شَمّ :

شَماتَت :

لقمان حکيم به فرزندش فرمود : اى فرزندم هر کسى که خشم خود را فرو نخورد دشمنش را به شماتت خود برانگيخته است .

از حضرت رسول (ص) سؤال شد : اينکه قرآن مى فرمايد : « و اسرّوا النّدامة لمّا رأو العذاب » ؛ (دوزخيان پشيمانى خويش را پنهان دارند) آيا پنهان داشتن پيشمانى چه سودى براى آنها دارد ؟ فرمود : از شماتت دشمن .

شُمار :

امير المؤمنين (ع) : اين بندگان خدا ! بدانيد که مراقبانى از خودتان بر شما گماشته شده ، و ديده بانانى از اعضاء پيکرتان بر شما نظارت مى کنند ، و حسابگرانى صادق ، اعمال شما را ثبت مى کنند و حتى شمار نفسهاتان را نگه مى دارند ، نه تاريکى شب تار شما را از آنها پنهان مى دارد و نه درهاى محکم بسته ، و فردا به امروز نزديک است (نهج : خطبه 157) . بزرگ خداوندى که هر که در آسمانها و زمين است ـ از روى اختيار يا به اجبار ـ در باربرش خاضعند و جبين مذلّت بخاک مى سايند ... پرندگان مسخر فرمان ايوند ،ريال و او شمر پرها و موى پرهاى آنها و شمار نفسهاى آنان را احصاء نموده است ... (نهج : خطبه 185)

شِماس :

شِمال :

شَمال :

شَمايل :

شَمأل :

شمبليله :

از امام کاظم (ع) روايت شده که جهت برطرف شدن بادهاى بدن يک مشت شمبليله و يک مشت انجير خشک را در ديگ پاکيزه اى پخته و سپس آن را صاف کنند چون سرد شد يک روز در ميان آن را بنوشد آنقدر که ره بار به گنجايش يک قدح رومى نوشيده شود . (بحار : 62 / 187 ـ 233)

شَمخ :

شُمَّخ :

شِمر :

شِمر :

شِمراخ :

شمردن :

شَمس (مصدر) :

شُمُس :

شَمس :

مفسران گفتنده اند : فرق بين ضياء و نور ، آن که نخست روشنائى ذاتى و دوم روشنائى اکتسابى است ، و چون روشنائى خورشيد از خود و روشنائى ماه از خورشيد است از اين رو قرآن ، آفتاب را به ضياء و ماه را به نور توصيف نموده است .

« الشمس و القمر بحسبان » ؛ خورشيد و ماه با حساب معين در گردشند (رحمن : 5) . امير المؤمنين (ع) : « الشمس و القمر دائبان فى مرضاته ... » . (نهج : خطبه 90)

شَمس :

شمس تبريزى :

شيخ بجد گرفت ، فرمود به شرطى که على ملأالناس در ميان باز بغداد با من نبيذ بنوشى . گفت نتوانم . گفت : وقتى من نوش کنم اب من توانى مصاحبت کردن ؟ گفت نه نتوانم . شمس الدين بانگى بزد که « از پيش مردان دور شو! » . از اين حکايت و روايت ديگر ب رم يآيد که شمس الدين به حدود ظاهر بى اعتنا و به رسوم پشت پا زده بود وغرض وى از اين سخنان آزمايش اوحدالدين بود . روزى در خانقاه نصرة الدين وزير اجلاس عظيم بود و بزگرى را به شيخى تنزيل مى کردند و شيوخ و علماء و عرفاء و امرا و حکما حاضر بودند و هر يکى در انواع علوم و حکم و فنون کلمات مى گفتند و بحثها مى کردند مگر شمس الدين در کنجى مراقب گشته بود ، ناگاه برخاست و از سر غيرت بانگى برايشان زد که تا کى از اين حديثها مى نازيد ؟ يکى در ميان شما از حدثنى قلبى عن ربى خبرى نگوييد . اين سخنان که مى گوييد از حديث و تفسير و حکمت و غيره سخنان که مى گوييد از حديث و تفسير و حکمت و غيره سخنان مردم آن زمان است که هر يکى در عهدى به مسند مردى نشسته بودند و از درد حالات خود معانى مى گفتند ، و چون مردان اين عهد شماييد ، اسرار و سخنان کو ؟ شمس بامداد روز دوشنبه 26 جمادى الاخر سال 642 هـ ق . به قونيه رسيد . درباره برخورد مولوى بدو روايت مختلف است . به هر حال مولوى مجذوب او گرديد و از سر مجلس درسص و بحث و وعظ در گذشت . ياران مولانا و مردم قونيه قصد شمس کردند و او را ساحر خواندند . شمس رنجيده خاطر گشت ، سر خويش گرفت و برفت (21 شوّال 643 هـ ق) .

