1ـ جد و جده و برادر و خواهر ، مادرى باشند ، مال در ميان آنها بنحو مساوى تقسيم ميشود .
2ـ همه پدرى باشند ، در صورتى كه در ذكورت و انوثت اختلاف داشته باشند مرد دو برابر زن ميبرد .
3ـ جد يا جده پدرى با برادر يا خواهر پدر و مادرى جمع شوند ، حكم اين صورت حكم صورت دوم است . شايان ذكر است كه با بودن برادر يا خواهر پدر و مادرى ، برادر يا خواهر پدرى ارث نميبرد .
4ـ جد و جدهها بعضيشان پدرى و بعضيشان مادرى (خواه در ذكورت و انوثت يكسان باشند يا مختلف) برادران و خواهران نيز اينچنين باشند ، يك سوم مال را به برادران و خواهران و اجداد و جدات مادرى ميدهند كه بطور مساوى ميان آنها قسمت شود ، و دو سوم را به اجداد و جدات و برادران و خواهران پدرى ميدهند كه بنحو: مرد دو برابر زن ميانشان تقسيم شود .
5ـ جد يا جده پدرى با برادر يا خواهر مادرى جمع شود ، برادر يا خواهر يك ششم ـ اگر يكى باشد ـ و يك سوم ـ اگر متعدد ـ ميبرد ، ميان آنها بنحو مساوى قسمت ميشود . بقيه مال از آن جد يا جده است ، كه اگر متعدد و مختلف الجنس بودند بنحو اختلاف : مرد دو برابر زن ميانشان توزيع ميشود .
6ـ جد يا جده مادرى با برادر پدرى جمع شوند ، جد يا جده يك سوم ميبرد و برادر دو سوم ، خواه واحد و خواه متعدد . و اگر جد يا جده مادرى با خواهر پدرى جمع شدند ، اگر خواهر متعدد بود دو سوم از آن خواهران و يك سوم از آن جد يا جده ، و اگر يكى بود نصف از آن خواهر و يك سوم از آن جد يا جده ، و در صورت اخير كه يك ششم زياد مىآيد احتياط آنست كه با هم صلح كنند .
7ـ اگر اجداد يا جدات با برادر پدرى جمع شدند و اجداد از حيث پدرى بودن و مادرى بودن مختلف بودند ، جد و جده مادرى يك سوم ميبرند و در صورت تعدد بنحو مساوى ميانشان قسمت ميشود ، دو سوم ديگر به جد يا جده و برادر پدرى داده ميشود و بنحو : مرد دو برابر زن ميانشان تقسيم ميشود . و اگر برادر يا خواهر مادرى در ميان آنها بود ، جد يا جده مادرى با همان برادر يا خواهر مادرى يك سوم ميبرند و بنحو مساوى ميان خود قسمت ميكنند ، و جد و جده پدرى دو سوم و بنحو تفاضل .
8ـ برادران يا خواهران بعضى پدرى و بعضى مادرى ، با جد يا جده پدرى جمع شوند ، برادر يا خواهر مادرى اگر يكى بود يك ششم و اگر متعدد يك سوم ميبرند و اگر متعدد و مختلف الجنس بودند بطور مساوى ميان خود قسمت ميكنند ، بقيه مال از آن برادر يا خواهر پدرى و جد يا جد پدرى است كه اگر مختلف الجنس بودند بنحو تفاضل ميان خود قسمت ميكنند . و اگر جد يا جده مادرى نيز در اين جمع بود با برادر و خواهر مادرى در ثلث شريك ميباشد. (المسائل المنتخبة)
جِدّ:
كوشش ، جِدّ در كار يا گفتار : ضد هزل و بيهودگى . اميرالمؤمنين (ع) : « لا يمنع الضيم الذليل ، و لا يدرك الحق الاّ بالجدّ » خوار صفت نتواند ظلم و ستم را از خود دفع سازد ، و حق جز با تلاش و كوشش بدست نيايد . (نهج : خطبه 29)
«فانه ـ والله ـ الجدّ لا اللعب ، و الحق لا الكذب ، و ما هو الا الموت ...» بخدا سوگند كه اين يك مسئله جدى است نه شوخى ، واقعيت است نه دروغ ، مرگ را ميگويم كه بانگ خود را بگوش همه رسانيده و ديرى نشود كه همه را از اين جهان ببرد .. (نهج : خطبه 132)
جُدّ:
جانب هر چيزى . كرانه و ساحِل .
جِداء:
جِ جدى ، بزغالههاى نر .
