صِماخ :

سوراخ گوش .

صَمت :

خاموشى . سكوت . چنانكه نصت بمعنى سكوت براى استماع است . (سواء عليكم ادعوتموهم أم أنتم صامتون). (اعراف:193)

اميرالمؤمنين (ع) : «لا خير فى الصمت عن الحكم ، كما انه لا خير فى القول بالجهل» (نهج: حكمت 182) . «بكثرة الصمت تكون الهيبة ، وبالنصفة يكثر المواصلون ...» (نهج: حكمت 224) . «تلافيك ما فرط من صمتك ايسر من ادراكك ما فات من منطقك ، وحفظ ما فى الوعاء بشدّ الوكاء» . (نهج: نامه 31)

ابوعبدالله الصادق (ع) : «عليك بطول الصمت ، فانه مطردة للشيطان ، وعون لك على امر دينك» .

اميرالمؤمنين (ع) : «الزم الصمت تسلم» . (سفينة البحار)

به «سكوت» نيز رجوع شود .

صَمَد :

مهتر ، كسى كه در مهمات به وى روى آورند ، پناه نيازمندان ، المصمت الذى لا جوف له . از صفات ذات ذوالجلال است : (الله الصمد) . (توحيد:2)

امام صادق (ع) فرمود : صفات خداوند ذاتى او مى باشد كه كسى را جز او نسزد ، او نورى است كه تاريكى در آن نباشد وزنده اى است كه مرگ در او راه ندارد وعالمى است كه جهل در آن تصور نشود وصمدى است كه راه ورودى در آن نباشد .

از امام كاظم (ع) معنى صمد سؤال شد فرمود : صمد چيزى است كه مجوف (ميان تهى) نباشد . داود بن قاسم گويد : از امام باقر (ع) معنى صمد پرسيدم ، فرمود : شخصيتى بزرگ كه در امور بزرگ وكوچك به او رجوع كنند .

وهب بن منبه از امام صادق (ع) روايت كند كه فرمود : اگر براى علمى كه خداوند به من عطا كرده جويندگانى مى يافتم همانا اسلام وايمان وشرايع آسمانى را از (كلمه) صمد نشر مى دادم ولى چگونه من چنين كسانى بيابم كه جدم على (ع) نيافت وهميشه بر منبر مى فرمود : «سلونى قبل ان تفقدونى» ؟ ! (بحار: 4/68 و 3/220 ـ 224)

از امام سجاد (ع) آمده كه صمد آن كسى است كه در حد اعلاى سرورى باشد ، وصمد دائمى است كه هميشه بوده وهميشه هست ، وصمد آن است كه ميان تهى نباشد ، وصمد كسى است كه نه مى خورد ونه مى آشامد وبه خواب نمى رود . (مجمع البيان)

صَمصام :

تيغ بران كه باز نگردد .

صَمغ :

چيزى است لزج كه از بعضى اشجار حاصل شود . به فارسى «ژَد» نامند .

صَمَم :

كر شدن . كرى وگرانى گوش .

صِمّة :

مرد دلاور . دلير . شير بيشه . مار نر .

صَميم :

استخوان كه بدان قوام عضو است . اصل چيزى وخالص وخلاصه آن . يقال : هو فى صميم قومه ، اى فى خالصهم ولبّهم . (منتهى الارب)

مرد ناشنوا كه ادراك اصوات نكند .

صميمى :

يكدل ويك جهت ، دوست راستين .

امام هادى (ع) به متوكل فرمود : از كسى كه كدورتى از او به دل دارى ، صميميت مجو واز كسى كه به وى بد گمان مى باشى خيرخواهى مطلب زيرا دل ديگرى درباره تو همسان دل تو مى باشد نسبت به او . (بحار: 74/181)

صَناديد :

جِ صِنديد . مهتران وبزرگان . اجواد . حلماء .

صُنّاع :

جِ صانع . پيشهوران .

صِناعات :

جِ صِناعت .

صناعات خمس : اصطلاعى است در علم منطق ، وآن اقسام پنجگانه اى است كه به اعتبار ماده صغرى وكبرى در قياس آيد ، وعبارت است از برهان ، جدل ، خطابه ، شعر ، مغالطه .

صِناعت :

پيشه وكار . حرفه .

