پس ابراهيم به اتفاق لوط به شام ناحيه بيت المقدس عزيمت نمود ومىگفت : (انى ذاهب الى ربى سيهدين) (من بسوى پروردگارم رهسپارم كه او مرا هدايت فرمايد) ، ابراهيم از فرط غيرتى كه داشت چون به مرز كشورى مىرسيد ساره را در ميان صندوقى خاص مىنهاد و درب آن را مىبست مبادا چشم نامحرمان به او رسد ، چون از مرز كشور نمرود گذشت وبه مرز كشور يكى از سلاطين قبط به نام عراره وارد شد مرزبان به بازرسى اثاثيه پرداخت ، در اين بين چشمش به صندوق افتاد ، به ابراهيم گفت : اين را بگشاى كه محتوياتش را ببينم. ابراهيم گفت : هر چه از زر و سيم كه بخواهى به تو ميدهم وآن را نمىگشايم . مرزبان نپذيرفت . ابراهيم به خشم آمد ولى چاره نداشت ، سرانجام صندوق را باز نمود ونگاهش به ساره با آن حسن جمال افتاد ، گفت : اين زن چه نسبتى به شما دارد ؟ فرمود : اين همسر و دختر خاله من است . گفت : به چه سبب وى را در ميان صندوق جاى دادهاى ؟ فرمود : تا از ديد نامحرمان مستور ماند . مرزدار گفت تو را رها نسازم تا ماوقع را به عرض سلطان رسانم . وى ماجرا را به سلطان گزارش نمود . سلطان دستور داد صندوق را جدا از ابراهيم به نزدش برند . ابرهيم گفت : من از صندوق جدا نشوم مگر اينكه جانم از كالبدم جدا گردد . پس بناچار ابراهيم را نيز با صندوق بنزد سلطان بردند ، ملك گفت : صندوق را بگشاى . ابراهيم فرمود: تمامى آنچه را كه با خود دارم فداى اين صندوق سازم كه گشوده نشود كه در ميان آن همسر ودختر خاله من است . ملك به خشم آمد و درب صندوق را گشود ، چون چشمش به ساره افتاد دست خود را بسوى او برد ، ابراهيم كه چارهاى نداشت وتاب ديدن آن صحنه را نداشت روى از آنها برگرداند وگفت : خداوندا مگذار دستش به ناموس من رسد. در حال دستش خشك شد كه حتى نتوانست آن را به خود بازگرداند . ملك گفت : اين خداى تو بود كه با دست من چنين كرد ؟ ابراهيم گفت : آرى خداى من غيرتمند است وكار بد را نمىپسندد . شاه گفت : پس از خدايت بخواه كه دست مرا به من بازگرداند وديگر اين كار را نخواهم كرد . ابراهيم از خدا خواست ، دعايش مستجاب شد ولى هنگامى كه چشم ملك به ساره افتاد دگر بار عمل را تكرار نمود ، باز به صورت نخست دستش خشك شد ، اين بار نيز شاه از ابراهيم التماس نمود ولى در اين بار ابراهيم عرض كرد : پروردگارا اگر او به عهدش وفا مىكند دستش را به وى بازگردان . دست بحال نخست بازگشت واز اين پس چنان هيبتى از ابراهيم به دل ملك جاى گرفت كه بيش از حد وى را مورد تعظيم وتكريم قرار داد وگفت : تو وام

گويند كه ابراهيم به بئر سبع از سرزمين فلسطين شام فرود آمد وچون اسماعيل بزاد ساره را چنانكه خوى زنان است اندوهى بزرگ به دل رخ داد ، خداوند او را در سن هفتاد سالگى اسحاق عطا نمود ، اما او همچنان ابراهيم را از اينكه كنيزش هاجر جفت رسمى همسر ومادر اسماعيل شده رنج مىداد ، ابراهيم بر اين شد كه اسماعيل ومادرش را بجاى ديگرى برد ، وحى آمد كه اين دو را به سرزمين مكه بر .

