«ورك»)

تَوَرُّم:

تَورِيَة:

جابر جعفى گويد: نخستين بار كه به مدينه در خدمت امام صادق (ع) شرفياب شدم حضرت از من پرسيد: «از كجا ميآيى؟» عرض كردم: از كوفه. فرمود: «از چه تيره اى؟» گفتم: جعفى. فرمود: «به چه منظور بدينجا آمده اى؟» گفتم: براى فرا گرفتن علم. فرمود: (حال كه قرار است در اينجا بمانى) «اگر كسى از تو بپرسد اهل كجائى بگو اهل مدينه ام». عرض كردم: مگر دروغ براى ما جايز است؟ فرمود: «اين دروغ نيست هر كه در شهرى زندگى مى كند تا در آنجا است اهل همان شهر است». (بحار: 71 / 17)

توزيع:

تَوَسُّخ :

تَوَسُّد:

تَوَسُّط:

تَوَسُّع:

تَوَسُّل:

يقال: توسّل اليه بوسيلة ; أىْ : عمل عملا تقرب به اليه (اقرب الموارد). توسّل الى الله بعمل او وسيلة: عمل عملا تقرب به اليه تعالى. (المنجد). (يا ايها الذين آمنوا اتقوا الله و ابتغوا اليه الوسيلة) (اى اهل ايمان از خداى بترسيد و وسيله به سوى او بجوئيد) (مائده: 35) . مراد از وسيله در اينجا عمل به طاعات و عبادات است كه موجب نزديك شدن بنده به خداى خويش مى گردد (مجمع البيان: 3 / 293). (اولئك الذين يدعون يبتغون الى ربهم الوسيلة أيّهم اقرب) اين آيه به دو وجه معنى شده:

2 ـ آنانكه به خدائى مى خوانندشان (مانند عيسى «ع» و ملائكه) خود در جستجوى وسيله مى باشند كه به طاعت و بندگى، خويشتن را به درگاه قرب پروردگار نزديك سازند. (اسراء: 57) (مجمع البيان:6/ 650). امام باقر (ع): «بهترين وسيله كه وسيله جويان بدان توسل جويند همانا ايمان به خدا و رسول است». (سفينة البحار)

«توسل به انبياء و اولياء خدا»

1 ـ خدا را به حق آنها خواندن، چنانكه گوئى خداوندا به حق پيامبرت حاجتم را روا كن. شبهه اى كه در اين وجه شده آنكه مخلوق را بر خالق حقى نَبُود، و آن خالق است كه بر مخلوق حق دارد. پاسخ اين شبهه آنكه چه اشكالى دارد اگر خداوند خود ـ تكريماً و تعظيماً ـ حقى را براى مقربان درگاهش كه در راه اداء رسالت فداكاريهائى نموده و رنجهاى طاقت فرسا به خود هموار
نموده اند، بر خود فرض كرده باشد، چنانكه از برخى روايات و بعضى ادعيه مأثوره اين معنى به وضوح استفاده مى شود؟!

3 ـ خود آن ولى يا نبىّ را بخوانند، چنانكه گويند: اى پيغمبر فلان حاجتم را روا كن. بديهى است كه از نظر يك موحّد جز خداوند هيچ كسى مبدأ خير نيست، و متوسّل بدين نيّت مدعوّ خويش را مى خواند كه برآمدن حاجتش را از خدا بخواهد، و در حقيقت اين وجه به وجه دوم باز مى گردد.

اين بود خلاصه اى از آنچه منكران توسل مى گويند.

توسل و توسيط، گاه بدين وجه باشد كه شخص متوسّل، فردى را بين خود و شخصيتى كه مرجع رفع نياز او است واسطه قرار مى دهد كه حاجتش را به آگاهى آن مصدر امر رساند، يا آنكه مهر و محبتش را به وى معطوف دارد، بديهى است كه اين معنى در مورد ذات بارى تعالى كه از حال هر كسى به خود او آگاه تر و از هر كسى به وى مهربان تر است، نامعقول و ناموجّه است.