صَندَل :

چوب خوش بوى . معرب چندن . بهترين آن سرخ يا سفيد است . (منتهى الارب)

صندوق :

مشترك ميان فارسى وعربى در استعمال ، فارسى زبانان به فتح صاد تلفظ كنند وعرب به ضمّ . خاشكدان . قسمى جعبه كه پول ولباس ونان وغيره در آن نهند . تابوت .

صُنع :

كار . كردار . مصنوع . ساخته . (صنع الله الذى اتقن كلّ شىء انه خبير بما تفعلون) . (نمل:88)

صَنعت :

پيشه وهنر . امام باقر (ع) فرمود : به سليمان (ع) تمامى علوم وزبان هر چيزى داده شد ودر عهد او صنايع عجيبه پديد آمد .

امام صادق (ع) در حديثى مفصل كه حكمت ومصلحت نابرابرى مردم در توانگرى ودرويشى بيان مى كند فرمود : ويكى از فوائد آن ، آن است كه اگر همه مردم بى نياز مى بودند دنيا خراب مى شد وتدبير شئون زندگى مردم به تباهى مى گرائيد وامور مختل مى گشت زيرا خداوند افراد بشر را برخى يار برخى قرار داده وروزى بعضى را در كار وكسب بعضى ديگر مقرر فرموده تا از اين رهگذر صنعت در اجتماع رشد كند ونيازهاى گوناگون بشر تأمين گردد . (بحار: 14/80 و 10/164)

در فصلى از نامه اميرالمؤمنين (ع) به مالك اشتر استاندار مصر در اين باره چنين آمده : وديگر درباره سوداگران وصنعت گران روشى نيكو وخيرخواهانه در پيش گير وبه گماشتگانت در امر اين گروه به نيكى سفارش كن (كه آنها را نرنجانند ودلسردشان نكنند) خواه آن دسته كه محل وكارگاهى ثابت دارند وخواه آن گروه كه پيلهورند واجناسى را صادر و وارد مى كنند وخواه آنان كه به دست وبدن خويش سود مى رسانند (صنعتگران كه با دست وبازو مايحتاج مردم را فراهم مى سازند) زيرا ايشان پايه واساس مواد زندگى وعوامل اصلى رفع نيازهاى جامعه اند .

صنعت به كيمياگرى نيز اطلاق مى شود وكيمياگران را اهل صنعت خوانند .

از اميرالمؤمنين (ع) سؤال شد كه صنعت چيست ؟ فرمود : صنعت همتراز نبوت ونگهبان شخصيت است ، مردم در ظاهر آن سخن گويند ومن به ظاهر وباطن آن آگاهم ، آن چيزى جز آبى منجمد وهوائى راكد وآتشى سرگردان وخاكى روان نباشد . (بحار: 40/168)

صنعتهايى كه مورد نياز جامعه واز ضروريات حيات باشد ، فقها اتخاذ آنها را واجب كفائى دانسته اند ، مانند درودگرى وآهنگرى ونانوائى واز اين قبيل صنايع وحِرَف .

صِنف :

گونه از هر چيز . ج : اصناف . در اصطلاح منطق : قسمى از اقسام هر نوع ، مانند انسان زنجى وحبشى ورومى ، وبقر تركى وتازى . عن رسول الله (ص) : «ان اصنافاً من امتى لايستجاب لهم دعائهم : رجل يدعو على والديه ، ورجل يدعو على غريم ذهب له بمال فلم يكتب عليه ولم يُشهد عليه ، ورجل يدعو على امرأته وقد جعل الله ـ عز وجلّ ـ تخلية سبيلها بيده ، ورجل يقعد فى بيته ويقول : رب ارزقنى ، ولايخرج ولايطلب الرزق فيقول الله عز وجلّ ـ له : عبدى ! الم اجعل لك السبيل الى الطلب والضرب فى الارض بجوارح صحيحة ؟ ! فتكون قد اعذرت فيما بينى وبينك فى الطلب لاتباع امرى ولكيلا تكون كلاّ على اهلك ، فان شئت رزقتك وان شئت قتّت عليك وانت غير معذور عندى ، ورجل رزقه الله مالاً كثيراً فانفقه ثم اقبل يدعو : يا رب ارزقنى . فيقول الله عزّ وجلّ : الم ارزقك رزقاً واسعاً ، فهلاّ اقتصدت فيه كما امرتك ؟ ولِمَ تُسرِف وقد نهيتك عن الاسراف ؟ ! و رجل يدعو فى قطيعة رحم . (كافى:5/67)