ابراهيم هاجر وفرزند خردسالش را به مكه كه در آن روزگار سرزمينى بى آب وعلف بود برد ، هاجر گفت : چه كسى تو را دستور داده كه ما را بدين بيابان آرى؟ گفت : خدايم چنين فرموده ، هاجر گفت : پس او ما را ضايع نگذارد . ابراهيم به شام بازگشت وهاجر در آن كوهها به جستجوى آب برآمد، به نقلى جاى پاى اسماعيل كه از فرط تشنگى به زمين مىكشيد و به قولى توسط جبرئيل ، چاه پديد آمد ، پس از پيدايش آب ، قبيله جرهم كه به فاصله چند ميلى آنجا بودند به اجازه هاجر كه او را صاحب آب مىدانستند در آنجا فرود آمدند ومايه انس آن مادر وفرزند شدند .

ابراهيم را از جانب حق فرمان رسيد كه به هميارى اسماعيل كعبه را كه خانه باستانى من است از نو بساز ، وى بر اين تصميم به جانب مكه شتافت وكعبه را به دستيارى فرزند وراهنمائى جبرئيل بر پايههاى اصليش كه آثارى از آن بجاى بود بنا نهاد ، آنگاه به وى امر شد كه بر ابوقبيس برآى ومردم را به حج خانه ندا كن . وى چنين كرد ، سپس جبرئيل او را به منى ومزدلفه وعرفه برد و او را حج آموخت . شبى كه در مزدلفه بود به خواب ديد كه فرزندش را سر مىبرد . بامداد فرمان ذبح توسط جبرئيل به وى رسيد ، پدر وفرزند به انجام فرمان آماده شدند ، ابراهيم فرزند را به پهلو بخوابانيد وكارد به گلويش نهاد در اين حال جبرئيل گوسفندى را حاضر ساخت واز جانب پروردگار به وى پيام آورد كه خوابت را تحقق بخشيدى اينك فداى اسماعيل . پس گوسفند را به جاى فرزند سر ببريد .

و چون اسماعيل به سن جوانى رسيد با دخترى از آن تبار ازدواج نمود وابراهيم به نقلى دو بار در آن مدت به ديدار فرزند رفت ولى هاجر در گذشته بود واسماعيل را كه به سفر رفته بود ملاقات ننمود .

از حضرت رضا (ع) سؤال شد : آيا ذبيح اسماعيل بوده يا اسحاق ؟ فرمود : اسماعيل بوده ، مگر نشنيدهاى كه خداوند فرموده : (وبشرناه باسحاق نبيا) (هود:71) ; (ابراهيم را بفرزندى بنام اسحاق كه پيغمبر خواهد بود مژده داديم) پس از چنين مژدهاى چگونه ابراهيم خود را به ذبح آن فرزند مأمور مىداند ؟!

از امام باقر (ع) رسيده است : جائى كه ابراهيم مىخواست فرزند را ذبح نمايد جمره وسطى بوده .

روزى ابراهيم مردارى را كنار دريا ديد كه افتاده ودرندگان خشكى ودريا از آن مىخورند ، ونيز ديد كه همين درندگان برخى برخى ديگر را مىخورند، ابراهيم از اين صحنه (كه چگونه اينها كه اجزاء بدنشان از اجزاء بدن ديگرى تشكيل شده زنده شوند؟) به شگفت آمد وگفت : (ربّ ارنى كيف تحيى الموتى) (بقرة:260) خداوند به وى فرمود : مگر (به زنده شدن مردگان در قيامت) ايمان ندارى ؟ گفت : آرى ولى مىخواهم مطمئن شوم . فرمود : پس چهار پرنده را بگير . ابراهيم طاووس وخروس وكبوتر وكلاغ را بگرفت وحسب الامر آنها را سر بريد وقطعه قطعه كرد وگوشتشان را به هم آميخت وبر فراز ده قله كوه پخش نمود ، سپس نوك آنها را به دست گرفت وآنها را صدا زد ، در حال همه اجابت نموده اجزاى بدن هر يك در خودش گرد آمد وبصورت نخست درآمدند و زنده شدند .

