حرف ج

مرا به تجربه معلوم شد در آخر حالكه قدر مرد به علم است و قدر علم به مال
وفات ملاجلال بين سالهاى 902 ، 907 ، 908 ، 918 ، 928 ق اتفاق افتاد و بنا به نوشته مؤلف ريحانةالادب دو تاريخ دومى و سومى اقرب به صحت است . احمد رفعت تاريخ وفات او را 970 نوشته و اين غلط يا اشتباه است . (روضات الجنات : 162 و قاموس الاعلام تركى و معجم المطبوعات و بعضى مجلدات الذريعه و ريحانة الادب:2/27 ، 28 و كشف الظنون حاجى خليفه و شرح احوال ملاجلال الدين دوانى تأليف آقاى على دوانى)

جلالالدين سيوطى:

عبدالرحمن بن ابى بكر بن محمد ، يا ابوبكر محمد جلالالدين سيوطى مكنى به ابوالفضل از اكابر علماى عامه است . وى نزد علماى بزرگ از جمله ابوالعباس شمنى و علمالدين منادى و محيى الدين كافيجى به تحصيل علوم دينى پرداخت ، و در اكثر علوم متداول به خصوص در فقه و حديث و تفسير و معانى و بيان و بديع و نحو و لغت تبحر يافت. تأليفات بسيارى دارد . از جمله :

1 ـ آداب السلوك .

2 ـ آداب القاضى .

3 ـ الاتقان فى علوم القرآن .

4 ـ اتمام النعمة فى اختصاص الاسلام بهذه الامة .

5 ـ الاساس فى فضل بنىالعباس .

6 ـ اسباب الحديث .

7 ـ اسباب النزول . (لباب النقول فى اسباب النزول)

8 ـ اسعاف المبطا فى رجال الموطأ (موطأ امام مالك) . اين كتاب يك مرتبه در حيدرآباد هند و بار ديگر در دهلى با سنن ابن ماجه به چاپ رسيده است .

9 ـ الاشباه و النظاير فى الفروع در فقه شافعى . اين كتاب در مكه چاپ شده است .

10 ـ الاشباه و النظاير النحوية . اين كتاب در حيدرآباد به چاپ رسيده است .

11 ـ اصول النحو . اين كتاب در حيدرآباد چاپ شده .

12 ـ افهام القرآن .

13 ـ الاقتراح فى علم اصول النحو . اين كتاب در حيدرآباد چاپ شده .

14 ـ الاكليل فى استنباط التنزيل . اين كتاب در دهلى در حاشيه كتاب جامعالبيان معينالدين ايجى صفدى به چاپ رسيده است .

15 ـ الالفية در مصطلحات . اين كتاب در مصر چاپ شده است .

16 ـ انموذج اللبيب فى خصائص الحبيب .

17 ـ انوار السعادة .

18 ـ الاوج فى خبر عوج .

19 ـ البارع فى اقطاع الشارع .

20 ـ بشرى الكتب بلقاء الحبيب . اين كتاب در حاشيه كتاب شرح الصدور خود سيوطى در قاهره به چاپ رسيده است .

21 ـ بغية الوعاة فى طبقات اللغويين و النحاة . و اين تلخيص كتاب طبقات كبراى خود اوست و در قاهره چاپ شده است .

22 ـ البهجة المرضية فى شرح الالفية . در اين كتاب الفيه ابن مالك شرح شده است، و همين كتاب است كه به نام سيوطى معروف است .

23 ـ تاريخ الخلفاء . اين كتاب در لاهور و دهلى و كلكته و قاهره و دمشق چاپ شده است .

24 ـ تبييض الصحيفة فى مناقب الامام ابىحنيفه . اين كتاب با هشت رساله ديگر از همين مؤلف يك جا در حيدرآباد چاپ شده است .

25 ـ ترجمان القرآن فى تفسير المسند . اين كتاب در قاهره چاپ شده است .

26 ـ تزيين الارائك فى ارساله (ص) الى الملائك .

27 ـ تشنيف الاركان فى انه ليس فى الامكان ابدع مما كان .

28 ـ التعريف بآداب التأليف .

29 ـ تفسير الجلالين . وى در 22 سالگى تفسير جلالالدين محمد احمد را كه تا سوره كهف نوشته و به اتمام آن موفق نشده بود تكميل كرد و به همان شيوه تا آخر سورههاى قرآن را تفسير نمود . اين تفسير به نام جلالين خوانده شده و بارها به چاپ رسيده است .

30 ـ تناسق الدرر فى تناسب السور .

31 ـ تنزيه الاعتقاد عن الحلول و الاتحاد .

32 ـ تنزيه الانبياء عن تشبيه الاغبياء .

33 ـ تنوير الحلك فى امكان رؤية النبى و الملك .

