آزاد نمودن بنده:

و نيز فرمود : هر كه بنده مؤمنى را آزاد كند آن بنده فداى او باشد از آتش دوزخ . آزاد شدن بنده به دو قسم است : اختيارى و قهرى ، آزادى اختيارى به اين امور تحقق مييابد :

2 ـ تدبير كه مولى به وى گويد : پس از مرگ من آزادى .

4 ـ خريدن مرد ، پدر و مادر يا زنى از محارم خود را ، و خريدن زن ، پدر يا مادر خويش را كه محض خريدن آزاد مىشوند .

و اما آزادى قهرى نيز به چند امر صورت مىپذيرد : 1 ـ بنده به مرض جذام دچار گردد 2 ـ كور شود 3 ـ زمينگير گردد 4 ـ يكى از خويشان بنده بميرد كه وى وارث آن ميت باشد 5 ـ هنگام انعقاد نطفه يكى از پدر يا مادرش آزاد باشند .

آزادى :

و فرمود : آزاد مرد در آزادى استوار است هر چند در تنگنا قرار گيرد .

و در يكى از سخنان خود فرمود : آيا آزادهاى هست كه اين ته سفره (بى ارزش) دنيا را به اهلش واگذارد ؟ كه شما (انسانها) را جز بهشت بهائى نبود پس خود را به كمتر از آن مفروشيد .

ابوبصير گويد : از امام صادق (ع) شنيدم مىفرمود : شخص آزاده در همه حال آزاد است (و عوامل درونى و برونى او را برده و اسير خود نسازند) چون مشكلى به وى روى آرد (بيتابى نكند و) در برابر آن بايستد و استقامت ورزد و هرگز مصائب و رويدادها (ى روزگار) او را نشكنند هر چند به بند دشمن اسير گردد و سركوب شود و زندگى خوش و شيرينش به زندگى تلخ و دشوارى مبدل شود همچون يوسف صديق امين كه بردگى و اسارت و سركوبى به آزاديش لطمه نزد و سرانجام در نتيجه آن صبر و آزاد منشى همان جبار ستمگرى كه مالك او بود بندهاش شد و در اختيارش قرار گرفت و حاصل آن شايستگى آن شد
كه خداوند او را به پيامبرى برگزيد و امتى را در پرتو او مورد ترحم خود ساخت ... (بحار:77 و 73 و 78 و 69 و 71)

آزادى از تعلقات دنيا :

آزادى بيان (اصطلاح سياسى) :

و از سوئى رعيت احساس مىكند كه با زمامدارانى مهربان و خيرخواه سروكار دارد، نتيجه اين احساس آن كه كشور هميشه در امنيت واقعى و آرامش حقيقى ـ نه امنيت كاذب معلول ارعاب كه در حكومتهاى ديكتاتورى رايج است ـ بسر مىبرد ، و اگر دشمن خارجى دخالت نكند هرگز از ناحيه چنين رعيتى براى چنين حكومتى خطرى پديد نخواهد آمد ; و اگر حكومتى با اين شيوه ، آن مقدار عمر كند كه آزادى بيان جزء فرهنگ آن ملت گردد آن كشور براى هميشه حتى از خطر دستبرد اجنبى نيز مصونيت يابد .

مىبينيم مقام عظمت و جلال خداوندى ، بندگان خويش را در امر آفرينش كه از شئون خاصّه او ـ تعالى ـ است طرف مشورت قرار مىدهد و به حسب ظاهر از آنها نظر خواهى مىكند و آنها را در اظهار نظر آزاد مىگذارد تا آن كه آنها زبان مىگشايند و مىگويند : ( اتجعل فيها منيفسد فيها ويسفك الدماء) ; كسى را مىخواهى بر زمين قرار دهى كه تبهكارى به بار آورد و خونريزى بنياد نهد ؟! ...

آزادى بيان در تاريخ زندگى پيغمبر اسلام و اميرالمؤمنين (ع) كه به اعتراف همه مسلمانان اين دو حكومت صد در صد اسلامى بوده كاملاً مشهود و آشكار است .

يكى از اصحاب در ميان جمعيت به حضرت گفت : اين كارى كه تو مىكنى خودسرانه است يا به امر خدا ؟ شمشيرها را ما زديم ، جنگها را ما كرديم اكنون اموال را به ابوسفيان و عيينة الحصن مىدهى ؟! حضرت چون شنيد دستور داد جماعت انصار در يك جا گرد آيند و سپس خود در ميان آنها نشست و با بياناتى شيوا و پدرانه آنها را راضى ساخت آنچنان كه گوينده و ديگران كه اين اعتراض به دل داشتند همه پوزش خواستند و اظهار ندامت كردند (به واژه «حنين» و «غنايم» نيز رجوع شود) .