باز مردم قونيه و مرريدان به خشم در آمدند و بدگويى شمس آغاز کردند ، مولانا را ديوانه و شمس را جادو خواندند .

سال غيبتش را 645 هـ ق . دانسته اند . از آثا راوست کتابى بنام «مقامات» (مجموع آنچه که شمس در مجالس بيان کره و سؤآل و جوابهائى که ميانه او و مولانا يا مريدان و منکران ردّ و بدل شده) (نسخه آن در کتابخانه قونيه محفوظ است) ، «ده فصل» از معاريف و لطايف اقوال وى که افلاکى در مناقب العارفين نقل کرده است . اين هر دو ياداشتهاى است که مريدان از سخنان يادداشتهايى است که مريدان از سخنان شمس فراهم و تدوين کرده اند . (فرهنگ فارسى دکتر معين)

    آفتاب است و زانوار حق است

روز سايه آفتابى را بياب

                  مولوي

شمشير :

امير المؤمنين (ع) : هر که شمشير ستم بر کشد خود بدان کشته شود . (نهج : حکمت 349) ؛ ظلم و ستم و حيف و ميل به اموال و حقوق ، سرانجام به شمشير مى کشاند . (نهج : حکمت 476)

پيغمبر (ص) : خبر در شمشير است . و خير با شمشير است و خير به شمشير است . (ربيع الابرار : 3 / 307)

در حديث آمده که پيغمبر (ص) بدين سبب از مکّه و قريش جدا شد که او پيغمبر شمشير بود و چوندر مکّه يارانى نداشت که جنگ کند بناچار از آنجا برون شد و چون به اعوان و يارانى دست يافت به مدد آنان به نبرد پرداخت . (بحار : 100 / 40 ـ 43 و 99 / 383)

کسانى که پيش روى پيغمبر (ص) شمشير مى زدند و کفّار را گردن مى زدند عبارت بودند از : على بن ابى طالب و زبير و محمّد بن مسلمه و عاصم بن افلح و مقداد . (بحار : 22 / 248)

شَمط :

پر کردن ظرف را . فشانده شدن برگ درخت .

شَمطاء :

شَمع :

شَمعون :

شمعون صفا :

به « تبليغ » نيز رجوع شود .

شَمل :

شَملة :

شِملَة :

شَمَم :

شُموخ :

شَموس :

شُمول :

شِمَّلة :

شَميم :

شَنّ :

شَنّ :

از هر طرف ريختن و غارت کردن ، از اين معنى است « شن الاغارة عليهم » ؛ يعنى پريشان و از هر طرف ريخت غارت را . (منتهى الارب)

شنا :

نيز از آن حضرت روايت شده : فرزندانتان را شنا و تيراندازى بياموزيد . (کنزالعمال : حديث 45342)

شناخت :

شناخت از امورى است که دين مقدّس اسلام پيروان خود را با تأکيد فراوان به آن خوانده و آن را از نيازهاى مبرم حيات بشر دانسته است و امورى که شناختشان ضرورى و حتمى مى باشد عبارتند از : شناخت خدا و شناخت فرستادگان خدا و شناخت پيشوايان خود که از جانب خداوند منصوب و پيروى از آنها بر او فرض و واجب مى باشد و بالأخره شناخت راه حق که آن را مسير زندگى خويش سازد و راه باطل که از آن اجتناب نمايد و نيز شناخت ايليس که دشمن اصلى او مى باشد مبادا او رااز راه حق بدر برد وش ناخت مردمى که با آنها زندگى مى کند و شناخت زمانى که اوضاع آن قهراً در او اثر مى نهد .

« دليل عقلى بر وجوب شناخت »

1 ـ وجوب دفع ضرر محتمل ، بدين معنى که هر گاه انسان احتمال بدهد خطرى وى را تهديد مى کند ، عقل بر او واجب مى دارد که خويشتن را در باربر آن خطر مهيا سازد مبادا به وى اصابت کند ، عقل بر او واجب مى داد که خويشتن را در برابر آن خطر مهيا سازد مبادا به وى اصابت کند . با توجه به اين که خطر اخروى ـ که از هر خطرى مهم تر و زيان بارتر است ـ ناشى از مخالفت او امر خداوند و ناديده گرفتن راهنمائى پيامبران مى ابشد . پس دفع چنين خطرى مستلزم شناخت خدا و پيامبران خدا است .