34 ـ الجامع الصغير .

35 ـ الجامع الكبير .

36 ـ جمع الجوامع . اين كتاب به سال 1327 ق در دو مجلد در مصر چاپ شده است . شرحى بر آن به نام همع الهوامع نوشتهاند كه به شماره 3152 در كتابخانه مدرسه سپهسالار جديد تهران موجود است.

37 ـ حاشيه تفسير بيضاوى .

38 ـ حاشيه شرح الفيه ابن عقيل ، به نام السيف الثقيل .

39 ـ الخصائص الكبرى در خصايص پيغمبر . اين كتاب در حيدرآباد چاپ شده است .

40 ـ الدرر فى الادعية و الاحراز .

41 ـ الدرر المنتشرة فى الاحاديث المشتهرة . اين كتاب با كتاب الفتاوى الحديثة ابن حجر هيثمى در قاهره چاپ شده است .

42 ـ الدر المنثور فى التفسير بالمأثور . اين كتاب در شش جلد در قاهره چاپ شده است .

43 ـ الدر النثير فى تلخيص نهاية ابنالاثير .

44 ـ الدلائل فى معرفة الاوايل .

45 ـ ذخائر العقبى فى مناقب ذوىالقربى.

46 ـ ذم زيارة الامراء .

47 ـ ذم القضاء .

48 ـ الزيدة .

49 ـ سهام الاصابة .

50 ـ شرح الصدور بشرح احوال القبور .

51 ـ شرح عقود الجمان .

52 ـ طبقات الحفاظ .

53 ـ طبقات الشافعية .

54 ـ طبقات الصغرى .

55 ـ طبقات الكبرى .

56 ـ طبقات المفسرين .

57 ـ فتح الجليل للعبد الذليل .

58 ـ الفتح القريب بشواهد مغنى اللبيب .

59 ـ كشف اللبس فى حديث رد الشمس .

60 ـ كفاية الطالب .

61 ـ اللئالى المصنوعة فى الاحاديث الموضوعة .

62 ـ لباب النقول فى اسباب النزول .

63 ـ متشابه القرآن .

64 ـ مجمع البحرين و مطلع البدرين كه تفسيرى است بزرگ .

65 ـ المرقاة العلية فى شرح الاسماء النبوية .

66 ـ المزهر فى علوم اللغة .

67 ـ مسالك الحنفاء فى والدى المصطفى .

68 ـ المطالع السعيدة .

69 ـ مفحمات الاقران فى مبهمات القرآن .

70 ـ المقامات .

71 ـ نزهة الجلساء فى اشعار النساء .

72 ـ صون المنطق و الكلام عن المنطق و الكلام . اين كتاب به ضميمه مختصر كتاب نصيحة اهل الايمان فى الرد على منطق يونان ابن تيمية در قاهره به چاپ رسيده است .

ولادت سيوطى شب يكشنبه اول رجب 849 ق و وفات او به سال 910 ق يا 911 در قاهره اتفاق افتاد . (كشف الظنون حاجى خليفه و روضات الجنات و قاموس الاعلام تركى و معجم المطبوعات و فهرست مدرسه سپهسالار تهران و ريحانة الادب:2/277 ، 280)

جَلالة،

لفظ جلالة ، اسم جلالة: لفظ «الله» است .

جَلالى:

منسوب بجلال ، تاريخ جلالى: منسوب بجلال الدين ملكشاه سلجوقى بسال 471 هجرى قمرى وقتى كه اعتدال ربيعى در 19 فروردين ماه قديم واقع بود تأسيس كرد و اول سال را در اول حمل (روز اول بهار) قرار داد و به همين جهت نوروز كه تا آن وقت در سال شمسى سيار بود ثابت گردانيده و به نوروز سلطانى معروف شد و براى ثابت نگاهداشتن آن در سال شمسى بنابر معروف كبيسه دقيقى برقرار كردند كه از كبيسه گريگورى هم دقيقتر بوده است . (گاهشمارى در ايران قديم : 167 به بعد)