صَنَم :

بت . ج: اصنام . (ربّ اجعل هذا البلد آمنا واجنبنى وبنىّ ان نعبد الاصنام) . (ابراهيم:35)

صِنو :

هر واحد از چند تنه درخت . شاخه اى كه از ريشه رويد . (وجنات من اعناب و زرع ونخيل صنوان وغير صنوان يسقى بماء واحد ...) . (رعد:4)

اميرالمؤمنين (ع) : «وانا من رسول الله(ص) كالصنو من الصنو ، والذراع من العضد» . (نهج: نامه 45)

صَنِيعَة :

كار ، نيكى و احسان . امام صادق (ع) : «لا تصلح الصنيعة الاّ عند ذى حسب او دين» : نيكى و احسان شايسته نباشد جز براى كسى كه داراى نجابتى خانوادگى يا دينى باشد . (بحار:74/408)

صَواب :

راست . درست . مصلحت . ضد خطا . (لا يتكلّمون الا من اذن له الرحمن وقال صوابا) . (نبأ:38)

صُواع :

پيمانه . جام بزرگ كه در آن آب نوشند . ج : صيعان . (فلمّا جهّزهم بجهازهم ... قالوا نفقد صواع الملك ولمن جاء به حمل بعير و انا به زعيم) ; چون بار آن قافله (قافله فرزندان يعقوب از مصر) را مهيا ساختند يوسف ، جام مخصوص را در ميان بار برادر (پدر و مادرى خود) نهاد ، آنگاه منادى ندا كرد كه : اى كاروانيان شما دزديد . برادران يوسف رو به آنها كرده گفتند : در جستجوى چيستيد ؟ گفتند : جام مخصوص شاه را مى جوئيم و هر كه آن را بياورد وى را يك بار شتر جايزه باشد ... (يوسف:72)

صَواعِق :

جِ صاعقة . (يجعلون اصابعهم فى آذانهم من الصواعق حذر الموت) . (بقره:18)

صَوافّ :

جِ صافّة . گاوان واسبان وشتران تيزرو كه بر سه پا ايستند . شترانى كه براى قربانى ايستاده باشند . (فاذكروا اسم الله عليها صوافّ ...) . (حج:36)

صَوافِى :

جِ صافية ، خالصه هاى دولتى. صوافى الملوك : املاك خالصه پادشاهان .

در نامه اميرالمؤمنين (ع) به حاكم مصر آمده : «ثمّ الله الله فى الطبقة السفلى ... اجعل لهم قسما من بيت مالك و قسما من غلاّت صوافى الاسلام فى كلّ بلد» . (نهج : نامه 53)

«صوافى الاسلام : هى الارضون التى لم يوجف عليها بخيل ولا ركاب وكانت صافيةً لرسول الله (ص) ، فلمّا قبض صارت لفقراء المسلمين و لما يراه الامام من مصالح الاسلام» . (شرح نهج:17/86)

صُوّام :

جِ صائم . روزه داران . عن رسول الله (ص) : «انّ فى الجنّة قصراً لا يدخله الاّ صُوّام رجب» : در بهشت كاخى است كه جز روزه داران ماه رجب در آن در نيايد . (بحار:97/46)

صَوّام :

بسيار روزه گيرنده . مبالغه است صائم را . علىّ (ع) : «ابغض مبغض آل محمد(ص) و ان كان صوّاماً قوّاماً» . (بحار:68/25)

صَوّام :

پرنده اى است خاكى رنگ ، دراز گردن كه بيشتر در خرمابن آشيانه سازد . فى الحديث : «نهى رسول الله (ص) عن قتل الصوّام» . (بحار:64/264)

صَوامِع :

جِ صومعة ، عبادتخانه هاى ترسايان . (ولولا دفع الله الناس بعضهم ببعض لهدّمت صوامع وبيع ...) . (حج:40)

صوان

(به سه حركت صاد) :

جامه دان . تخته جامه . هر چيز كه جامه ها در آن نهند . ج : اَصوِنة .

صَوب :

از بالا به نشيب آمدن . به هدف رسيدن تير . باران . طرف وجانب . سمت .