« قرآن در اين باره »

« روايات مربوطه »

رسول اکرم (ص) فرمود : هر که خدا را شناخت و به عظمت او پى برد خواه نا خواه دهان خويش را از سخن ناروا و شکمش را از غذاى حرام باز مى دارد و خويشتن را به روزه و قيام به عبادت پرورش مى دهد . (سفينة البحار)

هشام بن سالم گويد : در محضر امام صادق (ع) بودم ناگهان معاوية بن وهب و عبدالملک بن اعين وارد شدند ، معاويه عرض کرد : يا ابن رسول الله چه مى فرمائيد درباره حديث منقول از پيغمبر اکرم (ص) که آن حضرت (در معراج) خداى خود را ديده و به ره صورتى که بود او را مشاهده نموده است ؟

سپس فرمود : اى معاويه ! محمد (ص) ، خداوند تبارک و تعالى را به چشم سر مشاهده ننمود : اى معاويه ! محمد (ص) ، خداوند تبارک و تعالى را به چشم سر مشاهده ننموده آرى به دل او را ديد و اگر مراد از رؤيت اين باشد چنين حديثى راست و گرنه چنين چيزى کفر به خدا و به آيات خدا مى باشد که پيغمبر (ص) خود فرمود : هر که خدا را به آفرزيدگانش شبيه داند کافر است . و پدرم از پدرش على بن الحسين (ع) بازگفت که از امير المؤمنين (ع) سؤال شد :

« شناخت اشخاص»

امام صادق (ع) فرمود : با مردم معاشرت کن و با آنها خلطه و آميزش داشته باش که چون آنها را شناختى از آنها نفرت کنى . (بحار : 74 / 178 و 78 / 10 و 70 / 111)

« شناخت معارف دين »

شَنار :

شناسائى :

شَناعَت :

شِناق :

شَناق :

شِناق :

شَنَآن :

شناورى :

شنبليلة :

شَنبه :

مرحوم طبرسى در تفسير آيه « و ما مسّنا من لغوب » ؛ ما در آفرينش آسمان و زمين خسته نشديم ، گويد : اين ايه رد بر يهود است که آنان روز شنبه کارهاى خود را تعطيل کنند و گويند : خدا از روز يک شنبه خلقت آسمان و زمين آغاز نمود و روز جمعه کار خلقت به پايان رسيد و روز شنبه خداوند جهت رفع خستگى استراحت کرد .

شِنشِنَة :

شَنع :

ذشَنعَت :

شَنَف :

شَنف :

شَنفرى :

او را به جهت حدت يا ستبرى دو لب بدين نام خوانده اند . (اقرب الموارد)

شَنق :

شَنَق :

شَنگَرف :

شَنگَل :

شَنَوائى :

شنوانيدن :

شنيدن :

شَنيع :

شواء (بکسر با ضم شين) :

شَوائِب :

شَواظ (بکسر يا ضم شين) :

شَواغِل :

شَوّال :

شوّال از اشهر حج و شب اوّل آن از شبهاى شريفه است و روز اوّل آن عيد فطر که يکى از دو عيد رسمى اسلام است . و در حديث آمده که روز هفدهم آن ردّ شمس بر على (ع) شده و به نقلى بيست و پنجم آن وفات حضرت صادق (ع) اتفاق افتاده است . (غياث اللغات و مفاتيح الجنان و بحار)

شَواية :

شَوب :

شُوخ :

شوخى :

گويند روزى آن حضرت بازوى يکى را از پشت بگرفت و فرمود : چه کسى اين بنده را مى خرَد ؟ (يعنى بنده خدا) . روزى به پيرزنى از قبيله اشجع فرمود : پيرزن به بهشت نرود . وى چون اين سخن از پيغمبر شنيد به کنارى نشست و بنا کرد گريستن . بلال او را ديد و به نزد پيغمبر آمد و گفت : اين پيرزن همى گريد و مى گويد : پيغمبر چچنين سخن گفته ؟! فرمود : آرى سياهپوست نيز به بهشت نرود . وى نيز به گريه افتاد . عباس بن عبدالمطّب که آن روز پير بود اينها را بديد و ماجرا را به پيغمبر گفت . فرمود : پيرمرد نيز به بهشت نرود . آنگاه حضرت هر سه را به نزد خويش خواند و فرمود : خداوند شما را در بهشت جوان و سفيد مى کند که اهل بهشت به صورت جوانانى نورانى خواهند بود .