تا قبل از تاريخ جلالى سالهاى ايرانى متحرك بود زيرا نه ابتداى آن مانند ساير سالهاى شمسى كه 365 روز و يك چهارم روز است با نقطه معينى از منطقةالبروج مطابقت مىكرد و نه اعيادش در يك اوقات ثابتى بود زيرا ايرانيان سال را به دوازده ماه كه هر ماه سى روز بود تقسيم مىنمودند و اسامى ماهها از اين قرار است : فروردين ، اردىبهشت ، خرداد ، تير ، امرداد ، شهريور ، مهر ، آبان ، آذر ، دى ، بهمن و اسفندارمذ و براى آنكه روزهاى سال را كامل كرده و به 41 365 روز برسانند اولا پنج روز به ماه هشتم (آبان) به نام ايام متفرقه اضافه مىكردند و آن را اندرگاه مىناميدند بنابر اين ماه آبان سى و پنج روز مىشد ثانياً در هر دوره زمانى كه 120 سال باشد يك ماه علاوه مىكردند . و اين يك ماه مجموع 41 روزهاى عرض اين 120 سال بود و آن را به ترتيب ماهها مىافزودند يعنى اول ، يك ماه بر فروردين افزوده و آن را فروردين دوم مىگفتند و در دوره دوم آن را به ماه نام دوم مىناميدند و اردىبهشت دوم مىگفتند و به همين ترتيب تا ماه دوازدهم بنابر اين ماه كبيسه در هر 1440 سال يك مرتبه از ماههاى دوازدهگانه مىگذشته و به همين جهت بود كه اول سالها و عيدها نسبت به منطقةالبروج جابجا مىشد و به واسطه اين دوره كه از كبيسه حاصل مىشد اول سال و اعياد موقع طبيعى خود را از دست مىداد .

اين ترتيب تا سال 467 = 1075 ميلادى يعنى دوره پادشاهى ملكشاه سلجوقى باقى بود . در اين وقت پادشاه سلجوقى اصلاح آن را به عهده گروهى از دانشمندان كه عمر خيام و ابوالمظفر و مأمون واسطى و محمدخازن از آنها بودند گذارد و آنها تاريخى شمسى وضع كردند كه به تاريخ جلالى ناميده شد و آن از دقيقترين تواريخ است . (ترجمه دايرةالمعارف اسلامى ، خليلى)

در طول ماههاى جلالى اقوال مختلف است . برحسب آنچه در زيج سنجرى آمده طول ماهها مطابق توقف آفتاب در بروج دوازدهگانه بوده و هر يك از شش ماه اول سال 31 روز بوده الا خرداد كه 32 روز بوده و باقى همه سى روزه بود بجز آذر و دى كه 29 روزه و بجز اسفند ارمذ در سالهاى كبيسه كه 31 روزه بوده است . (گاهشمارى در ايران قديم : 167 به بعد)

جَلاميد:

جِ جُلمود ، ثقل و سنگينى ، يقال : القى عليه جلاميد .

جلاهق:

گلولههائى كه بدانها بازى كنند. از اميرالمؤمنين (ع) نقل شده كه شش چيز در اين امت است كه از روش قوم لوط بجا مانده : جلاهق و سوت زدن و سنگريزه با انگشت پراندن و دكمه قبا را باز گذاشتن و سقز جويدن . (بحار:76/354)

جَلاير:

شاعرى است ايرانى و در عهد شاهاسماعيل اول صفوى و سلطان حسين بايقراى تيمورى مىزيسته است . پدرش از مستخدمين دربار يادگار محمد ميرزا بود ولى خود به شغل پدر رغبت نكرد و طريق زهد و عرفان پيمود .

در شعر طبعى موزون داشت و با اميدى شاعر تهرانى مشاجره و مناظره شعرى داشت و طفيلى تخلص مىكرد .

از اوست :

بتى كز گل بود آزار پا در گشت بستانشچه رو در ديده جويم با وجود خار مژگانش

سرو قدت جلوه كرد قدر صنوبر شكستلعل لبت خنده زد قيمت گوهر شكست

هندوى دربان او چوب سياست به قهراز كف خاقان كشيد بر سر قيصر شكست

وى به سال 925 ق درگذشت . (سفينه : 264 و ريحانة الادب:1/271)

جَلب:

گناه كردن . كشاندن از جائى به جائى و از شهرى به شهرى براى تجارت . كشيده شدن . فراهم آوردن . فراهم آورده .

جُلب:

پوست حبوب مانند پوست جو . جُلبُ شَعيرَة : پوست جوى .

جَلَب:

كشاندن ماشيه را از جائى بجاى ديگر براى تجارت .

در حديث است : «لاجلب و لا جنب» (بحار:96/81) يعنى صاحب ماشيه موظف نيست كه آن را بسوى ساعى (مأمور اخذ صدقات) جلب كند تا زكاة از آن گرفته شود، بلكه زكاة آن نزد آبها و فرودگاههاى خداوندان حيوان اخذ شود . (اقرب الموارد)

جِلباب:

پيراهن و چادر زنان . ج : جلابيب . (يا ايها النبى قل لازواجك و بناتك و نساء المؤمنين يدنين عليهن من جلابيبهن). (احزاب : 59)

جَلَبَة:

غوغا و آوازها . آميخته شدن صداها با يكديگر .

جَلجَل:

دف . دائره . زنگ و جرس .

جُلجُل:

زنگُله ، ج : جلاجِل .

جُلجُلان:

دانه كنجد و دانه گشنيز .