وجود خوارج در شهر كوفه و گستاخىهاى آنها به حضرت كه مكرر در بين جمعيت و حتى در وسط خطبه حضرت زبان به اعتراض مىگشودند و گاه در حال نماز به آيهاى آن حضرت را مورد تعريض قرار مىدادند كه در تاريخ خلافت على (ع) اين امر مشهود است .

(در اين حال يكى از ياران حضرت بپاخاست و با سخنى طولانى حضرتش را ستايش نمود و آمادگى خويش را به اطاعت از فرامين امام خود ابراز داشت) .

و بدانيد كه از پستترين شيوه زمامداران ـ از نظر مردمان شايسته ـ آن است كه گمان برده شود آنها دلباخته فخر و مباهاتند و بنياد سياست خويش را بر خودمحورى نهادهاند ، و من از اين رنج مىبرم كه مبادا در ذهن شما خطور كند كه من مدح و ستايش را دوست مىدارم و از شنيدن آن لذت مىبرم، من ـ بحمدالله ـ چنين نيستم ، و اگر (فرضاً) در اين صفت هم مىبودم محض خضوع در برابر ذات با عظمت خداوندى آن را رها مىساختم ، ...

بن اليسع در مسجد عتيق نهاده بود به آنجا انتقال داد.

از خصوصيات منحصر بفرد و جالب توجه اشعريان قم همانا التزام شديد آنان به پيروى صحيح و بدور از غلو و انحراف از مذهب اهل البيت (ع) بود، اين روش باعث شد كه آنان حتى نفوذ خود را در مورد راويان و محدثين اعمال نموده و آنان را كه احاديث غلو آميز روايت مىنمودند و يا حتى راويانى را كه اخبار ضعيف و شاذّى نقل مىكردند مورد ملامت قرار داده و از قم تبعيد نمايند.

اَشعَريان:

اَشِعَّة:

اَشعيا:

اِشغال:

اَشفار:

اِشفاف:

اِشفاق:

علىّ (ع) : «من اشفق من النار اجتنب المحرّمات»: هر كه از دوزخ بترسد، از گناهان بپرهيزد . (نهج : حكمت 31)

اَشَقّ:

اِشقاء:

اَشِقّاء:

اَشقَر:

اَشقى:

اَشقِياء:

اَشك:

از امام صادق (ع) روايت شده كه اگر كسى بيم داشته باشد كه در مصيبتى حالت دق بدو دست دهد مقدارى اشك بريزد تا آن حالت را تسكين دهد. (من لا يحضر:1/119)

از امام سجاد (ع) روايت است كه: هيچ قطرهاى بنزد خداوند محبوبتر نباشد از دو قطره: قطره خونى كه در راه خدا ريخته شود و قطره اشكى كه در تاريكى شب در مناجات با خداى از ديدگان سرازير گردد. (بحار:69/377)

اَشك :

اَشكال :

اِشكال :

اميرالمؤمنين (ع) ـ در وصيتنامه خود به فرزندش ـ : «و اعلم انّ مالك الموت هو مالك الحياة ، و انّ الخالق هو المميت ، و انّ المفنى هو المعيد ... فان اَشكَل عليك شىء من ذلك فاحمله على جهالتك ...»: بدان كه همان (خدائى) كه مرگ را در اختيار دارد همو مالك زندگى است، و آفريدگار، خود ميراننده است، و نابود سازنده، خود بازگرداننده ... و اگر احيانا در اين باره دچار ابهام گرديدى (مبادا حالت شك و ترديد به تو دست دهد، بلكه) آن را بر بىخردى خويش حمل نما ... (نهج : نامه 31)

«و ان لا يبيع من اولاد نخيل هذه القرى وديّةً حتى تشكل ارضها غراسا» (نهج : نامه 24) . يعنى همه نهالهاى آن نخلها در آن زمين بكارد و زمين را آنچنان انباشته به درختان خرما سازد كه بر بيننده امر مشتبه شود كه آيا اين زمين همان زمين سابق است كه ديده بود ؟ (شرح نهج ابن ابىالحديد)

اَشكال اربعه:

1 ـ شكل اول: قياسى است كه حد وسط در صغراى آن، محمول و در كبراى آن موضوع است. مانند «انسان» در اين قياس: پرويز، انسان است (صغرى)، هر انسانى متفكر است (كبرى)، پرويز متفكر است (نتيجه).

3 ـ شكل سوم: قياسى است كه حد وسط در هر دو مقدمه آن موضوع است. مانند «انسان» در اين قياس: هر انسانى حيوان است (صغرى)، هر انسانى ناطق است (كبرى)، برخى از حيوانها ناطق هستند (نتيجه).