صَوت :

آواز . كيفيتى است كه از ارتعاش بالنسبه سريع اجسام توليد مى گردد وبوسيله حسّ سامعه درك مى شود . چون به جسمى ضربه اى وارد آوريم ذرات آن مرتعش مى گردد ، اين ارتعاشات در هواى مجاور جسم توليد امواجى مى نمايند كه در تمام جهات بشكل كرات متحد المركزى منتشر گشته صدا را به گوش مى رسانند ، مهمترين ناقل صوت هوا است وسرعت انتشار صوت در آن در هر ثانيه 340 متر است ، سرعت سير صوت نسبت مستقيم با وزن مخصوص جسم ناقل دارد بنابر اين سرعت آن در مايعات بيش از گازها ودر جامدات از دو دسته قبل بيشتر است .

جمع آن اصوات . (واقصد فى مشيك واغضضن من صوتك) . (لقمان:19)

(وخشعت الاصوات للرحمن فلاتسمع الاّ همسا) . (طه:108)

عن رسول الله (ص) : «اذا فعلت امتى خمس عشرة خصلة حلّ بهم البلاء ... وارتفعت الاصوات فى المساجد» . (بحار:6/310)

وفى حديث ابى ذر عنه (ص) : «يا اباذر من اجاب داعى الله واحسن عمارة مساجد الله كان ثوابه من الله الجنة . فقلت : بابى وامى يا رسول الله ، كيف يعمر مساجد الله ؟ قال : لاتُرفَعُ فيها الاصوات ولايُخاض فيها بالباطل» . (بحار: 83/369)

صوت الحمار :

آواز درازگوش كه در قرآن از قول لقمان حكيم به ناپسندترين آواز مثل زده شده . از امام صادق (ع) مراد از آيه (انّ انكر الاصوات لصوت الحمير)سؤال شد ، فرمود : آن عطسه بلند ناهنجار است وسخنى كه با صداى بلند وزشت ادا شود كه سخن به آواز روا نباشد جز در مورد تبليغ وارشاد وديگر قرائت قرآن . (بحار:69/361)

صُور :

بوق ، شاخ حيوان كه در آن بدمند. ابن مسعود گفته : صور به شكل شاخ است كه در آن دميده مى شود .

صور اسرافيل :

آنچه فرشته اسرافيل روز محشر خواهد دميد يكبار جهت ميرانيدن وبار ديگر براى زنده كردن .

كلمه صور ده بار در قرآن كريم آمده كه همه در باره قيامت است ، در روايات آمده كه دمنده صور ، اسرافيل ملك است . (و نفخ فى الصور فصعق من فى السماوات ومن فى الارض الاّ ما شاء الله ثم نفخ فيه اخرى فاذا هم قيام ينظرون) ; در آن بوق دميده شود كه جز آن كه خداوند بقاى آن را خواهد هر كه در آسمان و زمين باشد همه يكسر مدهوش گردند آنگاه بار ديگر در آن دميده شود كه ناگاه همه بپاخاسته صحنه را نظاره كنند . (زمر:68)

مرحوم طبرسى گفته : حكمت دميدن صور آن است كه مكلفين عاقل خبردار شوند كه اين زمان ، پايان دوران تكليف آنها مى باشد و پس از اين ، خلق ديگرى آفريده شود و بساطى از نو گسترده مى گردد . و اين شيپور كوچ است كه در دار دنيا ، كاروانيان را متعارف است .

مرحوم علاّمه طباطبائى در الميزان گفته : نفخ صور كنايه از احضار و خواندن است ، لذا فرموده : (يومئذ يتّبعون الداعى لا عوج له) .

از حضرت رسول (ص) حديث شده كه صاحب صور (اسرافيل) از روزى كه بدان مأمور گشته هرگز ديده نبسته ومدام چشم خود را به عرش دوخته وآماده است كى فرمان به وى رسد .

از امام سجاد (ع) سؤال شد فاصله بين دو نفخه (صور) چه مدت است ؟ فرمود : آنقدر كه خدا بخواهد . از حضرتش درباره چگونگى صور سؤال شد ، فرمود : اما نفخه نخست چنين است كه خداوند اسرافيل را فرمان دهد كه به زمين فرود آيد در حالى كه صور با خود داشته باشد وآن را يك سر ودو شاخه بُوَد كه بين دو شاخه هايش به اندازه فاصله بين زمين وآسمان باشد وچون ملائكه اسرافيل را با صورش در زمين ببينند گويند : خداوند دستور مرگ اهل زمين وآسمان صادر نمود .