پس اين كار به هيچ وجه شايبه شرك به خدا در آن نبوده و نيست، زيرا كسانى كه آن حضرات را وسيله و شفيع خود مى سازند نه از اين جهت است كه خدا را به خواسته خود ناآگاه، يا درباره خود نامهربان مى دانند، بلكه از اين رو كه آن حضرات علاوه بر اينكه به درگاه حضرت حق ـ جلّت عظمته ـ موجّه و مقربند ، از طرف مقام ربوبى در خصوص وساطت فيض مأذون مى باشند. آيات عديده اى از قرآن كريم بر اين امر دلالت دارند كه به شمارى از آنها اشاره مى شود:

و شايد حكمت اينكه خداوند چنين اختياراتى را به سلسله جليله انبياء و اولياء عطا كرده اين باشد كه چون مردمان خويشتن را در شئون زندگى مادى به آنان محتاج دانند و آن حضرات را در حلّ مشكلات دخيل شمارند، به مكتب و رسالت آنها توجه بيشترى كنند و از طاعت آنان رخ نتابند.

و نيز قسطلانى در «المواهب اللّدنية» در باب زيارت قبر پيغمبر (ص) مى گويد: و شايسته است كه زاير آن حضرت دعا و تضرع و شفاعت خواهى و مدد جوئى و توسل به آن جناب بسيار كند.

و اينك برخى روايات مربوط به توسل: از اميرالمؤمنين (ع) روايت شده كه فرمود: «نام ما خاندان پيغمبر (ص) تب را و هر بيمارى را شفا باشد». و در حديث آمده كه امام باقر (ع) هر گاه مبتلى به تب مى گشت با صداى بلند آنچنان كه از درگاه سرا شنيده مى شد مى گفت: «يا فاطمه بنت محمد».

ابو هريره عبد الرحمن بن صخر (م 59 ق) از رسول خدا (ص) روايت كرده كه وقتى خداى تعالى آدم ابو البشر را آفريد و از روح خود در او دميد، آدم به سمت راست عرش نگريست; آنجا پنج شبح (كالبد و پيكر) را ديد كه در حال سجود و ركوعند. گفت: خداوندا مگر كس ديگرى جز من (در اين فصل از خلقت بشر) از خاك آفريده اى؟ فرمود: نه، اى آدم. گفت: پس اين پنج شبه كه به هيئت خود مى بينم كيانند؟ فرمود: ايشان پنج تن از فرزندان تواند كه اگر نبودند تو را نمى آفريدم، پنج تنند كه نامشان را از نام خود مشتق ساخته ام، اگر اينها نبودند نه بهشت را مى آفريدم نه دوزخ را، و نه عرش را و نه كرسى را و نه آسمان را و نه زمين را و نه ملائكه و نه انس و جن را; من محمودم و اين محمد است، من عاليم و اين على است، من فاطرم و اين فاطمه است، من احسانم و اين حسن است و من محسنم و اين حسين است، به عزتم سوگند كه هيچ كسى با ذره از خردلى از بغض ايشان نزد من نيايد جز اينكه وى را به دوزخ خويش درآورم و اى آدم ! باك ندارم ـ چه تعداد و چه كسان باشند ـ اينان برگزيده منند، به بركت ايشان نجات مى دهم و به سبب ايشان هلاك مى كنم; اگر تو را حاجتى نزد من باشد بايستى به اين پنج ، متوسل شوى.

نور الدين على بن احمد سمهودى از دانشمندان معروف اهل سنت مى نويسد:

روايات در اين باره بسيار آمده كه به تعدادى از آنها اشاره مى شود:

و از آن روايات روايتى است كه جمعى از حديث نگاران از جمله نسائى و ترمذى در كتاب دعوات از جامع خود از عثمان بن حنيف نقل كرده كه گفت: مرد نابينائى به نزد پيغمبر (ص) آمد و عرض كرد: از خدا بخواه كه مرا شفا دهد. حضرت فرمود: «اگر خواستى تو را دعا كنم و بينا شوى، و اگر خواستى بر اين بليه صبر كن و اين ترا به از بينائى بود». وى گفت: مرا دعا كن. حضرت به وى امر فرمود كه وضوئى نيكو بسازد و سپس اين دعا به زبان آور: «اللهم انى اسألك و اتوجه اليك بنبيك محمد نبى الرحمة، يا محمد انى توجهت بك الى ربى فى حاجتى لتقضى لى، اللهم شفّعه فىّ». پس وى از جاى خود برخاست در حالى كه بينا شده بود.