عن سدير الصيرفى ، قال : دخلت على ابى عبدالله (ع) فقلت له : والله ما يسعك القعود . قال : «ولم يا سدير» ؟! قلت : لكثرة مواليك و شيعتك و انصارك ... قال : «يا سدير! وكم عسى ان تكونوا» ؟ قلت : مائة الف ، قال : «مائة الف» ؟ قلت : نعم و مائتى الف ، فقال : «و مائتى الف» ؟! قلت : نعم و نصف الدنيا . قال : فسكت عنّى ثم قال : «يخف عليك ان تبلغ معنا الى ينبع» ؟ قلت : نعم . فامر بحمار و بغل ان يسرجا ... فسرنا حتّى صرنا الى ارض حمراء ، و نظر الى غلام يرعى جداداً ، فقال : «والله يا سدير لو كان لى شيعة بعدد هذه الجداء ما وسعنى القعود» . و نزلنا و صلّينا ، فلمّا فرغنا من الصلاة عطفت الى الجداء فعددتها فاذا هى سبعة عشرة . (بحار:47/372)
جَدّاء:
حيوانى كه شيرش خشك شده باشد ، يا سر پستانش قطع شده باشد . عن رسول الله (ص) انه قال : «لا يضحّى بالجدّاء ولا بالجرباء» . و الجدّاء المقطوعة الاطباء وهى حلمات الضرع . (بحار:99/282)
جَدّات:
جِ جَدّة ، مادران پدر يا مادران مادر .
جَداد:
وقت خرما بريدن ، هنگام چيدن خرما از خرمابن . فى الحديث ، نهى رسول الله (ص) عن الجداد بالليل ، يعنى جداد النخل ، و الجداد الصرام . و انما نهى عنه لانّ المساكين لا يحضرونه . (بحار:96/95)
محمد بن مسلم عن ابىجعفر (ع) قال : «لا يكون الحصاد و الجداد بالليل ، انّ الله يقول : (و آتوا حقّه يوم حصاده ...)» . (بحار:96/97)
جِدار:
ديوار . (و اما الجدار فكان لغلامين يتيمين فى المدينة) . (كهف:81)
جِدال:
خصومت . نبرد . نزاع . مناقشه . (الحج اشهر معلومات فمن فرض فيهن الحج فلا رفث و لا فسوق و لا جدال فى الحج ....)(بقره : 197) . (و جادلهم بالتى هى احسن)(نحل : 125) . (و من الناس من يجادل فى الله بغير علم و يتبع كل شيطان مريد). (حج:3)
اميرالمؤمنين (ع) : «اياكم و الجدال ، فانه يورث الشك فى دين الله» . (بحار:2/138)
عبدالعظيم الحسنى عن ابى الحسن الرضا(ع) قال : «يا عبدالعظيم ابلغ عنى اوليائى السلام و قل لهم ان لا يجعلوا للشيطان على انفسهم سبيلا ، و مرهم بالصدق فى الحديث و اداء الامانة، و مرهم بالسكوت و ترك الجدال فيما لا يعنيهم و اقبال بعضهم على بعض و المزاورة ، فان ذلك قربة الىّ ، و لا يشغلوا انفسهم بتمزيق بعضهم بعضا ، فانى آليت على نفسى انه من فعل ذلك و اسخط وليا من اوليائى دعوت الله ليعذبه فى الدنيا اشد العذاب و كان فى الآخرة من الخاسرين ...» . (بحار: 74/230)
ابوجعفر محمد بن نعمان الاحول : قال لى الصادق (ع) : «... يا ابن النعمان اياك و المراء فانه يحبط عملك ، و اياك و الجدال فانه يوبقك ، و اياك و كثرة الخصومات فانها تبعّدك من الله ...» . (بحار:78/286)
جُدايى:
دورى ، انفصال ، مفارقت ، تنهائى ، فرقة .
از رسول اكرم (ص) روايت شده كه هر كه از جماعت مسلمانان جدا شده بكنار رود، رشته اسلام از گردن خويش گسسته است . عرض شد : مرادتان از جماعت مسلمانان كيست ؟ فرمود : جماعت اهل حق گرچه اندك بوند . (بحار:27/67)
قرآن در مورد آن دو فرشته (هاروت و ماروت) ميفرمايد : «مردم آن عصر ، چيزهائى از آنها مىآموختند كه بدان امور ميان زن و شوهر جدائى ميافكندند» . (بقرة:102)
اميرالمؤمنين (ع) : «و اياكم و الفرقة ، فان الشاذ من الناس للشيطان ، كما ان الشاذّ من الغنم للذئب» ; همواره با جمعيت انبوه اهل حق همراه و همسو باشيد ، كه دست خدا با جماعت است ، و از جدائى و تكروى بپرهيزيد ، كه تكرو آدميان بهره شيطان ، چنان كه تكرو گوسفندان طعمه گرگ است . (نهج : خطبه 128)
جَدب:
قحط ، خلاف خصب .
