اُمّمَعبد :

حضرت رسول (ص) در راه هجرت از مكه به مدينه از كنار خيمه اممعبد عبور مىكرد ، ابوبكر و عامر بن فهيره و عبدالله بن اريقط نيز ملازم آن حضرت بودند ، پيرزنى را كنار خيمهاى ديدند زانو به بغل گرفته نشسته است ، وى اممعبد بود ، از او غذائى خريدن خواستند ، وى گفت : نداريم و اگر غذائى مىبود شما را ميهمان مىكردم . حضرت بزى را كنار خيمه ديد فرمود : اين بز شير ندارد ؟ زن گفت : آن از گرسنگى و لاغرى از گله بازمانده شير از كجا دارد ؟! فرمود : اجازه مىدهى آن را بدوشم ؟ گفت :
آرى . حضرت ظرفى برداشت و به دوشيدن بز پرداخت . ظرف پر از شير شد . نخست به پيرزن داد تا سير بنوشيد و سپس به
همراهان داد و بعد از همه خود بنوشيد و فرمود : ساقى بايد آخر بنوشد . دوباره حضرت ، بز را دوشيد تا ظرف پر شد آن را در خيمه نهاد و زن را بدرود گفتند . شب كه شد شوهرش ابومعبد بازگشت شيرها را ديد به شگفت آمد و گفت : اين شير از كجا است؟ زن گفت : مردى مبارك به ما وارد شد و از اين بز وامانده اين شيرها بدوشيد ... (بحار:18/43)

اُمّالمؤمنين :

اَمن :

اُمَناء :

اِمناء:

اَمَنَة :

امنيّت:

امام صادق (ع) فرمود: سه چيز است كه عموم مردم بدان نيازمندند : امنيت و عدالت و فراوانى نعمت . (بحار:78/234)

از امام صادق (ع) روايت است كه فرمود: گرسنگى و ناامنى به شيعيان ما سريعتر است از دويدن اسب . (بحار:67)

امام صادق (ع) فرمود : هر كسى كه پنج چيز نداشته باشد زندگى بر او گوارا نبود . صحت و امنيت و بىنيازى و قناعت و همدم موافق . (سفينة البحار)

اُمنِيَّة :

اميرالمؤمنين (ع) : «فاتعظوا عبادالله بالعبر النوافع ، و اعتبروا بالآى السواطع ، و ازدجروا بالنذر البوالغ ، فكأن قد علقتم مخالب المنيّة و انقطعت منكم علايق الامنيّة»: اى بندگان خدا از عبرتهاى سودمند پند بگيريد و به آيات روشن و درخشان راه هدايت خويش را بيابيد و به اعلام خطرهاى رسا بازايستيد، چنان پنداريد كه چنگالهاى مرگ در وجود شما فرو رفته و رشتههاى آرزوها از شما گسسته است (بحار:7/113) . و عنه (ع) : «الدهر يخلق الابدان و يجدّد الآمال و يقرّب المنيّة و يباعد الامنيّة»: روزگار، بدنها را مىپوساند و آرزوها را تازه مىكند و مرگ را نزديك مىسازد و آنچه را كه بدان اميد دارى از دستت دور مىكند . (بحار:70/316)

اَموات :

اَمواج :

اَموال :

اميرالمؤمنين (ع) ـ لكميل بن زياد ـ : «هلك خزّان الاموال و هم احياء و العلماء باقون ما بقى الدهر» . (بحار:23/44)

اُمُور :

اُمُور حِسبيه :

اُمُور عامَّة:

پس امور عامه عبارتند از صفاتى كه عارض بر موجود «بما هو موجود» مىگردند بدون آنكه وجود در عروض آن صفات بر وى محتاج باشد به اينكه موجودى طبيعى (مانند جسم) و يا موجودى رياضى (مانند كمّ متصل و كمّ منفصل) گردد ... (شواهد الربوبيه:26)

اُمّوَرَقَة :

اُمّولد :

امومت :

اَمَوِيان :

اَمَة :

اُمَّة :

اُمَّهات :

امهات المؤمنين : همسران پيغمبر اسلام ، حسب آيه كريمه : (و ازواجه امهاتهم)(احزاب:6) . شمار امهات مؤمنين 12 . اين عنوان شامل اماء مانند ماريه قبطيه نمىشود. به «همسران» رجوع شود .

اِمهال :

اميرالمؤمنين (ع) : «و لان امهل الظالم فلن يفوت اخذه»: و اگر خداوند، ستمگر را مهلت مىدهد وى از شست قدرت او بيرون نباشد . (نهج : خطبه 97)

اُمّهانى :

باز در تاريخ آمده كه وى حق خويش را از بيتالمال از برادرش على (ع) مطالبه نمود و اين امر گواه آن است كه وى در دوران خلافت حضرت در كوفه بوده . به هر حال او در خلافت معاويه درگذشته . (بحار و حاشيه تهذيب التهذيب و سفينة البحار)

اُمِّى:

در حديث از امام باقر (ع) و امام جواد(ع) آمده كه پيغمبر اسلام به جهت انتسابش به امالقرى (مكه) به امّى ملقب شده چنانكه در قرآن آمده : (لتنذر امّ القرى). (صافى:205)

اُميد :

در حديث آمده كه روزى عيسى بن مريم نشسته بود پيرمردى بيل به دست زمين را شيار مىكرد ، عيسى عرض كرد : پروردگارا اميد از دل اين پيرمرد بردار . ناگهان پيرمرد بيل خود بيفكند و بخفت . پس از ساعتى عيسى عرض كرد : خداوندا اميد به وى باز ده . پيرمرد از جا برخاست و به كار پرداخت . عيسى از او سبب پرسيد ، وى گفت : هنگامى كه به كار مشغول بودم با خود انديشيدم و گفتم : تو پيرى كهنسال و فرسودهاى ، مرگت نزديك است ، كار تا كى؟! پس بيل از دستم بيفتاد ، باز به خود آمدم به خويشتن گفتم : بالاخره تو تا زندهاى به معاشى نيازمندى ، مجدداً تصميم به كار گرفتم و مشغول كار شدم . (سفينة البحار)

از عمر بن يزيد نقل شده كه مردى به خدمت امام صادق (ع) آمد و از آن حضرت وامى طلب كرد ، حضرت فرمود : امروز چيزى در دست نداريم ، ولى كالائى در راه داريم ، چون برسد و آن را بفروشيم حاجتت را روا مىكنيم . ان شاء الله . آن مرد گفت : پس مرا وعده بده . فرمود : چگونه تو را وعده دهم كه من بدانچه اميدى به آن ندارم (و به نحو مشخص در انتظارش نيستم) اميدوارترم از آنچه كه بدان اميدوار مىباشم (زيرا آنچه كه آدمى به نحو متعارف در انتظارش بسر مىبرد معرض آفات است ، ولى فضل خداوند نسبت به بندهاش هيچ آفتى ندارد) . (سفينةالبحار:1/513)

اميد به خدا :

اميد به خدا از شعب ايمان است چنانكه نوميدى از رحمت او از شاخههاى كفر .

اميرالمؤمنين (ع) فرمود : كسى كه تنها مرجع اميدش خدا بود خداوند امور دين و دنياى او را سامان بخشد . (غرر)

اميرالمؤمنين (ع) ـ در نكوهش اسيران نفس و شكست خوردگان در برابر هوا و هوس ـ : به زعم خويش فكر مىكند كه به خدا اميدوار است ، به خداوند بزرگ سوگند كه وى دروغ مىگويد ، اگر راست مىگويد پس چرا اين اميدوارى در عملش ديده نمىشود ؟! چه هر كسى كه به چيزى اميد دارد آثار اميد او در عملش آشكار است .

در وصيت لقمان حكيم به فرزند آمده : اى فرزندم ! آنچنان از خدا بترس كه اگر اعمال نيك جن و انس در قيامت با خود بياورى از عذابش بيمناك باشى ، و آنچنان از او اميدوار باش كه اگر گناه جن و انس با خود داشته باشى به رحمت و عفوش اميدوار باشى . (بحار:13/409)

اميد بخشترين آيه قرآن :

اميدوار نمودن :

روايت شده كه امام باقر (ع) در حال اعمال حج بود و فرزندش جعفر نيز با او بود، مردى به نزد حضرت آمد و در برابرش نشست و عرض كرد : سؤالى دارم . حضرت فرمود : از فرزندم جعفر بپرس ، وى از آنجا برخاست و به نزد جعفر نشست و گفت : بپرسم ؟ فرمود : هر چه مىخواهى بپرس . وى گفت : سؤال من اين است كه اگر كسى گناه بزرگى را مرتكب شده باشد چه كند ؟ جعفر(ع) فرمود : يك روز روزه رمضان را عمداً افطار كرده ؟ گفت : از اين بزرگتر ، فرمود : در ماه رمضان (زنا) كرده ؟ گفت : از اين بزرگتر . فرمود : كسى را كشته ؟ گفت : از اين هم بزرگتر . فرمود : چنين كسى اگر از شيعيان على (ع) باشد به خانه خدا رود و سوگند ياد كند كه ديگر از آن گناه تكرار نكند ، و گرنه اشكالى ندارد (كنايه از اينكه چنين كسى بايستى به اساس بپردازد) آن مرد سه بار گفت : اى فرزندان فاطمه رحمت خدا بر شما همين جواب را از پيغمبر (ص) شنيدم . سپس آن مرد برفت و امام باقر (ع) رو به فرزندش كرد و فرمود : اين را شناختى ؟ عرض كرد : خير ، فرمود : آن خضر بود مىخواستم تو را به وى معرّفى كنم . (بحار:46 و 47)

اميدوارى را نااميد كردن :

اَمير :

اميرالمؤمنين :

اميركبير :

با مرگ محمد شاه (6 شوال 1264 ق) ميرزا تقىخان وزير نظام ، ناصرالدين ميرزا وليعهد را در تبريز بر تخت نشاند و به سرعت مقدمات انتقال او را به پايتخت فراهم ساخت . ناصرالدين شاه در ميانه راه ميرزا تقىخان را به اميرنظام و در ورود به تهران او را به اميركبير و اتابك اعظمى ملقب ساخت و وزارت خويش به او داد (22 ذيقعده 1264 ق) .

ناصرالدين شاه كه تا مدتى در برابر تحريكات و القاآت دشمنات امير درايستاد، سرانجام تسليم آنان گرديد و در جمعه 20 محرم وى را از وزارت برداشت ، اما مقام امارت نظام را همچنان در عهده او گذاشت . ناصرالدين شاه اندكى بعد امير را به كاشان تبعيد كرد ولى در آنجا نيز دشمنانش وى را راحت نگذاشته با گرفتن فرمان قتل او از پادشاه در 18 ربيعالاول در حمام فين كاشان به قتلش آوردند و سرانجام كارزار تاريك دشمنان اميركبير به زيان او و ايران پايان گرفت .

اميركبير از همسر اولش يك پسر و از عزتالدوله دو دختر داشت . دختران امير به همسرى پسران ناصرالدين شاه در آمدند و محمد على شاه نوه دخترى امير بود . ناصرالدين شاه پس از قتل امير از كرده خويش نادم گرديد و گهگاه تأثر خود را ظاهر مىساخت ، چنانكه در نامهاى به وليعهدش چنين نوشت : «من چهل سال بعد از امير خواستم از چوب آدم بتراشم ، نتوانستم» . (دائرةالمعارف تشيع)

اَميَل :

اَمِيم:

اُمَيمَة:

امين:

امام صادق (ع) فرمود : امين ، امين نخواهد بود مگر اينكه چون سه چيز را به او بسپارى در آنها خيانت نكند : اموال و اسرار و ناموس ، كه اگر دوتاى اينها را حفظ كرد و در ديگرى خيانت نمود او امين نيست .

امين ، تعبيرى كه قرآن در باره جبرئيل(ع) نموده : (نزل به الروح الامين على قلبك).

امينالله :

امين :

اضاع الخلافة غشّ الوزيرو فسق الامير و جهل المشير

فهذا يدوس و هذا يُداسكذاك لعمرى خلاف الامور

و اعجب من ذا و ذا أننانبايع للطفل فينا الصغير

و ما ذاك الا بفضل و بكريريد ان طمس الكتاب المنير

گويند : بيش از هر كسى فضل بن ربيع امين را در اين امر مصمم نمود و على بن عيسى بن ماهان را و سندى و افراد ديگر از اين قبيل نيز وى را تبعيت نمودند .

على بن عيسى كه صاحب منصب فرمانفرمائى ديار مزبور شده بود در اين سال با حفظ سمت مأموريت نبرد با مأمون يافت و در راس سپاهى چهل هزار سرباز از بغداد رهسپار خراسان گشت ، و آنچنان به پيروزى خود مطمئن بود كه زنجيرى سيمين به همراه برد تا مأمون را به زنجير بكشد . از آن سوى چون خبر به مأمون رسيد طاهر بن حسين را با كمتر از چهارهزار سرباز به جنگ وى گسيل داشت ، اين دو لشكر در پنج فرسنگى شرق رى در محلى به نام «كاواس» به هم تلاقى نمودند ، نبردى سخت درپيوست و لشكر خراسان بر لشكر بغداد پيروز گشت و على بن عيسى به قتل رسيد و لشكريانش هزيمت شدند ، سر على به خراسان حمل نموده در ميان كوچههاى مرو مىگردانيدند ، از آن روز بر مأمون به خلافت سلام شد ، خبر به بغداد رسيد ، امين در آن حال به شكار ماهى مشغول بود ، چون اين خبر از پيك شنيد به وى گفت : به كنار شو كه اين حريف من دو ماهى صيد كرده و من تاكنون يك ماهى هم به دام نياوردهام .

از طرفى مأمون كه مردى تيزهوش و با فراست بود در صدد گسترش قلمرو حكومت خويش گشت و به اعزام پيكهاى كاردان و اعمال رويههاى خردمندانه ، بلاد
اسلامى آن روز را تحت سيطره خويش آورد و مردمان از اقطار بلاد با وى بيعت نمودند ، حرمين مكه و مدينه و اكثر شهرهاى عراق تسليم وى شدند ، و اما اوضاع و احوال امين روز به روز تباهتر مىگشت ، نظم نيروى نظامى از هم گسيخته شد ، خزانه مملكت از مال تهى گشت ، اوضاع اقتصادى مردم رو به تباهى رفت ، چهره شهر بغداد دگرگون شد ، مأمون لشكرى جرّار به قصد تسخير بغداد به عراق فرستاد ، شهر بغداد را محاصره كرده آن را به منجنيق بستند ، پانزده ماه محاصره بغداد به طول كشيد ، بيشتر افراد بيت بنىعباس و فرماندهان لشكر به سپاه مأمون پيوستند و جز مردم كوچه و بازار بغداد كسى با امين نماند ، سال 198 فرا رسيد ، طاهر بن حسين فرمانده سپاه مأمون وارد شهر شد ، امين به اتفاق خانواده و مادرش از بغداد به كوى «مدينة المنصور» رفته در آنجا مختفى شدند، دو روز بعد به مخفىگاه آنها دست يافتند ، امين را به زندان كردند و در زندان جمعى از سپاهيان ايرانى بر او هجوم آورده به قتل رسانيدند ، سرش را بريده به نزد طاهر بردند، طاهر آن را بر باروى ديوار باغى نصب كرد و منادى را فرمود ندا در دهد : اين سر محمد مخلوع است ، و جسدش را به ريسمانى بسته در ميان كوچههاى بغداد مىكشيدند ، سپس سر وى را به نزد مأمون فرستاد ، مأمون سخت بر مرگ برادر اندوهگين گشت كه مىخواست وى را زنده به حضور او آورند تا در بارهاش