بيهقى از طريق اعمش از ابو صالح، و او از مالك الدّار، و نيز ابن ابى شيبه به سند صحيح از مالك الدار روايت كرده كه در عهد خلافت عمر بن الخطاب خشك سالى شديدى اتفاق افتاد، يكى از مسلمانان به نزد قبر رسول خدا (ص) رفت و گفت: اى پيغمبر خدا، از خداوند براى امتت باران بخواه، كه همه در شرف هلاكتيم. پيغمبر (ص) به خواب آن مرد آمد و به وى فرمود: «حاجتتان برآورده شد ...» . (وفاء الوفاء:4/1371)

توسّم:

توسَن:

توسيط:

توسيع:

توسيم:

تَوَشُّح:

توشه:

به عربى زاد گويند. (و تزودوا فان خير الزاد التقوى) (توشه با خود برداريد كه بهترين توشه (راه آخرت) تقوى است). (بقره: 197)

توشيح:

من بر دهنت به موى بستم دل تنگحاصل زلبت نيست برون از نيرنگ

چون حرفهاى اول از مصارع اين دو بيت يكجا كنند «محمد» پيدا شود (غياث اللغات). (آنندراج). شمس قيس آرد: توشيح آن است كه بناء شعر بر چند بخش مختلف الوزن نهند كه جمله آن يك قصيده باشد و چون هر بخش را جداگانه برخوانى قصيده ديگر بر وزنى ديگر بيرون آيد چنانكه رشيدى سمرقندى گفته است:

بيش از اندازه اين طايفه «بر بنده نهادجود تو بار گران» زان دو كف گوهر بار

عجز يكسو نه و انگار كه «كردستم جرمسوى عفوت نگران» مانده و دل پر تيمار

ابر كى خوانمت اى خواجه چو «شد ابر مطيرنزد تو حيران» در دست تو سرگشته و خوار

هست در بخشش و در بينش و «در دانش و فضلآن دل پاكت» بحرى كه ورا نيست گذار

اين نكو نامى و اين رادى «فرخنده كنادبر تو مولى» و بداراد ترا در زنهار

شادمانى كن و خرم زى «و آنكس كه به عيدمدح تو گفت» برو گستر از اكرام شعار

جمله قصيده از بحر رمل است و آنچه در حيز اول نوشته است چون جدا برخوانى اين دو بيتى است:

كردستم جرم سوى عفوت نگراناين جرم به فضل زين رهى در گذران

شد ابر مطير نزد تو حيرانشد شمس منير پيش تو پنهان

و حيز سوم اين قطعه است بر مفعول مفاعلن فعولن:

وآنكس كه به عيد مدح تو گفتبر رفته ز جاه تا به شَعرى

معشوقه دلم به تير اندوه بخستحيران شدم و كسى نمى گيرد دست

(المعجم فى معايير اشعار العجم : 288)

تَوَصُّل:

تَوصيف:

تَوصيل:

تَوصِيَة:

تَوَضُّؤ:

تَوضيح:

تَوطِئَة:

تَوَطُّن:

تَوطين:

رسول خدا (ص): «در وصيتهاى خضر (ع) به موسى (ع) آمده: اى موسى صبر و شكيبائى را بر خويشتن تحميل كن تا به صفت حلم دست يابى. (بحار: 1 / 226)

تَوَعُّد:

تَوَعُّر:

تَوعير:

تَوَغُّل:

تَوَفِّى:

ابوجعفر الباقر (ع): «ما من احد ينام الاّ عرجت نفسه الى السماء و بقيت روحه فى بدنه، و صار بينهما سبب كشعاع الشمس، فان اذن الله فى قبض الارواح اجابت الروح النفس، و ان اذن الله فى رد الروح اجابت النفس الروح، و هو قوله سبحانه: (الله يتوفى الانفس حين موتها)الآية، فمهما رأت فى ملكوت السماء و الارض فهو مما يخيله الشيطان و لا تأويل له» . (تفسير نور الثقلين: 4 / 487)

تَوفير: