تَراويح:

نماز تراويح: بيست ركعت نافله اى است كه عامه در شبهاى ماه رمضان به جماعت گزارند و آن را مستحب مؤكد دانند، و بدين جهت آن را تراويح گويند كه پس از هر چهار ركعت يك «ترويحه» (استراحت) كنند و تراويح جمع ترويحه است. ابن ابى الحديد گويد: نخستين كسى كه در ماه رمضان نماز نافله را به جماعت ، سنت نهاد عمر بود و آن را به بلاد اسلامى بخشنامه كرد. (بحار: 8 / 287)

آرى نافله به جماعت نه در عهد رسول و حتى نه در زمان خلافت ابوبكر و اوائل زمان خلافت عمر معمول نبود و عمر ، در اواخر عُمر خود اين ابتكار نمود و ديگران از او پيروى نمودند. (بحار: 97 / 381)

در سال اول ورود اميرالمؤمنين (ع) به كوفه ، چون ماه رمضان فرا رسيد جمعى به نزد آن حضرت آمده گفتند امامى براى ما تعيين كن كه نوافل اين ماه را به وى اقتدا كنيم. حضرت فرمود: اين كار ، بدعت است و جز نماز واجب را نتوان به جماعت خواند. چون شب فرا رسيد آنها به دور هم نشستند و به يكديگر گفتند: بگرييد كه بايد بر ماه رمضان گريست، وا رمضاناه! (كه امتياز ماه رمضان به نماز تراويح بود آن هم از دست ما رفت) حارث اعور و جماعتى از اصحاب كه اين صحنه را ديدند ، به نزد اميرالمؤمنين رفتند و گفتند: اينها داد و فرياد سر داده و از گفته شما سخت رنجيده اند؟! فرمود: حال كه
چنين است بگذاريد هر چه خواهند بكنند، و سپس اين آيه را تلاوت نمود: (فمن يتبع غير سبيل المؤمنين نوله ما تولى...). (بحار:96 / 385)

تَراهُن :

تَراهِى :

تَرَؤُّس :

تَرَب :

تِرب:

ترب:

حنان بن سدير گويد: در خدمت امام صادق (ع) بودم ، سفره آوردند ; حضرت به دست خود ، تربى به من داد و فرمود: اى حنان ! ترب را بخور كه داراى سه خاصيت است: برگش بادها (ى معده) را مى راند و مغزش ادرار را جريان مى دهد و عمودهايش بلغم را قطع مى كند. (بحار:66/230)

تُربَت:

تربت امام حسين (ع):

مسيب بن زهير گويد: حضرت موسى بن جعفر (ع) مرا از روز مرگ و محل دفن خويش خبر داد و فرمود: مبادا قبر مرا از چهار انگشت گشاده بلندتر كنيد يا از تربت من جهت تبرك برداريد زيرا تربت همه ما حرام است جز تربت جدم ، حسين بن على(ع) كه خداوند آن را براى شيعيان و دوستان ما شفا قرار داده است.

تَرَبُّد:

تَرَبُّص:

تَرَبُّع:

تَربِيَت:

پيغمبر (ص) فرمود: فرزندانتان را به سه خصلت ، ادب كنيد: دوستى پيامبرتان، دوستى خاندانش و خواندن قرآن ; كه حاملان قرآن در سايه خدايند روزى كه جز سايه او سايه اى نباشد. (كنزالعمال:45409)

امام صادق (ع) فرمود: پدرم (را هر بامداد ، عادت بر اين بود كه) ما (فرزندانش) را به كنار خود جمع مى نمود و به ما مى فرمود كه ذكر خدا كنيم و اين چنين بود تا آفتاب طلوع مى نمود، و هر يك از ما كه قرآن يادداشت ، مى فرمود: قرآن بخوان و هر كداممان كه قرآن بلد نبوديم، مى فرمود: ذكر خدا بگو. (بحار: 46 / 298)

پيغمبر (ص) فرمود: فرزند تا هفت سال ، آقاست و هفت سال ديگر ، بنده است و هفت سال سوّم ، وزير است و تا بيست و يك سال ، اگر اخلاقش پسنديده بود فبها وگرنه دست از او بردار كه نزد خدا معذورى.

و فرمود: فرزندانتان را از شير زن زناكار و زن ديوانه ، به دور داريد كه شير ، سرايت مى كند. (بحار: 104 / 94)

تَربِيت :

تَربيد :

تَربيع:

تَرَتُّب:

ترتّب در اصطلاح اصول فقه آن است كه در آن واحد ، طلب ، نسبت به دو شىء كه با هم تضاد دارند فعليت پيدا كند ; به اين صورت كه فعليت طلب ، نسبت به مهم ، مشروط و مترتب بر عصيان امر به اهمّ يا مترتب بر بناء بر عصيان امر به اهم باشد. به عبارت ديگر تعلق طلب بالفعل ، به دو امر از قبيل ازاله نجاست از مسجد و اقامه صلوة در يك زمان كه اصطلاحاً ازاله نجاست را اهم و اقامه صلوة را مهم گويند، در صورتى معقول و متصور است كه امر كردن به مهم مشروط باشد به اينكه امر به اهمّ ، عصيان شده باشد و چون امر به مهم ، مشروط و مترتب بر عصيان امر اهمّ است ، آن را ترتّب گويند.