عن رسول الله (ص) : «لا تزال امّتى بخير ما تحابّوا و اقاموا الصلاة و آتوا الزكاة و اقروا الضيف ، فان لم يفعلوا ابتلوا بالسنين و الجدب» . (وسائل:24/318)
جَدَث:
قبر . ج : اجداث . (و نفخ فى الصور فاذا هم من الاجداث الى ربهم ينسلون) . (يس : 51)
جُدَد:
جِ جُدّة ، شيارهاى كوه . (و من الجبال جدد بيض و حمر مختلف الوانها و غرابيب سود) . (فاطر : 27)
جُدُر:
جِ جدار ، ديوارها . (لا يقاتلونكم جميعا الاّ فى قرى محصّنة او من وراء جدر) . (حشر:14)
جُدران:
جِ جَدر و جِ جدار ، يعنى ديوار .
جُدَرِى:
آبله . فى الحديث : «الكمأة جدرى الارض» . (اقرب الموارد)
جَدع:
بريدن بينى يا گوش يا دست يا لب . امام صادق (ع) : «من هجم على امر بغير علم ، جدع انف نفسه» . (بحار:78/269)
عن رسول الله (ص) قال : «كان ابراهيم غيورا ، و جدع الله انف من لا يغار» . (بحار:79/115)
جَدعاء:
مؤنث اجدع ، گوش بريده . لقب ناقه پيغمبر (ص) است ، و آن را عضباء و قصواء نيز گويند ، و اين صفات در آن نبود بلكه اينها لقب وى بود .
و عن علىّ (ع) : «انه (ص) نهى عن الجدعاء و الهرمة» . (بحار:99/282)
جَدف:
بريدن و قطع كردن . جدف الظبى : آهو گامهايش را كوتاه برداشت . جدّف : كفران نعمت نمود ، ناسپاسى كرد .
جَدَل:
خصومت ، اسم است جِدال را. مناقشه ، مناظره ، در اصطلاح منطق يكى از اقسام صناعات خمس است ، و آن چهار ديگر : برهان ، خطابه ، مغالطه و شعر است . و آن قياسى است مؤلف از مشهورات و مسلمات ، و غرض از آن الزام خصم و اسكات آنكه از ادراك مقدمات برهان قاصر است . (تعريفات جرجانى)
جُدود:
جِ جدّ ، نياها .
جَدوَل:
جوى كوچك . فى حديث براء، عنه فى قوله تعالى : (قد جعل ربك تحتك سريا) قال : جدولا ، و هو النهر الصغير . (نهاية ابن اثير)
جَدوى:
فايده ، نفع ، سود . باران عام . عطا و دهش .
جِدَة:
يافتن ، وجدان ، دست يافتن به چيزى پس از از دست دادن آن . توانگر شدن ، غنا ، سعة ، قدرت ، يسار . عن على بن الحسين (ع) : «كان آخر ما اوصى به الخضر موسى بن عمران (ع) ان قال له : لا تُعَيِّرَنّ احدا بذنب ، و ان احب الامور الى الله عزوجل ثلاثة : القصد فى الجدة و العفو فى القدرة و الرفق بعباد الله ...» . (بحار:13/294)
در اصطلاح فلسفه يكى از مقولات عشر ارسطو ، و آن نسبت جسمى است بجسم ديگر كه منطبق بر سطح آن يا بر جزئى از سطح آنست ، مثل هيئتى كه از پوشيدن قبا يا كفش براى انسان ، و پوست بر درخت حاصل ميشود ، و آن را ملك و له و ذو نيز نامند .
جِدَّة:
روى زمين . كناره رود . قلاده گردن سگ . خرقه ، يقال : ما عليه جِدّة ، اى خرقة . نوى ، ضدّ كهنگى .
جَدَّة:
مادر پدر يا مادر مادر .
جُدَّة:
كناره رود . راه در كوه ، خطهائى چون راه در كوه . ج : جُدد . گويند : شهر جده را بدين سبب بدين نام خواندند كه كنار دريا واقع است . (مجمع البحرين)
جَدى:
بزغاله نر كه در يكسالگى باشد، و ماده آن عناق گويند . نام يكى از صور بروج دوازده گانه كه شامل 28 كوكب و مجموعا بشكل بزغاله است .
جُدَىّ:
مصغّر جَدى . نام ستارهاى كه در كنار قطب شمال واقع است .
اسماعيل بن زياد گويد : امام صادق (ع) در تفسير آيه (و علامات و بالنجم هم يهتدون) فرمود : اين آيه ظاهرى دارد و باطنى ، ظاهر آن ستاره جدى ميباشد كه مدار قبله است و اهل بيابان و دريا راه خويش را بدان بيابند زيرا اين ستاره از جاى خود حركت نكند . .. (بحار: 24/81)
جَديب:
جاى خشك بىگياه .
جَديد:
نو . (و ان تعجب فعجب قولهم ائذا كنا ترابا ائنا لفى خلق جديد)(رعد:5). (ان يشأ يذهبكم و يات بخلق جديد)(ابراهيم : 19) . (افعيينا بالخلق الاول بل هم فى لبس من خلق جديد)(ق:15)
اميرالمؤمنين(ع) : «الشمس و القمر دائبان فى مرضاته ، يبليان كل جديد و يقرّبان كل بعيد ...» . (نهج : خطبه 90)
فى الحديث: «لا ايمان لمن لاحياء له و لا مال لمن لا تقدير له و لا جديد لمن لا خَلِق له» . (بحار:47/45)
اميرالمؤمنين (ع) : «ما من يوم يمرّ على ابن آدم الاّ قال له ذلك اليوم : يا ابن آدم ! انا يوم جديد و انا عليك شهيد ، فقل فىّ خيرا و اعمل فىّ خيرا ، اشهد لك به يوم القيامة ، فانك لن ترانى بعده ابدا» . (بحار: 71/181)
جَديدان:
تثنيه جديد . شب و روز .
جَدير:
سزاوار . مؤنث آن جديرة . اميرالمؤمنين (ع) : «انّ غاية تنقصها اللحظة و تهدمها الساعة ، لجديرة بقصر المدّة . و انّ غائبا يحدوه الجديدان : الليل و النهار لحرىّ بسرعة الاوبة» . (نهج : خطبه64)
جَدِيس:
نام قبيلهاى است . زركلى در اعلام چنين آرد : جديس بن ارم ، جد قديم جاهلى عرب عاربه است ، و منازل آنان در يمامه يا بحرين بوده ، و جنگ مشهورى با طسم داشتند كه گويند بنابودى هر دو قبيله انجاميد . (اعلام : 1/178)
جَديل:
مهار تافته از پوست و رسن چرمين ، حمايل كرده در گردن اندازند . جديل و شدقم ، دو فحل است از شتر مر نعمان بن منذر را كه به آنها مثل زنند . (اقرب الموارد)
جَدِيلة:
خو . طريقت . عمل على جديلته ، اى على شاكلته . حالت ، روش.
جَذّ:
پارهاى از هر چيز ، ج اجذاذ . قطع : «و لا جذّ لفروعه» . (نهج : خطبه198)
جَذّاء:
بريده ، مقطوع . امير (ع) : «و طفقت ارتئى بين ان اصول بيد جذّاء او اصبر على طخية عمياء» . (نهج : خطبه 3)
جَذاب:
مرگ .
جَذّاب:
جذب كننده . بسيار جذب كننده . گيرا .
جُذاذ:
پاره و ريزه از هر چيز ، بضم جيم افصح از فتح است . (فجعلهم جذاذا الا كبيرا لهم لعلهم اليه يرجعون). (انبياء:58)
جِذاذ:
هنگام چيدن خرما و فراهم كردن آن .
جُذام:
بيمارى پوستى معروف .
از حضرت رسول (ص) روايت شده كه اگر بيمارى واگيرى وجود داشته باشد همين جذام است . (كنزالعمال: 28333)
نقل است كه روزى امام هادى(ع) فرمود: خربزه مولد جذام است . يكى از حاضران گفت : مگر نه اينكه چون مؤمن به چهل سالگى رسيد از جنون و جذام و پيسى در امان است ؟ فرمود : آرى ولى چون مؤمن امر آنكس را كه به وى امان داده است مخالفت كند از عقوبت مخالفت در امان نباشد .
از امام صادق (ع) روايت شده كه فرمود : هرگاه مبتلايان بجذام را مىبينيد از خداوند سلامتى بخواهيد و از خدا غفلت مورزيد .
پيغمبر (ص) فرمود : به مبتلايان و جذاميان زياده منگريد كه مايه رنجش آنها شود .
در حديث آمده كه روزى امام سجاد(ع) از كنار جذاميان كه بصرف غذا مشغول بودند ميگذشت ، حضرت به آنها سلام كرد و از آنها گذشت . سپس فرمود : خدا متكبران را دوست ندارد . آنگاه بنزد آنها بازگشت و به آنها فرمود : من روزهام . و بخادم خود فرمود : آنها را بخانه بياور . آنها آمدند و حضرت آنان را بر سر سفره خود نشاند و پس از صرف طعام وجه مالى نيز به آنها داد . (بحار: 75/16)
به «پوست» نيز رجوع شود .
جَذام:
نام يكى از فرزندان سبا كه پدر بزرگ قبيلهاى از قبائل دهگانه عرب است (انساب سمعانى)
مؤلف مجمل التواريخ و القصص آرد : چنين يافتم كه (چون) يمانيان بسيار گشتند عبدالشمس بن يشحب بن يعرب بن قحطان را بر خود پادشاه كردند و او را سبا لقب كردند كه بسيارى برده و سبى آورد از بقيه عاديان و ديگر جايها چنانكه گفته شود ، و اين سبا در عهد اسماعيل پيغمبر بود عليهالسلام جد پيغامبر ما صلوات الله عليه ، او را ده پسر بود كه قبيلههاى يمن بديشان باز خوانند و نام ايشان : حمير ، الازد ، كنده ، مذحج ، انمار ، بجيله ، خثعم ، غسان ، جذام، لخم . و بزرگترين همه حمير بوده است ، و نسبت بيشترين اعراب بدين فرزندان كشد .
(مجمل التواريخ و القصص مصحح ملكالشعراء بهار : 150)
و زركلى آرد : لقب شخصى است كه نام او را چنين ذكر كردهاند : عمرو بن عدى بن حارث از طائفه كهلان . وى جدى جاهلى است كه منسوب به او را جذامى گويند . (الاعلام زركلى چاپ جديد:2/105)
جَذب:
كشيدن ، مقابل دفع . در حديث است : « وجدت الانسان ملقى بين الله و بين الشيطان ، فان لم يجتذبه الله اليه جذبه الشيطان » . (قرب الموارد)
جَذَبة:
مسافت بعيد . جذبة من غزل: يك تاب از ريسمان كه زنان بدوك دهند .
جَذر:
قطع كردن . از بيخ بريدن . مقابل مدّ . اصل هر چيز . در حديث است : « ان الامانة نزلت فى جذر قلوب الرجال » (ذيل اقرب الموارد) . شادروان كعبة ، و فى حديث عائشة : سألته عن الجذر ، قال : هو الشادروان الفارغ من البناء حول الكعبة . (لسان العرب)
پيمانهاى است و آن رطل است .
باصطلاح علم حساب جذر بمعنى عددى كه چون در نفس خودش ضرب كنند عدد ديگر حاصل آيد ، و آنچه بعد از ضرب حاصل آيد آن را مجذور گويند. (غياث اللغات)
در اصطلاح جديد چنين تعريف شده:
بنابر تعريف ، جذر عدد aعدد a است كه اگر (a) را در نفس خود ضرب كنيم عدد aمىگويند و از آنجا كه منهاى (a) اگر در منهاى a ضرب شود عدد a بدست مىآيد برحسب تعريف جذر عدد a ، عدد a است . چون اعداد به صحيح و كسرى تقسيم شوند عدد (a) ريشه دوم a است در اين تقسيمات جاى نخواهند گرفت و خود قسيم عليحدهاى به وجود مىآورند . فيثاغورثيان كه اول كسانى بودند كه به قضيه عروس در هندسه پى بردند با آنكه به اصالت اين قضيه دليلهايى آوردند ولى غافل از آن بودند كه اگر دو ضلع زاويه قائمه هر يك مساوى عدد يك باشد وتر آن مثلث اثبات عدد اصم 2 ، را خواهد كرد و چون يكى از شاگردان اين مكتب پى به اين راز برد او را در آب غرق كردند .
مسأله مهمى كه در جذر اعداد بين اهل حساب ما مورد بحث است يافتن دو عددى است كه مجموع مربعات آنها مربع عدد ثالثى شود يعنى يافتن2 = z2 + y2x .
در اين زمينه فرما رابطه :
2)2 + b2 = (a2 b2a4 + 2)2 - b2 (aرا به دست داد و بعد از او ديگران نيز در تبيين اين مقال سعىها كردند و مسأله به صورت n = zn + yn xطرح شد متاسفانه تاكنون راه حل عمومى قضيه به دست نيامده است . ولى حالات جزئى آن تا اعداد بسيار بزرگى پيدا گرديده . (كتاب يك دو سه بى نهايت گاموف و هندسه عملى و علمى مهندس رضا)
جَذع:
بى علف بستن ستور را . بستن دو شتر را در يك رسن . خوار داشتن .
جِذع:
تنه درخت خرما و جز آن . (فاجاءها المخاض الى جذع النخلة قالت يا ليتنى مت قبل هذا و كنت نسيا منسيا)(مريم : 23) . ج : جُذوع . (و لاصلّبنّكم فى جذوع النخل) . (طه:71)
جَذَع:
گوسفند و گاو بسال دوم درآمده، و آن پيش از ثنىّ باشد . و باصطلاح فقهاء برهاى كه بيشتر سال بر او گذشته باشد. صاحب صراح گويد : آنچه بسال دوم درآمده باشد از گوسفند و بسال سوم از گاو و بسال پنجم از شتر .
جَذف:
بريدن . تيز بريدن . شتافتن مرغ.
جَذَل:
شادى و شادمانى . اميرالمؤمنين(ع) : «... و استبدل بالجذل و جلا ، و بالاغترار ندما» . (نهج : خطبه 1)
جَذلان:
شادمان .
جَذم:
اصل و بن هر چيز .
جَذوب:
شتر كم شير . ج : جواذب . جذّاب ، كشنده چيزى را .
جُذوع:
جِ جِذع .
جَذْوَة:
پاره آتش . (فلما قضى موسى الأجل و سار بأهله آنس من جانب الطور نارا قال لأهله امكثوا انى آنست نارا لعلّى آتيكم منها بخبر او جذوة من النار لعلكم تصطلون) . (قصص:29)
جَذى:
باز داشتن .