اسرافيل در محلى از بيت المقدس فرود آيد و رو به كعبه كند ، وچون اهل زمين او را ببينند گويند خداوند فرمان مرگ مردم روى زمين صادر نمود ، آنگاه اسرافيل در آن شاخه كه سمت زمين است بدمد وصدائى از آن برآيد كه تمامى جانداران زمين بميرند ، وصداى ديگر از شاخه سمت آسمان برآيد كه هر جاندارى كه در آنجا باشد بميرند جز خود اسرافيل ، پس خداوند بفرمايد اى اسرافيل تو نيز بمير .

اسرافيل بميرد ومدتى كه خدا بخواهد وضع بدين منوال (مرگ موجودات) بگذرد ، سپس آسمانها را فرمايد كه موج زنان روان گردند وكوهها را كه به حركت در آيند بدين معنى كه منبسط وپهن شوند وزمين را به زمين ديگر مبدّل سازد ، زمينى كه بر آن گناه نشده باشد وآن زمين بى آنكه كوهى يا درخت وگياهى بر آن بود نمايان گردد بدان گونه كه اين زمين را در آغاز آفرينش بگسترد واز نو عرش خود را بر آب قرار دهد بى آنكه ملائكه آن را حمل كنند بدان گونه كه در بدو آفرينش بوده است ، آنگاه خداوند جبار جلّ جلاله با صداى بلند ندا كند آنچنانكه به اقطار آسمان وزمين برسد (لمن الملك اليوم) ; (امروز سلطنت از آن چه كسى است ؟) ولى كسى نباشد كه او تعالى را پاسخ دهد ، پس خويشتن را جواب دهد كه (لله الواحد القهار) ; (سلطنت از آن خداوند يكتاى توانا است) منم كه بر تمام خلايق متنفذم همه را ميراندم ومنم خدائى كه جز من خدائى نباشد ، شريك و وزيرى ندارم ، خلق را به يد قدرت خويش آفريدم وبخواست خودم آنها را به مرگ كشيدم ومنم كه به قدرتم از نو زنده شان كنم .

در آن حال همه مردگان زنده شوند وبجاى خويش بازگردند وبهشت ودوزخ آماده شوند ومردم براى حساب برانگيخته گردند . راوى گويد : چون امام سجاد (ع) به اينجا رسيد سخت بگريست . (بحار:59/262 و 6/324)

صُورت :

صورة . شكل وهيئت . نقش . نگار . وبقول فلاسفه آنچه كه فعليت اشياء به آن است . ج : صُوَر .

(وصوّركم فاحسن صوركم) ; شما را (خداوند) شكل داد وشكلتان را نيكو قرار داد . (غافر:64)

(هو الذى يصوّركم فى الارحام كيف يشاء) ; او (خدا) كسى است كه در رحمها آنچنان كه خود خواهد به شما شكل مى دهد. (آل عمران:6)

آرى سلولى كه بشر از آن بوجود مى آيد حيوان ساده اى به شكل زالو است كه هيچ شباهتى به انسان ندارد ، سپس بتدريج ، صورت وشكل به وى داده مى شود .

صُوَر فلكى :

مجموعه هائى از ستارگان كه براى شناختن وتميز آنها ستاره شناسان به هر يك نام حيوانى يا چيز ديگر داده اند كه بيش وكم آن مجموعه بدان حيوان يا شىء شبيه تواند بود . ونزد قدما صور مزبور چهل وهشت بوده است ومتأخران دو صورت بر صور جنوبى افزوده اند كه مجموع 50 شود كه براى مزيد تمايز جملگى را به سه بخش كرده اند :

الف ـ صور شمالى وآن 21 صورت است :

1 ـ دب اصغر 2 ـ دب اكبر يا عرابه داود 3 ـ تنين يا اژدها 4 ـ كيكاووس يا قيقاووس يا ملتهب 5 ـ عواء يا بقار يا گاوچران يا طارد الدب يا حارس الشمال يا حارس السماء يا صيّاح 6 ـ فُكه يا اكليل شمالى يا كاسه درويشان يا قصعة المساكين 7 ـ الجاثى على ركبتيه يا راقص 8 ـ شلياق يا نسر واقع يا ديگ پايه يا چنگ رومى يا اثافى 9 ـ دجاجه يا اوز العراقى 10 ـ ذات الكرسى يا خداوند كرسى 11 ـ برشاوش يا حامل رأس الغول يا سوار يا فرساوس 12 ـ ممسك الاعنة يا صاحب المعز 13 ـ حوا 14 ـ حيه 15 ـ تير يا سهم 16 ـ عقاب يا نسر طائر يا شاهين 17 ـ دلفين 18 ـ قطعة الفرس يا فرس اول يا اسب كوچك 19 ـ فرس اعظم يا فرس ثانى 20 ـ مراة المسلسلة 21 ـ مثلث يا سه سو .