تَرتيب:

تَرتيبى:

تَرتيزك:

تَرتيل:

جوهرى در صحاح گفته: ترتيل ، با تأنّى خواندن و درست ادا كردن حروف است . (قاموس قرآن)

ابو بصير از امام صادق (ع) حديث كرده كه فرمود: ترتيل آن است كه قرآن را با تأمل و مكث و شمرده و به آواز نيك و زيبا تلاوت نمائى. (بحار: 85 / 8)

تَرَجُّح:

تَرَجُّل:

تَرجُمان:

امام سجّاد (ع): «... نحن ابواب الله ... و نحن تراجمة وحيه». (بحار: 24 / 12)

تَرجَمَة:

تَرَجِّى:

تَرجيب:

تَرجيح:

تَرجيع:

در مصيبت ، «انا لله و انا اليه راجعون» گفتن. گردانيدن آواز در حلق. (آنندراج)

تَرجيع بند:

تَرجيل:

تَرَح:

تِرحال:

تَرَحُّب:

تَرَحُّل:

تَرَحُّم:

تَرحيب:

تَرحيل:

تَرحيم:

تَرخان:

تَرَخُّص:

تَرخيم:

در اصطلاح نحويان ، حذف آخر اسم است براى تخفيف ، بدون علت ديگر ; و آن در غير منادى به طور اطلاق رواست ; و در مناداى مضاف و يا شبه مضاف و مندوب و مستغاث روا نيست ; مانند «يا سعا = يا سعاد»، و كلماتى كه سه حرفى باشند و آخر آنها «هاء» باشد ، نتوان مرخم كرد ; لكن در چهار حرفى و بالاتر مى توان مرخم كرد گرچه آخر آنها «هاء» تأنيث باشد ; چنان كه در سيبويه ، سيب و در جعفر ، جعف و در عثمان ، عثم. به شرط آنكه علَم باشند، و در هر مركبى نمى توان ترخيم كرد كه موجب اشتباه شود مگر آنكه معلوم باشد ; مثل «معديكرب» كه مى توان گفت: «معدى». (كشاف:1/651 و سيوطى : 186)

تردامن:

تَرَدُّد:

تَرَدّى:

قرآن كريم: (و ما يغنى عنه ما له اذا تردّى)دارائيش وى را چه سود دهد ، اگر وى به چاه دوزخ در افتد. (ليل: 11)

تَرديد:

نزد علماى علم اصول و منطق ، همان سبر و تقسيم است ; يعنى ايراد اوصاف مقيس عليه و ابطال بعض آن اوصاف تا باقى اوصاف در عليت بودن ، متعين شود.

تِرور:

ابوالصباح كنانى گويد: به امام صادق (ع) عرض كردم: همسايه اى دارم از مردم همدان، كه وى را جعد بن عبدالله مى نامند، وى اميرالمؤمنين (ع) را سبّ مى كند، اجازه مى فرمائى وى را بكشم؟ فرمود: «إِنّ الاسلام قيّد الفتك» (اسلام ترور را منع كرده) ولى تو او را بگذار تا خداوند، شرّش را به وسيله ديگرى دفع فرمايد. به كوفه بازگشتم، نماز بامداد را در مسجد ادا نمودم ناگهان شنيدم يكى مى گفت: جعد بن عبدالله را ديدند كه بر بستر خواب خود ، بسان مشكى پر باد افتاده و مرده است ، و چون خواستند جسدش بردارند بدنش متلاشى شد، بناچار قطعه هاى بدن را بر پوستى جمع كردند، ناگهان مار سياهى را ديدند كه به زير او خفته بود و از زهر آن مار ، بر او آن شده بود. (بحار:47/137)

