طوسى او را در شمار كسانى كه از امامان عليهم السلام روايت نكردهاند ياد نموده است . از على بن الحسن دقاق نيشابورى روايت نموده ، و كسى در شرح حال سلمان از او روايت آورده است . (دائرة المعارف تشيع)

آدمها و عالمها :

به موجب مكتشفات علمى قرون اخيره ، فسيلهائى از نوع بشر كشف شده كه ميليونها سال قبل بر اين زمين مىزيستهاند ، در صورتى كه حداكثر عمر اين نسل ـ طبق ادله معتبرة ـ بين هفت و هشت هزار سال است .

«واينكنمونهاىاز روايات مربوطه» :

آدمىّ :

آدمىّ :

آدميت :

آدمىزاد :

از امام سجاد (ع) روايت است كه فرمود: سختترين ساعات آدمىزاد سه ساعت است : ساعتى كه فرشته مرگ را به چشم مىبيند ، و ساعتى كه از گور خويش (جهت حساب) برمىخيزد ، و ساعتى كه در برابر خداوند مىايستد ، كه پس از آن يا به بهشت بايد برود يا روانه دوزخ شود .

از اميرالمؤمنين (ع) روايت شده كه فرمود : موقعى كه آدمىزاد به آخرين روز از روزهاى دنيا و اولين روز از روزهاى آخرت (لحظه آخر عمر خود) مىرسد مال و فرزندان و عملش در برابرش حضور مىيابند و مجسم مىشوند ، به مال خود مىنگرد و مىگويد : به خدا سوگند من در باره تو حريص بودم و آنچنان به نزدم عزيز بودى كه در هزينه كردنت در راهى كه به سودم بود بخل مىورزيدم ، اكنون چه خدمتى مىتوانى برايم انجام دهى ؟ مال مىگويد : كفنت را مىتوانى از من برگيرى . به فرزندان خود نگاه مىكند و مىگويد : به خدا سوگند بسيار شما را دوست مىداشتم و سخت طرفدارتان بودم ، اكنون شما چه كارى مىتوانيد براى من بكنيد ؟ آنها مىگويند : ما تو را تا گورت مىبريم و به خاكت مىسپاريم.

آدينه :

آذار :

آذان :

آذَر :

آذربايجان:

اين ناحيه در عهد خليفه دوم به قلمرو اسلام در آمده ، اجمال داستان از اين قرار بوده :

پس از آن عمر ، حذيفه را عزل نمود و عتبة بن فرقد را به جاى او بر آذربايجان منصوب داشت . (معجم البلدان)

از اميرالمؤمنين (ع) نقل شده كه آذربايجان بر اثر سم اسبان و صاعقه از بين برود . (بحار:52/41)

آذرخش :

آذوقه :

نيز از آن حضرت روايت شده كه سلمان فارسى ـ رضوان الله تعالى عليه ـ هرگاه سهم خود را از بيتالمال مىگرفت (چه وى در تشكيلات اسلام از طراحان سياست بود) به اندازه آذوقه تمام سال خود و تا سررسيد حقوق و مواجب ديگر ، اندوخته مىكرد ، به وى گفتند : اى سلمان ! تو با آن زهد و بىعلاقگى كه به دنيا دارى چرا مال دنيا ذخيره مىكنى ، كه اى بسا امروز يا فردا بميرى و اين مال بماند ! سلمان در پاسخ گفت : همچنان كه احتمال و امكان مردن هست ، امكان زنده ماندن نيز هست ، اى بىخردان مگر نمىدانيد كه نفس آدمى اگر آن مقدار از آذوقه كه در هزينه سالش بدان اعتماد كند در اختيار نداشته باشد در هماهنگى با صاحبش سستى و كندى مىورزد و شخص نشاط خود را از دست مىدهد؟! (كافى:5/68)

آذىّ :

آذين :

آراء:

آراستگى :

به «آرايش» نيز رجوع شود .

