِشاطَة:

اشاعره:يكى از فرق كلامى اسلامى و مهمترين و معروفترين و بيش طرفدارترين دو فرقه اهل سنت، كه فرقه دوم آنها معتزله باشند.

راز پيدايش اين مسلك بنحو اجمال از اين قرار است:آنچنانكه از تاريخ و نيز از سخنان منقول از اميرالمؤمنين (ع) برمىآيد، مسئله صفات حضرت بارى عزّ اسمه و مسائل اعتقاديه ديگر از قبيل افعال عباد، اختيار، رؤيت خدا، و قضا و قدر، در عهد خلافت ظاهرى آن حضرت در سطح وسيعى مطرح بوده، مطالب كلاميهاى از اين قبيل از زبان ايشان نقل شده، در عصر صادقين (امام باقر و امام صادق) ـ كه مباحث مذهبى و افتراق فرق گسترش بيشترى داشته ـ اين گونه مباحث ميدان و
مجال وسيعترى يافته، شاگردان اين دو امام هنگام ملاقات با دانشمندان ديگر مذاهب در اين زمينهها بحث و جدلهاى بسيار داشتهاند، طرح اينگونه مباحث در اوساط علمى آن روز معهود و متداول بوده و با هيچگونه مخالفت و انكارى مواجه
نمىشده. در اواخر سده سوم از سوى برخى دانشمندان اهل سنت زمزمههائى بروز كرد و رفته رفته ـ تحت عنوان دفاع از سنت رسول(ص) و تنزيه و تخليص آن از دخالتهاى نابجا، كه عقول بشر از درك مسائل مربوط بشرع نارسا است ـ عَلَم مخالفت بر افراشتند و سرانجام در قبال طرفداران علم كلام، توسط ابو الحسن
اشعرى مكتبى تأسيس گرديد. اين مكتب از نظر توده مردم، دو امتياز را حائز بود، يكى اينكه انشقاق اين طريقه به دعوى طرفدارى از سنت رسول (ص) صورت گرفته بود، و ديگر عوام فهم بودن مطالب آن و دور از فهم بودن مكتب طرف مقابل بود، لذا مكتب اشعرى بيش از مكتب معتزلى ـ على رغم تقديم تاريخى كه داشت ـ مورد استقبال قرار گرفت و به مرور زمان اكثريت قاطع مذاهب اهل سنت را ـ از حيث اصول اعتقاديه ـ تحت پوشش گرفت.

كه چون به آياتى مانند:(من يهدى الله فهو المهتد و من يضلل فاولئك هم الخاسرون)(اعراف:178) . و (طبع الله على قلوبهم)(توبه:93) . و (و الله خلقكم و ما تعملون)(صافات:96) . و يا به مسائل عويصهاى مانند مسئله قَدَر و جز آن برخورد كنند در مانند، و برخى قائل به جبر شوند و سرانجام عدالت را از خدا سلب كنند، و گروهى به تفويض گرايند و دست خدا را از تصرف در شئون بندگانش منقطع پندارند. لذا شيعه (پيروان مكتب اهلبيت) از اين گونه مشكلات آسودهاند كه از بركات علوم «راسخون فى العلم» بهرهمند و از رشحات فيوض عترت طاهره مستفيضند. (به واژههاى «جبر و اختيار» و «امر بين امرين» در اين كتاب رجوع شود).

«موارد اختلاف اشاعره و معتزله»

1 ـ معتزلى گويد:افعال خير از خداى باشد و بر اوست كه هر چه شايستهتر و سزاوارتر رعايت بندگان كند. اما اعمال شرّ مخلوق عباد و عنان قدرت و اراده اين همه در دست انسان است. اشعرى گويد:بد و نيك كارها همه آفريده خداوند است و بنده را به هيچ وجه اختيارى نيست.

3 ـ معتزلى از ذات واجب الوجود صفات ازليه همچون علم و قدرت و اراده و سمع و بصر و جز آنها را نفى كند و گويد:خداوند عالم است بالذات نه بصفت علم، و قادر است نه بصفت قدرت و همچنين از ديگر صفات ازلى. اما اشعرى قائل به صفات ازليه زائد بر ذات است كه قائم بذات واجب الوجودند.