جَذيذ،
جذيذه: سويق ، پَسَت .
جُذَيمة:
قبيلهاى است از عبدالقيس.
جُذَيمة:
بن الابرش ، يا ابن الوضّاح ; از مشاهير ملوك عرب در بلاد فرات سفلى ، در قرن چهارم ميلادى ميزيسته . گويند : وى بنيان گذار شهرهاى حيره و انبار بوده است . (المنجد)
جَرّ:
كشيدن . بسوى خود كشيدن . «كان ذلك عام كذا و هَلُمّ جرّا الى اليوم» آن موضوع از فلان سال ادامه داشته و كشيده تا امروز . «جرّاً» مفعول مطلق است بعامل محذوف ، يعنى جُرَّ جرّا .
جرّ:
كسره دادن كلمه . نوعى از اعراب ، كه گاه بحرف باشد و گاه به حركت ، اين اعراب را جرّ گويند بدين جهت كه حروف جارّه معنى فعل را بطرف اسم ميكشند ، چنان كه در «ذهبت بالرجل» باء ، ذهاب را بطرف رجل ميبرد. (المنجد)
جراء
(به فتح يا كسر ج): جوانى . جوانى دختران .
جَرائِد:
جِ جريدة ، دفترها .
جَرائِر:
جِ جريرة ، گناهان .
جَرائِم:
جِ جريمة ، گناهان ، خطاها .
جِراب:
انبان . عن الباقر (ع) : «انّ علىّ بن الحسين (ع) كان يحمل جراب الخبز على ظهره بالليل فيتصدّق به» . (بحار:46/88)
جِراح:
جِ جَراحة . امير (ع) : «... ان الدهر مُوتِرٌ قوسه ، لاتخطىء سهامه و لا تؤسَى جراحه» . (نهج : خطبه 114)
جَرّاح:
كسى كه جراحات را معالجه ميكند .
جَرّاحمدائنى:
از اصحاب امام صادق(ع) و از راويان از آن حضرت است . در كتب رجال توثيق نشده . (تنقيح المقال)
جِراحَت:
جُرح ، زخم ، ريش . ج : جراحات . فى الحديث : «ليس من داء الاّ و هو من داخل الجوف الاّ الجراحة و الحمى ، فانها يردان ورودا» . (بحار:81/177)
جَرّاحى:
دستكارى ، شعبهاى از دانش پزشكى ، علمى كه در آن از جراحات عارض بر بدن و چگونگى بهبود و درمان آنها بحث ميشود ، و اقسام جراحات و نحوه بريدن عضو مجروح در صورت لزوم ، مرهمها و ضمادها و اقسام آنها ، و افزار لازم براى جرّاحى ر ا بما ميشناساند .
به احتمال اقرب به قين جراحى قبل از پزشكى بوجود آمده و بحث آن به ازمنه بسيار دور ميكشد . بر جمجمههاى انسانهاى ما قبل تاريخ آثارى از سوراخ كردن استخوان با متّه ديده ميشود ، و در نواحى «تب» و «لوگسور» و «داندرا» قطعاتى از استخوانهاى آدمى بدست آمده كه ظاهر آنها حكم ميكند اين قطعات با آلات تقريبا شبيه به آلات كنونى قطع شدهاند . «همر» از پانسمان زخمها صحبت كرده و كتب «بقراط» بهترين گواه در اين زمينه است ... (لاروس بزرگ و دائرة المعارف بريتانيكا) . به «طب» نيز رجوع شود .
جَراد:
مَلَخ . (يخرجون من الاجداث كانهم جراد منتشر) (قمر:7) . به واژه «ملخ» رجوع شود . فى الحديث : «يُؤكَلُ من الجراد ما استقلّ بالطيران ، ولا يؤكل منه الدبى لانّه لا يستقلّ بالطيران . و ذكاة السمك و الجراد اخذه» . (بحار:10/229)
جَرّار:
بسوى خود كشنده . مبالغه جارّ . لشكر بسيار و انبوه كه از بسيارى مردم آهسته روند .
جَراضِم:
شكم بزرگ و اكول از گوسفند. (ذيل اقرب الموارد)
معاوية بن ابى سفيان را جراضم گويند كه وى پرخور بوده . (ربيع الابرار)
جراف
(به ضم يا كسر جيم): نوعى پيمانه . مرد بسيار خوار كه همه طعام را خورد . مرد بسيار نكاح با نشاط . (ذيل اقرب الموارد)
جَرامِقة:
گروهى از عجم كه در اوائل اسلام بموصل سكونت گرفتند ، و مفرد آن جرمقانى است . (منتهى الارب و آنندراج)
ابن سعيد گويد : آنان اولاد جرموق بن آشور بن سام بن نوح (ع) اند .