از حضرت رضا (ع) روايت است كه فرمود : خداوند بدين سبب ابراهيم را خليل (دوست خاص) خود خواند كه هيچ سائل را رد ننمود واز كسى جز خداوند عزوجل حاجتى نخواست .

از امام صادق (ع) روايت شده كه فرمود : ابراهيم عليهالسّلام صد و هفتاد و پنج سال در اين جهان زيست .

از حضرت صادق (ع) آمده كه ابراهيم را دو پسر بود كه بهترين آندو كنيز زاده (اسماعيل) بود .

ابراهيم از هاجر اسماعيل واز ساره اسحاق را داشت وچون ساره پس از هاجر بمرد با قنطورا دختر يقطن از كنعانيان ازدواج نمود واز او فرزندانى بنامهاى : نفشان ومران ومديان ومدن ونشق وسرح بياورد .

از امام باقر (ع) روايت شده كه : چون ابراهيم اعمال حجش را به پايان رسانيد به شام برگشت ودر آنجا وفات نمود و داستانش از اين قرار است كه : ملك الموت چون به قبض روح او آمد وى از مرگ كراهت داشت ، ملكالموت به پروردگار عرض كرد : ابراهيم از مرگ كراهت دارد . خداوند فرمود : ابراهيم را آزاد بگذار ، چه او مىخواهد مرا عبادت كند . مدتى گذشت تا اين كه روزى ابراهيم پيرمردى را ديد كه چون غذا مىخورد همان وقت از او دفع ميشد ، وى چون اين را ديد از زندگى منزجر شد وچون به خانه باز آمد ملكالموت را در بهترين شكل وزيباترين صورت ملاقات كرد . گفت تو كيستى ؟ گفت : ملكالموتم ، گفت : سبحان الله ! كيست كه دوست نداشته باشد تو را با اين روى زيبا ملاقات نمايد ، گفت : اى خليل الرحمن چون خداوند كسى را دوست داشته باشد مرا به اين صورت به نزد او فرستد وچون از كسى ناخوشنود بود مرا به شكل ديگر فرستد ، پس در همان شام قبض روحش نمود ... (بحار:21/79 وكامل ابن اثير)

ابراهيم غزنوى :

ابراهيم موصلى :

اِبراهيم :

اَبرَح :

اَبَرد :

اَبرَد :

اَبرَدان :

اَبَرز :

اَبرَش :

اَبرَص :

اَبرَع :

اَبرَق :

اَبْرُو :

در حديث آمده : مستحب است مسح نمودن ابروان پس از وضوء و در آن حال خوانده شود : «الحمدلله المحسن المجمل المنعم المفضل» . مداومت به اين كار مانع ابتلاء به درد چشم است . (بحار:62/278) شانه كردن ابروان امان است از جذام (بحار:62/203) . مالش ابروان به روغن بنفشه در دفع سردرد سودمند است . (بحار:62/223)

اِبرَة :

اَبْرَهَة :

ابرهه به زبان حبشى سپيد چهره است ، وبه قولى : پدرش وى را بنام ابراهيم خليل ناميد وابرهه همان ابراهيم است . وى مانند اسلاف خويش نبردها كرد ودر آن جنگها به پيروزيها دست يافت ، وآخرالامر در «غمدان» در گذشت .