ب ـ صور منطقه يا بروج وآن دوازده صورت است :

1 ـ حمل يا بره 2 ـ ثور يا گاو يا گاو پروين 3 ـ جوزا يا توأمان يا دو پيكر 4 ـ سرطان يا خرچنگ 5 ـ اسد يا شير 6 ـ سنبله يا خوشه يا عذراء 7 ـ ميزان يا ترازو شاهين ، يا ترازو 8 ـ عقرب يا كژدم 9 ـ قوس يا رامى يا كمان 10 ـ جدى يا بزغاله 11 ـ دلو يا ساكب الماء 12 ـ حوت يا حوتين يا دو ماهى .

پ ـ صور جنوبى وآن هفده صورت است :

1 ـ قيطس 2 ـ جبار 3 ـ نهر اردن يا نهر يا جوى 4 ـ ارنب يا خرگوش 5 ـ كلب اكبر يا كلب الجبار يا سگ كلان 6 ـ كلب اصغر يا كلب مُقدّم يا سگ كوچك 7 ـ شجاع 8 ـ سفينه 9 ـ باطيه يا معلف 10 ـ غراب 11 ـ قنطوروس يا سنطوروس 12 ـ سبع يا ذئب 13 ـ مجمره يا آتشدان 14 ـ اكليل جنوبى يا افسر يا قبه 15 ـ حوت جنوبى 16 ـ حوض يا ضفيرة الاسد يا شعر بر نيكى يا هلبه يا ذات الشعور 17 ـ انطونيوس .

صَوغ :

در كالبد ريختن چيز گداخته را . فرو رفتن آب بزمين . آسان به گلو در شدن شراب .

صُوف :

پشم . عهن . ج : اصواف . (ومن اصوافها واوبارها واشعارها اثاثا ومتاعا الى حين) . (نحل:80)

اميرالمؤمنين (ع) : «ولقد دخل موسى بن عمران ومعه اخوه هارون على فرعون ، وعليهما مدارع الصوف ، وبيديهما العصى ، فشرطا له ـ ان اسلم ـ بقاء ملكه ودوام عزّه ...» . (نهج: خطبه 192)

عن ابى عبدالله (ع) : «كان على بن الحسين (ع) يلبس الصوف واغلظ ثيابه اذا قام الى الصلاة» . (بحار: 46/108)

عن محمد بن الحسين بن كثير الخزّاز عن ابيه ، قال : رأيت اباعبدالله (ع) وعليه قميص غليظ خشن تحت ثيابه ، وفوقه جبة صوف وفوقها قميص غليظ ، فمسستها فقلت : جعلت فداك انّ الناس يكرهون لباس الصوف . فقال : «كلاّ ، كان ابى محمد بن على(ع) يلبسها ، وكان على بن الحسين ـ صلوات الله عليه ـ يلبسها ، وكانوا (ع) يلبسون اغلظ ثيابهم اذا قاموا الى الصلاة ونحن نفعل ذلك» . (بحار: 47/42)

صوفى :

پشمينه پوش . پيرو طريقه تصوف .

صُوفيّه :

فرقه اى منتسب به اسلام كه مسلكى آميخته از فلسفه ومذهب دارند وپيروان آن راه وصول به حق را منحصر به اين مسلك دانند . در وجه تسميه آنها به صوفيه گفته شده از اين جهت كه پيشينيان آنها پشمينه پوش بوده اند .

پيدايش اين مسلك از اواخر قرن دوم هجرى بوده و سرّ پيدايش آن را آميزش مسلمانان با مسيحيان دانند كه چون برخى مسلمانهاى كم مايه راهبان وتاركين دنياى مسيحى را ديدند مجذوب آن روش شدند وزهد وبيرغبتى به دنيا كه از اخلاق اسلامى بود بدان ضميمه كرده رفته رفته به صورت مسلكى درآمد .