جَلْد:

چابكى و چالاكى .

اميرالمؤمنين (ع) : «رأى الشيخ احب الىّ من جلد الغلام» . (نهج : حكمت 86)

جَلْد

(مصدر): تازيانه زدن . (الزانية و الزانى فاجلدوا كل واحد منهما مائة جلدة ...); زن زناكار و مرد زناكار را هر يك صد تازيانه بزنيد و مبادا در اين مورد كه به دين خدا مربوط است تحت تاثير مهر و عطوفت قرار گيريد . (نور : 2)

(والذين يرمون المحصنات ثم لم يأتوا باربعة شهداء فاجلدوهم ثمانين جلدة); كسانى را كه بزنان پاك دامن نسبت زنا ميدهند و سپس چهار گواه نمىآورند ، هشتاد تازيانه بزنيد . (نور: 4)

جِلد:

پوست . ج : جُلود . (حتى اذا ما جاءوها شهد عليهم سمعهم و ابصارهم و جلودهم ... و قالوا لجلودهم لم شهدتم علينا قالوا انطقنا الله الذى انطق كل شىء). (فصلت : 20 ـ 21)

اميرالمؤمنين (ع) : «ليس لهذا الجلد الرقيق صبر على النار ، فارحموا نفوسكم ، فانكم قد جربتموها فى مصائب الدنيا» . (نهج : خطبه 183)

جَلِد:

چست و چالاك . در حديث است : «اعتاق الشيخ الضعيف افضل من اعتاق الشابّ الجلد» . (بحار: 104/197)

جُلَساء:

جِ جليس ، همنشينان .

عن ابن عباس ، قال : قيل : يا رسول الله ! اىّ الجلساء خير ؟ قال : «من ذكّركم بالله رؤيته ، و زادكم فى علمكم منطقه ، و ذكّركم بالآخرة عمله» . (بحار:74/186)

و عن الصادق (ع) : «الجلساء ثلاثة : جليس تستفيد منه فالزمه ، و جليس تفيده فاكرمه ، و جليس لا تفيده ولا تستفيد منه فاهرب منه» . (بحار:1/203)

جَلسَة:

يكبار نشستن .

جِلسَة:

نوعى از نشستن .

جِلسه استراحت

(اصطلاح فقهى): نشستن بعد از سجده دوم در ركعت اول نماز يا ركعت سوم اگر نماز چهار ركعتى باشد ، اين نشستن را بعضى واجب دانسته و اكثر واجب ندانند ، و در موردش احتياط كنند . (كتب فقهية)

جِلف:

سفيه و خود سر و بىباك ، ج : اجلاف .

جِلفة:

پارهاى از هر چيز . از مبدأ تراش تا زبان قلم ، و به اين معنى گاهى بفتح جيم نيز آيد . اميرالمؤمنين (ع) بكاتب خود دستور ميدهد : «الق دواتك و اطل جلفة قلمك» . (نهج : حكمت 315)

جَلق:

ستردن موى سر . گشادن دندان را وقت خنديدن . جلق زدن : اخراج منى از ذكر با دست و جز آن كه نام ديگرش استمناء است . به اين واژه رجوع شود .

جَلَل:

كاربزرگ . كار آسان ، و اين كلمه از اضداد است . در معنى دوم : وقف على عليهالسلام على منبر رسول الله(ص) فقال : «بابى انت و امى يا رسول الله ، و الله ان الجزع لقبيح الاّ عليك ، و ان الصبر لجميل الاّ عنك ، و ان المصيبة بك لاجل ، و ان ما بعدك و ما قبلك جلل» . (ربيع الابرار:4/192)

جَلَم:

مقراض ، قيچى . قراضة الجلم : ريزهاى كه از چيدن با قيچى به زمين ريزد .

اميرالمؤمنين (ع) فى كلام : «فلتكن الدنيا عندكم اصغر من حُثالة القرظ و قراضة الجلم» . (بحار:78/4)

جُلمود:

خرسنگ ، سنگ بسيار درشت، ج : جلاميد .

جِلَو

(فارسى): پيش ، روبرو ، قدّام ، اَمام.

جِلو نمازگزار عبور كردن:

اين كار در بعضى مذاهب سنت مبطل نماز است .

نقل است كه روزى ابوحنيفه بر امام صادق (ع) وارد شد و گفت : فرزندت موسى را ديدم نماز مىخواند و مردم از برابرش عبور مىكردند و او منعشان نمىنمود ! در صورتى كه اين كار اشكال دارد ؟! حضرت فرمود : بگوئيد موسى بيايد و خود پاسخ دهد . چون حضرت موسى بن جعفر (ع) بيامد پدر بزرگوارش به وى فرمود : ابوحنيفه را پاسخ گوى . موسى (ع) فرمود : آنكه من در نماز با او روبرو بودم و با او سخن مىگفتم به من نزديكتر بود از آن كسانى كه پيشرويم مىگذشتند كه خداوند خود مىفرمايد : (ونحن اقرب اليه من حبل الوريد) ... (بحار:10/204)

جِلواز:

پايكار . شرطى ، مأمور انتظامى. ج : جلاوزة .

جُلود:

جِ جلد ، پوستها . (و جعل لكم من جلود الانعام بيوتا تستخفّونها ...) . (نحل:80)

عن علىّ بن يقطين قال : سالت اباالحسن(ع) عن لباس الفراء و السمور و الفنك و الثعالب و جميع الجلود ، قال : «لا بأس بذلك» . (وسائل:4/352)

جلودى:

عبدالعزيز بن يحيى بن احمد بن عيسى بصرى ، مكنى به ابواحمد از بزرگان دانشمندان شيعه بصره بوده و در تاريخ و نجوم و اخبار و سير دستى توانا داشته ، و در فقه و كلام و تاريخ تاليفاتى دارد . علاّمه او را توثيق نموده و گفته : ثقة امامىّ المذهب و كان شيخ البصرة و اخباريها.

اوراست :

1 ـ اخبار ابىداود .

2 ـ اخبار ابىالطفيل عامر .

3 ـ اخبار ابى نواس .

4 ـ اخبار الاعراب .

5 ـ اخبار اكثم بن صيفى .

6 ـ اخبار امهانى .

7 ـ اخبار اياس بن معاويه .

8 ـ اخبار بنىمروان .

9 ـ اخبار بنى ناجيه .

10 ـ اخبار تأبط شراً .

11 ـ اخبار التوابين .

12 ـ اخبار جعفر بن ابىطالب .

13 ـ اخبار جعفر الصادق .

14 ـ اخبار الجن .

15 ـ اخبار الحجاج .

16 ـ اخبار خالد بن سنان .

17 ـ اخبار الرحم .

18 ـ اخبار صعصعة بن صوحان .

19 ـ اخبار العباس بن عبدالمطلب .

20 ـ اخبار العجاج .

21 ـ اخبار العرب و الفرس .

22 ـ اخبار عقيل بن ابىطالب .

23 ـ اخبار على بن الحسين .

24 ـ اخبار عمر بن عبدالعزيز .

25 ـ اخبار عمرو بن معديكرب .

26 ـ اخبار الغار .

27 ـ اخبار الفرزدق .

28 ـ اخبار قريش .

29 ـ اخبار من عشق من الشعراء .

30 ـ اخبار موسى بن جعفر .

31 ـ اخبار المهدى .

32 ـ تعبير الرؤيا .

33 ـ التفسير عن ابن عباس .

34 ـ التفسير عن على .

35 ـ الجمل .

36 ـ الجنايات .

37 ـ شعر على .

38 ـ المتعه و ما جاء فى تحليلها .

39 ـ مجموع قرائة اميرالمؤمنين .

40 ـ المرشد و المسترشد .

وى به سال 302 يا 332 ق وفات كرد . (ريحانةالادب:1/271 ـ 272)

جَلودى:

عيسى بن يزيد ، از فرمانداران دولت بنى عباس ، در سال 212 هـ در مصر از جانب عبدالله بن طاهر نايبالحكومه بود ، پس از يكسال و 7 ماه از حكومت معزول گرديد و پس از دو ماه بر سر كار آمد و قريب هشت ماه مجددا حكومت كرد و ... (اعلام زركلى)

اين داستان ظاهرا مربوط به همين جلودى باشد:

هنگامى كه محمد بن جعفر بن محمد در حجاز عليه حكومت بنى عباس خروج كرد، هارون وى را در رأس سپاهى بحجاز فرستاد ، و به وى دستور داد : اگر به محمد دست يابد او را بقتل رساند ، و نيز دستور داده بود خانههاى آل ابوطالب را در مدينه غارت كند و حتى لباس زنانشان را نيز از آنها بگيرد ، و چون با سپاهيان خويش به درب خانه امام كاظم (ع) رفت و آن حضرت در آن زمان وفات يافته بود و حضرت (ع) در خانه بود خواست به خانه هجوم كند حضرت به التماس و خواهش او را قانع نمود كه خود حضرت رخت زنان را برگيرد و به وى دهد و حضرت همه زنان را در ميان خانهاى برد و فرمود : همه ملبوساتشان از تن برون كردند حتى گوشواره و خلخالشان را همه يكجا جمع كرد و به جلودى داد تا از شرش نجات يافت.