جِران:
پيش گردن شتر از مذبح تا منحر. ج : جُرُن و اَجرِنَة . ضرب الاسلام بجرانه ، اى ثبت و استقر .
جَرايِد:
ج ِ جريدة ، دفاتر .
جَرايم:
جِ جريمه ، گناهان .
جُرأَت:
دليرى نمودن ، دليرى ، گستاخى ، حالتى كه انسان بخلاص اميد نيكو دارد و افتادن بمكروه را دور داند . (دهخدا)
فى الحديث : «جرأة الولد على والده فى صغره تدعو الى العقوق فى كبره» . (بحار:78/372)
علىّ (ع) : «اتّقوا الكذب الصغير منه و الكبير فى كلّ جدّ و هزل ، فانّ الرجل اذا كذب فى الصغير اجترأ على الكبير» (بحار:78/135) . به واژههاى «شجاعت» و «گستاخى» نيز رجوع شود .
جَرَب:
بيمارى خارش ، گرى . عن النضر بن قرواش الجمّال ، قال : سألت ابا عبدالله (ع) عن الجمال يكون بها الجرب، اعزلها من ابلى مخافة ان يعديها جربها ، و الدابّة ربما صفرت لها حتى تشرب الماء؟ فقال ابوعبدالله (ع) : «ان اعرابيا اتى رسول الله (ص) فقال : يا رسول الله انى اصيب الشاة و البقرة و الناقة بالثمن اليسير و بها جرب ، فاكره شرائها مخافة ان يعدى ذلك الجرب ابلى و غنمى . فقال له رسول الله (ص) : يا اعرابى فمن اعدى الاول ؟! ...» . (بحار:58/318 از كافى)
شكى بعضهم الى ابى الحسن (ع) كثرة ما يصيبه من الجرب ، فقال : «ان الجرب من بخار الكبد ، فاذهب و افتصد من قدمك اليمنى و الزم اخذ درهمين من دهن اللوز الحلو على ماء الكشك واتق الحيتان و الخلّ» . ففعل فبرىء باذن الله . (بحار:62/127)
جَرباء:
مؤنث اجرب ، گرگين ، زن گر .
جِرِبّان:
نيام و غلاف شمشير . جربّان القميص : گريبان ، معرب است .
جُربُزَة:
كربز گرديدن ، فريبندگى و بازندگى ، مقابل آن بلاهت است و وسط هر دو حكمت ، چنانچه در علم اخلاق مبين شده است . (از آنندراج)
جِربَة:
زمين شيار كرده و آراسته براى كشت درخت .
جُرثوم،
جُرثومَة ، جُرثُم : اصل ، ريشه، بن هر چيز .
جُرجان:
معرب گرگان شهر معروف واقع در استان مازندارن .
در كتاب خرايج از احمد بن محمد و او از جعفر بن شريف جرجانى نقل ميكند كه گفت : در سفرى كه بحج ميرفتم در سامراء بخدمت امام عسكرى(ع) رسيدم و اموالى از شيعيان جرجان جهت امام با خود داشتم و حضرت وعده داد كه پس از بازگشت من از مكه خود شخصاً بجرجان رود . و اين وعده عملى شد . كه تفصيل آمدن حضرت بجرجان از راه اعجاز و نيز وقايع و معجزاتى كه به آمدن آن جناب در آنجا رخ داد در كتب حديث بطور مفصل ذكر شده خواهندگان به (بحار: 50/262) رجوع كنند .
جُرجانى:
اسماعيل بن احمد بن ابراهيم بن اسماعيل بن عباس اسماعيلى از ائمه عصر خويش بود و در فقه و اصول فقه و ادب عربى و علم كلام و غيره از پيشروان زمان خويش بشمار مىرفت . او در اصول فقه كتاب بزرگى به نام «تهذيب النظر» تصنيف كرد و كتاب الاشربه را در رد بر جصاص نوشت . وى همچنين سالهاى متمادى فقه تدريس كرد و فقيهان متعددى از اهل جرجان و طبرستان و ساير بلاد از مجلس درس او بهرهمند شدند . و صفات پسنديده او از قبيل ورع و سعى در عبادت و علم و اهتمام به امور دين و حسن خلق و خوشرويى و سخاوت و بذل مال از شماره بيرون است.
وى از ابوبكر محمد بن ابراهيم شافعى و محمد بن اسحاق فاكهى و دعاج روايت كند و از محمد بن يعقوب اصم يك روايت دارد و كتاب الضعفا را از عبدالله بن عدى روايت كرده است .
وى همچنين مسند مالك بن انس را جمعآورى كرد و در شب جمعه نيمه دوم ماه ربيعالآخر سال سيصد و نود و شش هـ . درگذشت و تشييع بىسابقهاى از او به عمل آمد و ابونصر اسماعيلى بر جنازه او نماز كرد و نزد قبر پدرش به خاك سپرده شد و در آن هنگام شصت و سه سال داشت .