مردى به نزد امير المؤمنين (ع) آمد و عرض کرد : آيا مجازم رد روز ماه رمضان زنم را ببوسم ؟ فرمود : روزه ات را گرامى دار که هر جنگ از سيلى زدن آغاز مى شود .

فرمود : اشکالى ندارد تا گاهى که ـ معمر گويد : من چنين فهميدم که مراد حضرت آن است تا گاهى که به فحش نينجامد ـ سپس حضرت فرمود : عربى بيابانى بود که هر گاه به نزد پيغمبر (ص) مى آمد هديه اى براى حضت مى آورد و بلافاصله ميگفت بهاى هديه ام را بده .

جد خالد قسرى زنى را بوسيد . آن زن به نزد پيغمبر (ص) شکايت کرد . حضرت وى را احضار نمود . چون بيامد اعتراف کرد گفت : اگر بخواهد مرا قصاص کند . پيغمبر و اصحاب بخنديدند وحضرت به وى فرمود : اکنون توبه مى کنى که ديگر اين عمل تکرار نکنى ؟ گفت : آرى توبه کردم . پس حضرت او را عفو نمود .

روزى ابوهريره نعلين پيغمبر (ص) بدزديد و به خرما فروشى به گرو داد و مقدارى خرما از او بستد و آمد کنار پيغمبر نشست و به خوردن خرما مشغول شد . حضرت از او پرسيد چه مى خورى ؟ وى گفت : نعلين پيغمبر را .

على بن ميثم (يکى از اصحاب حضرت رضا) بهمردى نصرانى گفت : چرا شما مسيحيان صليب به گردن مى آويزيد ؟ وى گفت : بدين جهت که اين به چوبه دارى مى ماند که عيسى را بر آن آويختند و کشتند .

و اينک رواياتى درباره شوخى ممدوح و مذموم : پيغمبر اکرم (ص) فرمود : شوخى زياد آبروى انسان را مى برد .

امام عسکرى (ع) فرمود : شوخى مکن که بر تو گستاخ شوند .

در وصيت اميرالمؤمنين (ع) به فرزندش حسن (ع) آمده که مبادا سخنى خنده آور به زبان رانى گرچه آن را از ديگرى نقل کنى .

از حضرت رسول (ص) آمده که با زنى نامرحم شوخى کند در قيامت در ازاى هر کلمه که در دنيا به وى گفته باشد هزار سال بازداشت گردد و سپس به دوزخ فرستاده شود ، و زن نيز اگر با وى هماهنگى کند به شوخى يا به آغوش کشيدن يا بوسه و مانند آن که به گناهى آولده شوند به همان کيفر رسد ، و اگر مرد او را اکراه کند گناه هر دو به گردن مرد خواهد بود . (بحار : 76 / 77 و 69 / 10 و 96 و 16 و 7)

شِوِد :

شَوذب :

صاحب کتاب « الحدائق الوردية » آورده که شوذب در کوفه مجلسى داشته و شيعه آنجا به وى مراجعه مى کردند و حديث از او مى شنودند و او در ميان آنها موجّه و محترم بود .

شُور :

شَور :

شَور :

شُورانيدن :

شُورش :

شورى :

خداوند در وصف مسلمانان پيشين مى فرمايد : « والذين استجابوا لربّهم و اقاموا لاصلوة و ارمهم شورى بينهم و مما رزقناهم ينفقون » ؛ آنان دعوت خدا را لبيک اجابت گفته و نماز بپا داشتند و کارشان در ميان خود به شور نهند و از آنچه که به آنها داده ايم انفاق کنند . (شورى : 38)

مقام خلافت و جانشينى پيغمبر چنانکه مى دانيم امتداد مقام نبوّت است و همانگونه که نبوّت از جانب خدا مى باشد خلافت نيز از سوى خدا به توسط پيغمبر تعيين مى شود چنانکه در مورد اوصياى پيغمبران سلف معهود بوده و اگر نبوّت را به شورى تجويز نموديم خلافت را نيز مى توانيم به شورى تعيين کنيم . به واژه هاى « امام » ، « خليفه » ، « خلافت » و « سقيفه » در اين کتاب و تفصيل بيشتر به کتاب « الغدير » وديگر کتب مربوطه رجوع شود .