اين ببود تا گاهى كه حضرت رضا (ع) بالاجبار ولايتعهدى مأمون پذيرفت و آن روز همين جلودى از مشاورين نزديك مأمون بود و تنها كس در دربار مأمون كه با ولايتعهدى آن حضرت موافق نبود جلودى بود و دو نفر ديگر كه مأمون به همين جهت وى را به زندان افكنده بود تا اينكه پس از مدتى او را از بند رها كرد و چون وارد بر مجلس مأمون شد حضرت رضا (ع) را ديد كنار مأمون نشسته زبان به شماتت مأمون گشود كه دشمن ديرين خويش را در كنار نشاندهاى و به وى اعتماد مىكنى ؟!

مأمون چون شنيد به خشم آمد و دستور قتل او را داد . حضرت چون متوجه شد سخنى آهسته با مأمون در باره شفاعت او گفت . جلودى گمان برد كه حضرت قتل او را تأييد مىكند گفت : اى اميرالمؤمنين تو را به روح هارون سوگند مىدهم كه سخن او را در باره من نپذيرى . مأمون گفت : چنين باشد سپس جلاد را گفت گردنش را بزن . در حال او را به قتل رساند . (بحار:49/166)

جُلوس:

نشستن . عن ابىعبدالله (ع) : «كان رسول الله (ص) يأكل أكل العبد و يجلس جلوس العبد ، و يعلم انّه عبد» . (بحار:16/225)

ابومحمد العسكرى (ع) : «من التواضع السلام على كلّ من تمرّ به ، و الجلوس دون شرف المجلس» . (بحار:75/466)

اميرالمؤمنين (ع) : «ايّاك و الجلوس فى الطرقات» . (بحار:42/203)

رسول الله (ص) : «الجلوس فى المسجد لانتظار الصلاة عبادة ما لم تحدث» . قيل : يا رسول الله ! ما الحدث ؟ قال : «الاغتياب» . (بحار:75/249)

اميرالمؤمنين (ع) : «جلوس ساعة عند العلماء احبّ الى الله من عبادة الف سنة» . (بحار:1/205)

جُلوس:

جِ جالِس . نشستگان . محمد بن علىّ الباقر (ع) : «اذا دخلت على قوم جلوس فسلّم عليهم» . (بحار:76/27)

جلوة

(به هر سه حركت جيم): عرضه كردن عروس را بر شوهر . بكسر جيم بخصوص : آنچه را كه داماد در وقت زفاف به عروس دهد ، از نقد و كنيز و مانند آن .

جِلوة:

ابوالحسن بن سيد محمد طباطبايى اصفهانى زوارى معروف به ميرزاى جلوه از اكابر فلاسفه اسلامى و از نوادگان ميرزا رفيعالدين نائينى استاد علامه مجلسى است .

وى در ذىقعده سال 1238 ق . در احمدآباد گجرات هند تولد يافت و در اصفهان به تحصيل پرداخت و غالب اوقات خود را در علم معقول مصروف داشت و سرانجام به تهران سفر كرد و در مدرسه دارالشفا اقامت گزيد و چهل و يك سال در آنجا به تدريس علوم حكمت و فلسفه به خصوص از كتابهاى ابنسينا و ملاصدرا پرداخت . ناصرالدين شاه در همان مدرسه به ديدار وى مىرفت . وى در ذيقعده سال 1314 در همانجا وفات كرد و در قبرستان صدوق ابنبابويه دفن شد .

اوراست :

1 ـ اثبات الحركة الجوهرية . اين كتاب به سال 1313 در حاشيه شرح هدايه ملاصدرا چاپ شده است .

2 ـ حواشى بر اسفار ملاصدرا .

3 ـ ديوان اشعار . وى در اشعار خود به جلوه تخلص مىكرد . از اشعار اوست :

چون شد كه در اين غمكده يك همنفسى نيستاز همنفسان بگذر و از اصل كسى نيست

بازار جهان جمله جزا بين و مكافاتغافل به چه سان گفت كه آنجا عسسى نيست

جز رفتن از اين مرحله با مژده رحمتداناست خدا در دل جلوه هوسى نيست

وى در تمامى عمر زن نكرد .

(اعيان الشيعه و ريحانة الادب:1/273)

جِلَّة:

بزرگان و اشخاص با اهميت .

جَلَّة:

پشكل حيوانات . به مدفوع انسان نيز گفته ميشود . (مجمع البحرين)

جُلهُمَة:

كرانه وادى . شدت و سختى. امر مهمّ ، كار بزرگ .