آراستن :

آراسته :

امام صادق (ع) : مىبايست كه هر يك از شما در روز جمعه خويشتن را آراسته سازد: شستشو كند و خود را خوشبو نمايد و بهترين جامههاى خود را بپوشد و خويشتن را به نماز جمعه آماده كند ... (وسائل:7/395) . امام صادق (ع) : با كسى مجالست و رفاقت كن كه به وى آراسته گردى ، نه با آن كس كه خويشتن را به تو آراسته سازد . (وسائل:11/412)

آرام (اين كلمه در فارسى ، هم صفت آمده و هم اسم مصدر) :

آرامِش:

از امام صادق (ع) روايت شده كه بهترين زينت مرد آرامش (روح) است كه با ايمان توأم باشد . (بحار:77/116)

آرامش خاطر :

آرامى :

آراميدن :

آرايش:

اميرالمؤمنين (ع) فرمود : «انّ الله عزّ وجلّ جميل و يحبّ الجمال ويحبّ ان يرى اثر نعمته على عبده» خداوند عز و جل خود زيبا است و زيبائى را دوست دارد و دوست دارد آثار نعمتش در بندهاش ديده شود .

از امام صادق (ع) آمده كه روزى خواهر امحبيب كه آرايشگر بود به نزد پيغمبر(ص) آمد حضرت ضمن دستوراتى در اين باره فرمود : چون زنى را آرايش مىكنى رويش را به پارچه مشوى زيرا شستشوى به پارچه آب چهره را از بين مىبرد .

محمد بن مسلم از يكى از دو امام باقر يا صادق (ع) روايت كند كه فرمود : سزاوار نيست زن دست خود را از خضاب تهى بدارد گرچه به اين باشد كه مقدارى حنا به دستش بمالد هر چند سنش زياد باشد .

حسن ابن جهم گويد : روزى به خدمت امام موسى بن جعفر (ع) رفتم ديدم حضرت موى خود را سياه نموده ، عرض كردم : فدايت شوم شما مويتان را سياه كردهايد ؟! فرمود : آرى خضاب ثواب دارد چه اينكه خضاب و آرايش مردان بر عفت زنان مىافزايد و بدين جهت زنان عفت خويش را از دست مىدهند كه همسرانشان به آرايش پايبند نمىباشند .

آرايشگر خانواده فرعون :

زن گفت : بگو . دختر ماجرا را به پدر گزارش كرد . فرعون آن زن را به اتفاق فرزندانش احضار نمود و به وى گفت : خدايت كيست ؟ زن گفت : آن يگانهاى كه خداى من و تو و خداى هر موجودى است . فرعون دستور داد تنورى از مسّ گداخته آماده نمودند و او و فرزندانش را به كنار تنور آوردند ، زن گفت : من تنها يك حاجت دارم و آن اينكه ريزه استخوانهاى من و فرزندانم را دفن كنيد . فرعون گفت : چون بر ما حق دارى اجابت مىشود . پس يك يك فرزندانش را به پيش چشمش به آتش افكندند تا آخرين فرزند كه شيرخواره بود چون در ميان تنور قرار گرفت گفت : مادر شكيبا باش كه تو بر حقى آنگاه زن را به تنور انداختند . (بحار:13 و 163)

آرد:

در وصيت پيغمبر اكرم (ص) به على (ع) آمده : اى على ، در دوزخ آسيائى است آهنين ، كه سرهاى قرّاء (قرآن خوانان) و علماى جنايتكار با آن آرد كنند . (بحار:92/184)

در سؤالات على بن جعفر از برادرش موسى بن جعفر (ع) آمده : و از آن حضرت پرسيدم اگر فضله موش در ميان آرد افتاده باشد ، آيا مىتوان از آن آرد جهت خوردن استفاده نمود ؟ فرمود : اگر فضله موش در ميان آرد مشخص نباشد اشكال ندارد ، و اگر علم داشته باشد كه فضله موش در آرد وجود دارد و آن آرد خمير شده باشد آن آرد را به دور افكند . (بحار:10/276)

ساره جوال را بگشود و آردى بسيار نفيس در آن يافت فورا نان پخت و حاضر نمود . ابراهيم گفت : اين نان را از كجا فراهم ساختى ؟ ساره گفت : از آن آردى كه از نزد دوست مصريت آوردى . ابراهيم گفت : دوست آرى ولى مصرى نه (بلكه خدا) پس سپاس نعمت حق به جاى آورد و تناول نمود . (بحار/12 و 5)