از كراماتى كه خداوند به وى عطا كرد اين بود كه وى هنگام اشتغال به نماز مغرب در وقتى كه آيه (اياك نعبد و اياك نستعين)مىگفت درگذشت . (تاريخ جرجان ابوالقاسم سهمى : 106 به بعد)
مؤلف اسماء المؤلفين آرد : اسماعيل بن احمد بن ابراهيم بن اسماعيل مكنى به ابوسعيد از علماى بزرگ شافعى است او كتاب بزرگى در اصول فقه دارد كه صاحب عقد المذهب نام آن را ذكر نكرده است . وى به سال سيصد و شصت شش درگذشت . (اسماء المؤلفين:1/209)
جُرجانى:
اسماعيل بن حسن حسينى طبيب ملقب به زينالدين از بزرگان دانش و طب بشمار مىرفت .
مؤلف درةالاخبار آرد : الامير السيد الامام زينالدين اسماعيل حسينى طبيب ، احياء طب و ساير علوم كرد به تصانيف دانش فزاى خود .
امام حكيم فيلسوف ظهيرالدين ابوالحسن بن امام ابوالقاسم بيهقى گويد : او را در سنه احدى و ثلاثين و خمسمائه ديدم در سرخس ، و او آنچه خلاصه بود از عمر گذرانيده بود و در آن روزگار در خوارزم كتاب خفى علائى و كتاب ملوكى و كتاب ذخيره و كتاب اغراض و كتاب يادگار و كتابى ديگر در حكمت و كتابى در رد بر فلاسفه و كتاب يوم و ليلة قاضى ابوسعيد شارعى را تصنيف كرده بود و جهان از تصانيف او مالامال دانش بود . و امام زينالدين اسماعيل جامع همه فضايل و لطف معاشرت و حسن اخلاق و كرم نفس بود و اين رساله از فوائد اوست كه كتاب بدان ختام (يافت) و ختامه مسك يابد و فى ذلك فليتنافس المتنافسون . (درة الاخبار چاپ تهران : 100)
مؤلف تتمه صوان الحكمة در باره صاحب ترجمه چنين آرد : با تصانيف برگزيده خويش طب و ساير علوم را احيا كرد ، او را در ماههاى سال پانصد و سى و يك به سرخس ديدم در حالى كه خلاصه عمر خود را گذرانيده بود . خوارزمشاه اتسز بن محمد پادشاه عالم و عادل او را مدتى به خوارزم اقامت داد و در همانجا كتابهاى «الخفى العلائى» و «الطب الملوكى» و «كتاب الذخيره» و «كتاب الاغراض» و «كتاب يادگار» و «كتاب فى الرد على الفلاسفة» و «كتاب تدبير يوم و ليلة» و كتابهايى در حكمت به نام قاضى ابوسعيد شارعى تصنيف كرد و همچنين كتابى بنام «كتاب وصيتنامه» تصنيف كرد و تصانيف سودمند او در جهان منتشر گرديد (تتمه صوان الحكمة : 172)
در اعلام زركلى نام پدر وى حسين ذكر شده و كنيه او ابوابراهيم ضبط گرديده است . (اعلام زركلى)
مؤلف روضات الجنات ذيل احوال عبدالقاهر جرجانى نسب او را چنين آرد : السيد الحكيم ابوابراهيم اسماعيل بن محمد بن الحسين صاحب كتاب ذخيره خوارزمشاهى از مشاهير علماء جرجان است . (روضات الجنات : 443)
جُرجانى:
حسن بن حسن مكنى به ابوالمحاسن ، محدث دانشمند و مفسر فاضلى بود . وى از معاريف علماى اماميه محسوب مىشد .
اوراست : جلاءالاذهان فى تفسير القرآن. اين تفسير به فارسى است و حاوى اخبار ائمه و روايات اماميه مىباشد . و از رياض نقل شده است كه محتمل است ، تفسير جلاءالاذهان مذكور همان باشد كه به تفسير گازر مشهور است و بنابر اين گازر يا سيد گازر لقب همين شيخ ابوالمحاسن حسين بن حسن جرجانى است . از اين گذشته در بعض مجلدات تفسير مذكور تفسير گازر ضبط شده است . از آن جمله در فهرست كتابخانه مدرسه سپهسالار تهران اين عبارت از يكى از مجلدات تفسير مزبور نقل است : تمت المجلدة الثانية من تفسير القرآن مسمى بجلاءالاذهان و جلاءالاحزان المنسوب الى ابوالمحاسن الحسين المشهور بگازر نور قبره على يد الخ . و از رياض العلماء نقل است كه وى از اكابر علماى اماميه و معاصر علامه حلى بوده و كتاب تكلمة السعادات فى كيفية العبادات المسنونات به زبان پارسى از تأليفات او است كه در سال 822 هـ از تأليف آن فراغت يافته و در اين جا نام و مشخص ديگرى ذكر نشده است .