جُلهُمة:

بن ادد جد قبيله طى مدت پانصد سال عمر كرد و در طول عمر خود ثبات و استقرارى نداشته و خود با فرزندان و نوادههايش از سرزمينى به سرزمينى طىّ منازل مىكرده و از اين ره معيشت خود و احشام خود را تأمين مىنمودند و بدين سبب او را طيىّ مىگفتند . (بحار:51/291)

جَلِىّ:

هويدا و آشكار ، ضد خفىّ . اميرالمؤمنين (ع) : «بعثه (محمد«ص») بالنور المضىء و البرهان الجلىّ و المنهاج البادى و الكتاب الهادى» . (نهج : خطبه 2161)

جَليب:

آنچه از شهرى بشهرى برند براى فروختن ، بمعنى مجلوب .

جَليس:

همنشين .

رسول الله (ص) : «الجليس الصالح خير من الوحدة ، و الوحدة خير من جليس السوء» . (بحار:74/188)

و فى الحديث : «اكرموا الجليس تعمر ناديكم» . (بحار:78/53)

جَليل:

بزرگ قدر . كلانسال .

جَم

(فارسى): پادشاه بزرگ . منزه و پاكيزه .

جَمّ:

بسيار از هر چيز .

(تحبون المال حبا جمّا) . (فجر:20)

اميرالمؤمنين(ع) ـ لكميل بن زياد ـ : «ها، ان هاهنا لعلما جمّا (و اشار بيده الى صدره) لو اصبت له حملة» . (نهج : حكمت147)

جَمّ

(مصدر): پركردن پيمانه را تا سر.

جَمّاء:

همه . جاءوا جمّاء : آمدند همه. شاة جمّاء : گوسفند بى شاخ .

اميرالمؤمنين (ع) : «... ان الله ـ تبارك و تعالى ـ اذا برز لخلقه اقسم قسما على نفسه فقال : و عزتى و جلالى لا يجوزنى ظلم ظالم و لو كف بكف ، و لو مسحة بكف و نطحة ما بين الشاة القرناء الى الشاة الجمّاء» . (بحار:6/29)

جَماجِم:

جِ جُمجُمة .

جِماح:

سركشى اسب . شتافتن ، و به همين معنى است آيه شريفه : (لولّوا اليه و هم يجمحون) اى يسرعون . (اقرب الموارد)

جَماد:

زمين كه باران به آن نرسيده . موجود بى جان و بى حركت مانند سنگ و چوب ، مقابل نبات و حيوان .

جَمادى الاولى:

پنجمين ماه از ماههاى قمرى و بدين سبب اين ماه و ماه بعد از آن را جمادى گفتند كه هنگام تسميه ماهها اين دو ماه در فصل سرماى زمستان و انجماد آب (يخبندان) بود .

بنابه روايتى كه حضرت صديقه كبرى 75 روز پس از پدر در قيد حيات بوده وفات آن حضرت در 13 يا 14 يا 15 اين ماه واقع شد .

به نقلى روز 15 اين ماه به سال 36 ولادت امام سجاد (ع) است . (بحار:98/192)

جمادىالثانية:

ماه ششم از ماههاى قمرى . در كتب سير آمده كه روز پنجم اين ماه واقعه جمل در بصره اتفاق افتاد .

در تاريخ مفيد است كه ولادت حضرت زهراء (ع) به سال دوم بعثت بيستم اين ماه بود .

نيز در آن كتاب آمده كه روز بيست و هفتم اين ماه ابوبكر بن ابىقحافه از جهان رفته .

جمعى از مورخين شيعه روز سوم اين ماه را روز وفات حضرت صديقه (ع) و روز بيستم را روز ولادتش دانستهاند . (بحار:98/199 ـ 375)

جِمار:

جِ جمرة بمعنى سنگريزهها . رمى جمار : انداختن سنگريزهها به سه جمره در منى ، اين عمل از اعمال حج و يكى از وظائف حاجيان در منى روزهاى دهم و يازدهم و دوازدهم ذيحجة است .

عن حريز ، عن ابىعبدالله (ع) فى رمى الجمار ، قال له : «بكلّ حصاة يرمى بها تحطّ عنه كبيرة موبقة» . (بحار:99/273)

و عنه (ع) : «اول من رمى الجمار آدم(ع)» . (بحار:99/273)

جُمّار:

پيه خرما بن . بفتح جيم نيز آمده است .

جَمّاز:

تندرو . بعير جمّاز : شتر بسيار تيز .