روايات واحاديث در مردود وبى اعتبار بودن اين مذهب ، وبرائت ساحت دين مقدس اسلام ، كه دين جمال وزيبائى ، دين بهره بردارى از طيّبات ونعمتهاى خوب خدا ، دين كامرانى از لذائذى كه خداوند خود در اختيار بندگانش نهاده ، وبالاخره دين زندگى بهتر مى باشد ، از اين گونه مسالك خرافى وموهوم ، در كتب حديثيه مادر ، مانند كافى كلينى وديگر كتب ، از حضرات معصومين ، بتكرار نقل شده است ، چه اين مسلك ـ علاوه بر مطالب الحادى وسخنان كفرآميز كه از سوى رهبران پيشين آنها نقل شده است ، مانند حلول خداوند در انسان ، ونيز خرافاتى كه به نام عبادت يا رياضت در اين مرام معمول ومتداول مى باشد ـ خود يك بدعت است وبدعت در دين مساوق با كفر است .

بزنطى واسماعيل بن بزيع از حضرت رضا (ع) روايت كنند كه فرمود : هر كسى كه نزد او سخن از صوفيان بميان آيد واو به زبان ودل خويش آنها را مردود نداند وبر باطل نشمارد از ما نيست ، وهر كه آنها را رد كند وگمراه داند بمنزله كسى است كه در ركاب پيغمبر (ص) جنگيده باشد .

مردى به حضرت صادق (ع) عرض كرد: در اين ميان گروهى پديد آمده كه آنها را صوفى مى نامند نظر شما درباره آنها چيست؟ فرمود : اينان دشمنان مايند هر كه به آنها ميل كند از آنها باشد و (در قيامت) با آنها محشور گردد ، ودر آينده گروهى پديد آيند كه دعوى دوستى ما كنند وبه اينها تمايل نشان دهند وخود را در مسلك آنها در آورند وخود را به نام آنها بنامند وسخنان آنها را توجيه كنند ، آهاى مردم بدانيد وآگاه باشيد كه هر كه به اينها ميل كند از ما نيست وما از او بيزاريم وهر كه آنها را منكر گردد وگمراهشان داند مانند كسى باشد كه در كنار پيغمبر (ص) با كفار نبرد كرده باشد .

محمد بن حسين بن ابى الخطاب گويد : در مسجد پيغمبر (ص) به خدمت امام هادى(ع) بودم وجمعى از ياران آن حضرت از قبيل ابوهاشم جعفرى نيز حضور داشتند ناگهان جمعى از صوفيان وارد مسجد شده در گوشه اى از آن دائرهوار نشستند وشروع كردند «لا اله الاّ الله» گفتن ، حضرت فرمود : به اينها نگاه مكنيد ، اينها گروهى فريبكار ودغلبازند زيرا اينان در هدم مبانى دين با شيطان هم پيمان مى باشند ، اينها خود را به زهد وترك دنيا زنند كه از رنج كسب وكار آسوده بوند وبه عبادت وتهجد پردازند تا عوام كالانعام را شكار كنند ، عمرى به گرسنگى ودرويشى بسر برند كه خرانى را به دام كشند واين «لا اله الاّ الله» گفتنشان فقط وفقط محض فريب مردم باشد ...

حضرت رضا (ع) فرمود : كسى به مذهب تصوف در نيايد جز به هدف فريب مردم يا بر اثر گمراهى وحماقت .

پيغمبر اكرم (ص) فرمود : قيامت بر امت من نيايد تا اينكه گروهى از اين امت به نام صوفى پديد آيند كه آنها از من نباشند ، حلقات ذكر ترتيب دهند وصداى خود را به ذكر بلند كنند وبه گمان خويش خود را از امت من دانند وآنها اهل دوزخند ، بسان درازگوش فرياد زنند ... (سفينة البحار)

جابر جعفى گويد : به حضرت باقر (ع) عرض كردم : گروهى هستند كه چون آيه اى از قرآن بشنوند يا حديث وداستانى را از قرآن به آنها گوشزد كنند صيحه زنند وحالتى به آنها دست دهد كه اگر دست وپايشان را ببرند متوجه نشوند ! فرمود : سبحان الله ! اين كار كار شيطان است (در اسلام پايه واساسى ندارد) چنين دستورى از شريعت نرسيده ، آنچه كه هست ودر اين موارد دستور آمده آن است كه دل آدمى نرم شود وحالت رقّت قلب به وى دست دهد واشكى بريزد وذكر ودعائى بر زبان جارى گردد .