شُورى :

شوراى خلافت عثمان :

شوريدگى :

شوريده شيرازى :

مرحوم علامه محمد قزوينى گويد من از مرحوم حينقلى خان نواب شيرازى در برلين شنيدم که مى گفت : من با شوريده آشنا بودم و به منزل او آمد و رفت داشتم و خادم او با من مأنوش ده بود يک روز خادم مزبور به من گفت من مى نمى دانم اين ارباب ما ايا علم غيب دارد ؟ گفتم چطور ؟ گفت او حکم کرده است که هر روز بلا استثناء همه اتاقهاى منزل او جارو کرده شود و هميشه همه آنها پاک و پاکيزه باشد و ما هم هميشه اين کار را مى کنيم ولى گاهى از اوقات اتفاق خوب جارو و پاکيزه کرده ايم و هيچ محتاج به جارو کردن جديد نيست آن روز آن را رد مى دهيم و جارو نمى کنيم . رسم آقاى ما اين است که هر روز که از بيرون به منزل مراجعت مى کند اول کارى که مى کند اين است که مى رود واتاقها را يکى يکى سرکشى مى کند ، اگر اتفاقاً آن روز يکى از اتاقها را به علت مذکور جارو نکرده باشيم او فورى بر مى گردد و ما را مى گيرد به بد عتاب و خطاب که فلان و فلان شده ها چرا فلان اتاق را امروز جارو نکرده ايد و من به کلى مبهوت مى مانم که با وجود کورى هر دو چشمان او و با وجود پاکيزگى ظاهرى اتاقها که ما فقط ى کروز يکى از آنها را جاروب نکرده ايم او چگونه ملتفت اين مطلب مى شود و اين فقره مکرر از او سر مى زند و من سر اين قضيه را مى توانم درک کنم جز اينکه بگويم آقاى ما داراى علم غيب است .

اين چند بيت از قصيده معروف او نوشته مى شود :

    الله اى آصف دوران مفکن از نظرم

    گرچه اندر همه آفاق چه خور مشتهرم

    غنچه که مى خندم و خونين جگرم

    بجز از بار تهى دستى نبود ثمرم

    نيست از بخت سيه رخت سيه مختصرمدر سيه جامه شود تا که بدانند که من چشمه آب حياتم که به ظلمات درم وه از اين گونه پر آبله ما شاء اله ديده ام نيست که در آينه خود را نگرم خلق خندد چو من وصف رخ خويش کنم خود بگوشم شنوم آخر کورم نه کرم گو بخنديد که گگر زشتم در چشم شما در بر مادر خود خوب چو قرص قمرم .

شوشترى :

شوشترى :

شَوط :

شَوق :

شَوک :

امام باقر (ع) : « کن خيرا لا شرّ معه ، کن ورقاً لا شوک معه ، و تکن شوکا لا ورق معه و شرّاً لا خير معه » . (بحار : 78 / 345)

شَوکت :

شَوکران :

شَوکَة :

و آن حضرت در نصيحت و وعظ : « افرأيتم جزع احدکم من الشوکة تصيبه ، و العثرة تدميه ، و الرمضاء تحرقه ؟ فکيف اذا کان بين طابقين من نار ... » ؛ شما ضعف و ناتوانى خويش را در دار دنيا آموخته ايد : هنگامى که خارى به پايتان مى خلد ، و گاهى که به سر در آمدن شما را خونين مى سازد ، و موقعى که در ريگهاى داغ پا مى نهيد چگونه بى تابى مى نمائيد ، چگونه تاب و تحمل توانيد آن گاه که ميان دو طبقه از آتش سوزان جهنم باشيد ... (نهج : خطبه 183)

شَوال :

شَول (مصدر) :

شَولة :

شُوم :

عن خالد بن نجيح ، قال : تذاکروا الشوم عند ابى عبدالله الصادق (ع) فقال : « الشوم فى ثلاثة : فى المرأة و الدابة و الدار ، فاما شوم المرأة فکثرة مهرها و عقوق زوجها ، و اما الدابة فسوء خلقها ومنعها ظهرها ، و اما الدار فضيق ساحتها و شرّ جيرانها و کثرة عيوبها » (بحار : 76 / 149) . به « نحوست » و « نحس » و « فال » نيز رجوع شود .

شومان :

شومى :

شُئُون :

شُونيز :

رسول الله (ص) : « الشونيز دواء من کل داء الّا السام » . (بحار : 62 / 295)

شَوه :

شَوهاء :

شَوهر :

زنان زينت خويش را آشکار نسازند جز براى شوهران يا پدر شوهرانشان يا فرزندانشان ... (نور : 31)

شَوهر دارى :

اميرالمؤمنين (ع) : جهاد زن ، نيکو شوهر دارى او است . (نهج : حکمت 136)

به « همسردارى » و « زن » نيز رجوع شود .