جِماع:

جمع چيزى . قِدر جماع : ديگ كلان . گرد آمدن با كسى . جمع كننده و گرد آورنده ، مجمع : اميرالمؤمنين (ع) : «و اسكن الامصار العظام فانها جماع المسلمين» . (نهج : نامه 67)

كنايه از نكاح و آميزش جنسى . روايات در فضيلت اين كار (بنحو مشروع و حلال) و آداب آن بسيار آمده كه به برخى از آنها اشاره ميشود :

از امام صادق (ع) روايت شده كه روزى رسول اكرم (ص) به حجره امسلمه درآمد ، بوى خوشى به مشامش رسيد ، فرمود : مگر حولاء (زنى عطرفروش بوده) به خانه ما است ؟ عرض كرد : آرى او است و از همسرش شكايت دارد . در اين حال حولاء وارد شد و عرض كرد : پدر و مادرم به فدايت ! همسرم به من بىاعتنا شده و علاقهاى به من نشان نمىدهد . حضرت فرمود : بيشتر به خودت برس . عرض كرد : از عطريات چيزى نمانده كه استعمال نكرده باشم ولى سودى نبخشيده . فرمود : اگر او مىدانست كه در آميزشش با تو چه اجر و ثوابى نصيبش مىشود جز اين مىبود . حولاء گفت : مگر چه ثوابى در اين كار است؟ فرمود : چون وى به نزد تو آيد دو ملك او را همراهى كنند و مانند كسى باشد كه شمشير خويش را آماده كرده كه در راه خدا بجنگد ، و چون با تو نزديكى كند گناهانش بريزند بسان برگ كه از درخت بريزد ، و چون غسل كند از گناهش بيرون آيد . (بحار:22/124)

از امام صادق (ع) نقل است كه روزى پيغمبر (ص) يكى از ياران خود را فرمود : آيا امروز روزهاى ؟ گفت : نه . فرمود : صدقه دادهاى ؟ گفت : نه . فرمود : پس برخيز و به خانه رو با همسرت بياميز كه اين صدقه است از تو به او (بحار:103/285)

از اميرالمؤمنين (ع) رسيده كه هر بيماريى كه موجب غلبه حرارت گردد جماع درمان آن است زيرا جماع حرارت را فرو مىنشاند .

و از آن حضرت نقل است كه يكى از موجبات عذاب قبر جدائى مرد است از همسر خود در همخوابگى و امور جنسى .

نيز از آن حضرت است كه فرمود : هرگاه خواستيد جهت آميزش به نزد همسرتان رويد بر آنها شتاب مكنيد كه زنان را كارهائى است (كه بدان كارها خويش را مهيا سازند) .

چون يكى از شما چشمش به زنى افتد كه او را خوش آيد به نزد همسر خويش رود زيرا همان كه او دارد اين نيز دارد . شيطان را به دل خود راه مدهيد و چشمتان را از او برگردانيد . و اگر چنين كسى زن ندارد دو ركعت نماز بخواند و خداى را بسيار ستايش نمايد و به پيغمبرش فراوان درود فرستد آنگاه از فضل خدا بخواهد تا خداوند مشكل ازدواجش را حل سازد .

در حال آميزش سخن مگوئيد كه موجب لال شدن فرزند شود .

به درون فرج زن منگريد مبادا چيزى به چشمشان آيد كه شما را منزجر سازد . (بحار:10/89)

نيز از آن حضرت است كه از جماع در اول ماه و نيمه آن بپرهيزيد . (بحار:59/54)

از حضرت رسول (ص) آمده كه سه چيز از سنت و روش پيامبران است : عطر زدن و موى زايد بدن را ستردن و بسيار آميزش جنسى نمودن (بحار:76/83)

از امام صادق (ع) روايت شده كه بهشتيان از هيچ چيز به اندازه آميزش جنسى لذت نبرند .

از امام سجاد (ع) نقل است كه هرگاه آدم (ابوالبشر) مىخواست با حوا نزديكى كند او را از حرم مكه بيرون مىبرد و پس از انجام غسل به حرم بازمىگشتند . (بحار:8/139 و 11/213)

از حضرت رسول (ص) آمده كه هنگام جماع گفته شود : «بسم الله اللهم جنبا الشيطان و جنب الشيطان ما رزقتنى» كه اگر در آن حال نطفه فرزندى منعقد گردد هرگز شيطان او را آسيبى نزند .

از حضرت صادق (ع) روايت شده كه خوردن پياز نيروى جماع را افزايش مىدهد .

از حضرت رضا (ع) نقل است كه فرمود : تا گاهى كه كاملاً مايل به جماع نباشى جماع مكن .

از امام صادق (ع) روايت است كه يكى از پيغمبران نزد خداوند از ضعف و ناتوانى در جماع شكوه نمود خداوند او را به خوردن حليم دستور فرمود . (بحار:77/66 و 66/214 ـ 248 و 14/459)

از اميرالمؤمنين (ع) راجع به جماع سؤال شد فرمود : حيائى است برداشته شده و شرمگاههائى است به هم رسيده ، شبيهترين چيز است به جنون ، زيادهروى در آن پيرى آرد و پس از انجام و به خويش آمدن پشيمانى به بار آورد ، ثمره حلال آن فرزند است كه اگر بماند آدمى را در معرض آزمايش خدا قرار دهد و اگر بميرد غم و اندوه را سبب شود . (غرر)