اَبَرهَه :

اَبرَهه :

اَبْريشم :

يوسف بن ابراهيم گويد : به نزد حضرت صادق (ع) رفتم در حالى كه پلاسى به تن داشتم كه تارش ابريشم بود ، عرض كردم : از پوشيدن اين لباس كراهت دارم ، فرمود : چرا ؟ گفتم : به جهت اينكه تارش ابريشم است ، فرمود : لباسى كه تارش ابريشم باشد كراهت ندارد . (بحار:83/230)

اِبصار :

اميرالمؤمنين (ع) ـ در باره دنيا ـ: «من ابصر بها بصّرته، و من ابصر اليها اعمته»: هر آن كس به وسيله آن به اشياء نگريست بينايش كرد، و آن كس كه بدان نگريست كورش كرد. (نهج خطبه 82)

اَبصار :

اميرالمؤمنين (ع) ـ در باره متقين ـ: «غضّوا ابصارهم عما حرّم الله عليهم»: ديدگان خويش را از آنچه بر آنان حرام بود بستند. (نهج خطبه 193)

ابصار :

1 ـ مذهب رياضيان كه گويند بواسطه خروج شعاع از چشم بشكلى مخروطى است كه سر آن در مركز بصر وقاعده آن بر سطح مرئى قرار دارد حاصل مىشود .

3 ـ عده ديگر گويند ابصار در اثر تكيّف هواى شفاف ميان رائى ومرئى به كيفيت شعاعى در بصر حاصل مىشود . (دستور:1/19 ـ 23)

صدرا هر يك از اين اقوال را مردود دانسته وگويد : ابصار بواسطه انشاء نفس حاصل مىگردد بدين معنى كه بعد از حصول شرائط مخصوص صور معلقه را كه قائم به آن است وحاضر نزد آن است در عالم نفس انشاء مىكند نه در اين عالم وبالجمله گويد نفس در مقام مقابلت بامستنير صور مبصره را در غير اين عالم اختراع مىكند ونسبت آن صور به نفس بقيام اتصالى است مانند صور عقليه قائم بذات حق نه بحلول .

وگويند : بهتر آن است كه نام اضافه اشراقى به آن داده شود زيرا كه مضاف اليه در آن موجود ، به وجود نورى است مانند مضاف كه وجودِ آن وجود ، نورى بالذات است وبالاخره نفس در موقع ومقام مقابلت با مستنير صور مبصره را در غير اين عالم اختراع مىكند . (اسفار:3/54 و97)

خلاصه نظر شيخ اشراق در باب ابصار كه نتيجهگيرى از آن در باب علم خدا مىكند اين است كه گويد : ابصار بانطباع صورت مرئى در چشم نمىباشد وبخروج شعاع هم نبود بنابر اين بجز بمقابله مستنير با چشم سالم به چيز ديگرى نتواند باشد .

حاصل مقابله در امر بينائى بازگشت مىكند به عدم حجاب بين باصر ومبصر ونزديكى مفرط از آن جهت مانع ابصار است كه استنارت يا نوريت شرط براى مرئى بود پس در ابصار نور شرط بود يكى نور باصر وآن ديگر نور مبصر ومرئى واز اين رو است كه پلك چشم در هنگام غموض نتواند بواسطه انوار خارجى مستنير شود ونور چشم را هم آن گونه قوت نبود كه آنرا روشن كند پس از جهت عدم استنارت خود ديده نمىشود وهمين طور است هر گونه نزديكى مفرط ودورى مفرط كه از جهت قلت مقابلت در حكم حجاب بود وبنابر اين مستنير با نور هر اندازه نزديكتر بود اولى به مشاهدت بود مادام كه به حالت نور بودن يا مستنير بودن باقى بود.

اَبصَر :

ابضاع :

اِبط :

وفى الحديث : «لما حجّ رسول الله حجةالوداع خرج ، فلما انتهى الى الشجرة امرالناس بنتف الابط وحلق العانة والغسل والتجرد فى ازار ورداء»: در سفر پيغمبر(ص) به حجةالوداع، موقعى كه به ميقات شجره رسيد، همراهان را فرمود موى زير بغل را بكنند و زهار را بتراشند و غسل كنند و رختها را از بدن بدر آورند و به دو جامه احرام: ازار و لنگ ملبس گردند ... (بحار:21/396)

اِبطاء :

علىّ (ع) : «من ابطأ به عمله لم يسرع به حسبه» . يعنى : كسى كه از حيث كار و كردار عقب مانده باشد ، اصل و نسبش به دادش نخواهد رسيد . (نهج:حكمت 23)