عمرو بن ثابت گويد : موقعى كه امام سجاد (ع) دار دنيا را وداع گفت و جسد آن حضرت را غسل مىدادند پينه سياهى بر پشت آن حضرت جلب نظر حاضرين كرد ، از اعضاء خانواده سبب پرسيدند ، گفتند : ايشان شبها هميان آرد به دوش مىكشيد و به فقراى مدينه مىرسانيد ، و اين سياهى اثر آن هميانها است . (بحار:46/88)

آرد بو داده :

آرِزو :

خداوند سبحان در باره كسانى كه به وظائف دينى خويش عمل نكرده خود را براى جهان باقى آماده نمىكنند و به آرزوى اين كه روزگارى به فرصت مناسبترى دست يابند اكتفا مىكنند مىفرمايد : (ذرهم يأكلوا ويتمتعوا ويُلههم الامل فسوف يعلمون); بگذارشان بخورند كامرانى كنند و آرزو سرگرمشان سازد ، زودا كه به نتيجه اعمال خويش آگاه گردند . (حجر:3)

نقل است كه اسامة بن زيد (از ياران معروف پيغمبر) كنيزى خريد كه تا يك ماه بهايش را بپردازد ، اين خبر به گوش پيغمبر رسيد ، فرمود : از اين اسامه تعجب نمىكنيد كه كالائى يك ماهه مىخرد ؟! همانا اسامه دراز آرزوست .

اميرالمؤمنين (ع) در يكى از خطبههاى خود فرمود : اى بندگان خدا آرزو عقل آدمى را مىگيرد و همواره وعدههاى دروغين مىدهد و انسان را به غفلت واميدارد و سرانجام حسرت و ندامت به بار مىآورد ، آرزو را دروغ پنداريد كه جز فريب چيزى نباشد . و از آن حضرت رسيده كه فرمود : هر كه آرزويش دراز باشد عملش بد خواهد بود .

روزى اميرالمؤمنين (ع) به منبر رفت و فرمود : دو خصلت است كه مردم را به تباهى كشيده ، آن دو پيشينيان را هلاك ساخته و پسينيان را نيز به دست تباهى سپارد : آرزوئى كه آخرت را از ياد ببرد و هواى نفسى كه آدمى را از راه به در برد . اين بفرموده و از منبر به زير آمد .

از امام صادق (ع) رسيده كه هرآنكس دل به دنيا ببندد سه چيز از دنيا به دلش بسته شود : اندوهى تمام نشدنى و آرزوئى دست نيافتنى و آرزوئى انجام ناپذير .

از امام صادق (ع) روايت شده كه فرمود : چون بنده مؤمن تهيدستى بگويد : خداوندا مرا مالى ده كه فلان كار نيك انجام دهم و فلان خيرات بكنم چنانچه خدا بداند كه به راستى نيت او چنين است به وى پاداشى دهد كه اگر آن عمل انجام مىداد به وى عطا مىكرد كه بزرگى خدا را حدى نباشد . (بحار: 103 و 77 و 73 و 71)

آرزوى مرگ :

آرَش:

آرمان :

آرنج :

آروغ :

از امام صادق (ع) آمده كه آروغ نعمتى است از نعمتهاى خدا پس چون آروغ زديد خداى را حمد و سپاس گوئيد .

از اميرالمؤمنين (ع) روايت شده كه روزى ابوجحيفه نزد پيغمبر (ص) نشسته بود داشت (بر اثر پرخورى) پياپى آروغ مىزد حضرت به وى فرمود : آروغت را بازدار كه سيرترين مردم در دنيا گرسنهترين آنها باشد در قيامت . از آن به بعد ابوجحيفه سير نخورد تا از جهان رفت . (بحار:76 و 66)

آرِى :

آريائيان :

آز :

و فرمود : رأس عيوب آزمندى است . (غرر)

آزاد :

اميرالمؤمنين (ع) : آزاد مرد ، بنده است اگر به دام طمع افتد ، و بنده آزاد است اگر بدانچه دارد قانع بود . (مستدركالوسائل:12/70)