از ديدگاه اهل منطق، شكل اول برترين و كاملترين اشكال قياس است، زيرا حد وسط در آن، بر خلاف ديگر شكلها، به صورتى طبيعى است. به همين سبب آن را مقدم مىدارند و در استدلالها از آن بهره مىگيرند. شكل چهارم در برابر شكل اول قرار دارد. بدين معنى كه نامأنوسترين و غير طبيعىترين شكلهاست. به همين سبب آن را مؤخر مىدارند و حتى برخى از منطقيان به سبب دورى آن از طبع، آن را ناديده مىگيرند و در شمار اشكال قياس قرار نمىدهند. چنانكه ابن سينا در منطق دانشنامه علائى (64 ـ 65) و نيز در منطق نجات (33 ـ 34) ، قياس را داراى سه شكل دانسته است.

اَشكانيان :

برحسب جدولى كه ابوريحان بيرونى در الآثار الباقية آورده است اسامى و مدت سلطنت اين دودمان از اين قرار است :

2 ـ اشك بن اشكان ـ ى .

4 ـ بهرام بن شاپور ـ س .

6 ـ هرمز بن بلاش ـ م .

8 ـ بلاش بن فيروز ـ يب .

10 ـ بلاشان ـ كد .

12 ـ اردوان بزرگ اشكانان ـ كج .

14 ـ بهافريد بن اشكانان ـ يه .

16 ـ بلاش بن اشكانان ـ ل .

18 ـ اردوان اخير ـ لا .

اَشكبوس:

اَشكَل :

اَشَلّ :

عن الصادق (ع) عن ابيه (ع) ان عليّا (ع) قال : «لا يجوز فى العتاق الاعمى و الاعور و المقعد ، و يجوز الاشلّ و الاعرج»: از اميرالمؤمنين (ع) روايت شده كه فرمود: بردهاى را كه جهت كفاره آزاد سازند، كور و يك چشم و زمينگير كافى نباشد، آرى چلاق و لنگ جايز است . (بحار:104/196)

اَشلاء:

اِشلاء:

اَشَمّ:

اِشمات :

اِشمام:

اشمام حرف، در تداول قراء و نحويان عبارت از اشاره كردن بحركت است بى آنكه آوازى برآيد. دو لب را آماده كردن جهت تلفظ ضمه ولى بدان تلفظ نشود بجهت فهمانيدن آنكه پيش از آن ضمه بوده، و يا بمنظور تفهيم اينكه حرف وقف شده پيشين مضموم بوده.

اِشمِئزاز :

اِشناق:

اُشنان:

سعيد بن سعد گويد: به حضرت رضا (ع) عرض كردم: ما اشنان را مىخوريم. فرمود: پدرم هر گاه صورتش را با اشنان ميشست دهان خود را ميبست (مبادا چيزى از آن وارد دهان شود) و در آن صفات ناپسندى است: لاغرى مىآورد، آب كمر را از بين مىبرد و زانو را سست مىكند. از امام موسى بن جعفر (ع) روايت است كه خوردن اشنان بدن را آب مىكند.

اَشواط:

اَشواق :

اَشواك :

اَشوَق:

اَشهاد:

اِشهاد:

اِشهار:

اَشهَب:

اَشهُر:

اَشهُر الحج:

اَشهَل :

اَشياء:

اَشياخ:

اَشياع:

اَشيب:

كفى الشيب عيبا انّ صاحبه اذااردت به وصفا له قلت اشيب

اِصابَة :

اميرالمؤمنين (ع) : «ليس كلّ من رمى اصاب»: نه هر كه تير انداخت به هدف اصابت نمود (نهج : نامه 31) . آن حضرت در سخن خود با كميل بن زياد : «ان هاهنا (مشيرا الى صدره) لعلماً جمّاً لو اصبت له حملة ، بلى اصبت لقنا غير مأمون عليه ...»: اينجا ـ و به سينه خود اشاره نمود ـ دانشى انبوه است اگر به فراگيرانى برايشان دست بيابم، آرى يكى را مىيابم كه زود درك مىكند ولى نتوان بدو اعتماد جست ... (نهج:حكمت 147) . «من ترك قولَ لا ادرى اصيبت مقاتله»: هر كه جمله «نميدانم» را نگويد، خويشتن را به نابودى سپرده است . (نهج : حكمت 85)

اَصابِع :

رسول الله (ص) : «قلب المؤمن بين اصبعين من اصابع الرحمن»: دل مؤمن مابين دو انگشت از انگشتان خداى مهربان است (كه خواست مؤمن تابع خواست خداست) (بحار:70/40). وعن الباقر (ع) انه قال : «انّ القلوب بين اصبعين من اصابع الله ، يقلّبها كيف يشاء ، ساعة كذا و ساعة كذا»: از امام باقر (ع) روايت است كه فرمود: دلها ميان دو انگشت از انگشتان خداوند است، چنان كه بخواهد برمىگرداند، گاه از اين سوى و گاه از آن سوى . (بحار:70/53)

اَصاغِر :