اِبطال :

«سُأِلَ ابوجعفر (ع): ايجوز ان يقال لله: انه موجود؟ قال: نعم، تخرجه من الحدين: حدّ الابطال و حدّ التشبيه»: از امام باقر (ع) سؤال شد: آيا صحيح است كه گفته شود: خدا موجود است؟ فرمود: آرى موجود بدين معنى كه حضرتش را از دو مرز نيستى و مانندگى بيرون آرى. (بحار:3/265 از محاسن برقى)

اَبطال :

اِبطان :

اَبطَأ :

اَبْطَح :

اِبعاد :

اَبعاد :

اَبعار :

اَبعاض :

اَبعَد :

اَبعِرَة :

اَبغَض :

عن الصادق (ع): «ما خلق الله ـ عز و جل ـ شيئا ابغض اليه من الاحمق، لانه سلبه احب الاشياء اليه وهو عقله»: خداوند هيچ چيزى را مبغوضتر از احمق نيافريده است، چه خداوند، محبوبترين چيز را كه خرد باشد از او سلب نموده است. (بحار:1/89)

اَبق :

اَبقى :

اِبْقاء :

اخوك الذى لوجئت بالسيف عامدالتضربه لم يستغشّك فى الودّ

روايت شده كه چون حجر بن عدى ـ پس از صلح امام حسن (ع) با معاويه ـ از فرط غيرت خطاب بى ادبانهاى به امام مجتبى كرد ، آن حضرت وى را به خلوت خواند وبه وى فرمود : « ... وانى لم افعل ما فعلت الا ابقاء عليكم ... » . (بحار:44/56) يعنى : من اين صلح را نپذيرفتم جز بدين منظور كه شما شيعه باقى بمانيد و از بين نرويد .

اَبقَع :

اِبكاء :

اِبْكار :

اَبْكار :

عن الرضا (ع) قال : «نزل جبرئيل على النبى (ص) فقال يا محمد ان ربك يقرئك السلام ويقول : ان الابكار من النساء بمنزلة الثمر على الشجر ، فاذا اينع الثمر فلا دواء له الاّ اجتنائه ، والا افسدته الشمس وغيّرته الريح ، وان الابكار اذا ادركن ما تدرك النساء فلا دواء لهن الا البعول ، والا لم يؤمن عليهن الفتنة ، فصعد رسول الله (ص) المنبر فخطب الناس ثم اعلمهم ما امرهم الله به ، فقالوا : ممن يا رسول الله ؟ فقال : الاكفاء . فقالوا : و من الاكفاء ؟ فقال : المؤمنون بعضهم اكفاء بعض . ثم لم ينزل حتى زوّج ضباعة المقداد بن الاسود ; ثم قال : ايها الناس انما زوجت ابنة عمى المقداد ليتضع النكاح» . (بحار:22/437)

اَبْكَم :

اِبِل :

اِبلاء :

اِبلاس :

اِبلاغ :

قال رسول الله (ص) : «ابلغونى حاجة من لايستطيع ابلاغ حاجته ، فانه من ابلغ سلطانا حاجة من لايستطيع ابلاغها ثبّت الله قدميه على الصراط يوم القيامة»: رسول خدا(ص) فرمود: خواسته آن كس را كه به من دسترسى ندارد، به من برسانيد و مرا از حاجتش خبردار سازيد، كه هر آن كس كار و حاجت آن كس را كه دسترسى به حاكم ندارد به وى ابلاغ كند خداوند در روز قيامت گامهايش را بر صراط ثابت بدارد . (بحار:75/384)

اَبْلَج :

از سخنان اميرالمؤمنين (ع) : «سبيل ابلج المنهاج ، انور السراج ...»: ايمان، روشنترين راه و نورانىترين چراغ است . (نهج:خطبه156)

اَبلَغ :

اَبْلَق :

اَبلوج :

اَبْلَه :