محمد بن زيد رازى گويد: به دورانى كه مأمون ، حضرت رضا (ع) را وليعهد خويش كرده، بود روزى به خدمت آن حضرت بودم. ناگهان مردى از خوارج كه خنجرى مسموم ، در زير لباس خود پنهان كرده بود وارد شد، بعداً معلوم گرديد كه وى با ياران خود قرار گذاشته بود كه من به نزد اين مرد كه مى گويد من فرزند پيغمبرم و در عين حال ، ولايت عهدى مأمون را مى پذيرد مى روم ; اگر دليلى بر كار خود داشت فبها وگرنه مردم را از او آسوده مى سازم. وى به حضرت گفت: سؤالى دارم. حضرت فرمود: من پاسخ تو را مى دهم به يك شرط. وى گفت: آن شرط چه باشد؟ فرمود: اين كه اگر پاسخ من تو را قانع نمود ، خنجرى را كه در زير جامه دارى شكسته ، بيرون افكنى. وى از سخن حضرت مبهوت گشت و خنجر را برون آورده بينداخت. حضرت فرمود: اكنون سؤالت را بگو. وى گفت: تو كه اين مرد را كافر مى دانى ، چگونه ولايت عهديش را پذيرفتى؟ حضرت فرمود: از نظر تو ، اينها كافرترند يا عزيز مصر؟ اينها كه به ظاهر موحد و يكتا پرستند ولى عزيز مصر كافر مطلق بود و در عين حال يوسف پيغمبر و پيغمبرزاده به عزيز مى گويد: (اجعلنى على خزائن الارض) مرا به سرپرستى بيت المال بگمار.

تُرس:

تَرس:

قرآن كريم: «آنان كه پيامهاى خداوند را (به بندگان خدا) مى رسانند و از او بيمناكند و جز از خدا ، از كس ديگر نمى ترسند و خداوند در حسابرسى بسنده و كافى است» (احزاب:39). «امروز (سال آخر عمر پيغمبر اسلام) كافران از اين كه به دين شما دستبرد زنند و اختلالى رسانند طمع بريدند، پس شما از آنها مترسيد و از من بترسيد» (مائده:3). «آن شيطان است كه پيروان خويش را (از حمله دشمن بر مسلمانان) مى ترساند، شما مسلمانان را نرسد كه از آنها (مشركين مكه كه اعلان جنگ كرده بودند) بترسيد، بلكه از من (خداوند) بترسيد اگر ايمان داريد». (آل عمران: 175)

امام صادق (ع) فرمود: كسى كه به قَدَر (الهى) ايمان دارد از غير خدا نميهراسد. (بحار: 13 / 312)

ابوذر گويد: پيغمبر (ص) به من وصيت كرد كه در راه خدا از ملامت ملامت كننده اى مترس.

در حديث ديگر از آن حضرت آمده كه هيچ گاه ملامت و سرزنش مردم ، شما را از راه خدا باز ندارد كه اگر چنين بوديد ، خداوند شرّ مزاحم و متجاوز را از شما دفع خواهد كرد. (بحار:71/360)

امام صادق (ع) فرمود: مؤمن ، هر چيز
از او مى ترسد ; زيرا وى در دينش
نيرومند است، و خود از هيچ چيز بيم ندارد و اين ، نشان هر مؤمن است. (بحار:67/305)

پيغمبر (ص) فرمود: كامل عقل ترين مردم ، كسى است كه بيش از همه از خدا بترسد و از همه بيشتر خدا را اطاعت كند و ناقص عقل ترين مردم ، كسى است كه بيش از همه از حكومت زمان خود بترسد و از همه بيشتر آن را اطاعت كند. (بحار:77/154)

ترس از خدا:

«و اينك آيات و رواياتى در اين باره»

(اولئك الذين يدعون يبتغون الى ربهم الوسيلة ايهم اقرب و يرجون رحمته و يخافون عذابه ان عذاب ربك كان محذوراً) آنهائى را كه (مشركان) به خدائى مى خوانند (چون مسيحيان عيسى را و يهود عزير را) هر يك از آنها كه به خدا نزديكتر است ، خود به درگاه خدا وسيله تقرب مى جويند و به رحمت او اميد بسته و از عذاب او مى ترسند كه عذاب پروردگارت خطرناك است. (اسراء: 57)

در حديث آمده كه روزى اميرالمؤمنين(ع) يكى را ديد كه اثر خوف در چهره اش نمايان است . فرمود: اى مرد از چه مى ترسى؟ وى گفت: از خدا مى ترسم. فرمود: اى بنده خدا از گناهانت بترس و از اينكه مبادا خداوند در مورد ظلم به
بندگانش با تو به عدل و داد رفتار كند بترس و در تكاليف و وظائفت خدا را اطاعت كن و در آن دستوراتش كه به صلاح حال خودت مربوط است مخالفتش مكن دگر لزومى ندارد از او بترسى ; زيرا خداوند به كس ستم نكند و ناسزاوار ، كسى را عذاب ننمايد. مگر اينكه از سوء عاقبت خويش بيمناك باشى كه مبادا در عقيده ات تغييرى پديد آيد... (بحار: 70 / 392)

و نيز از آن حضرت است كه فرمود: هر كه خدا را شناخت از او خواهد ترسيد و چون از او بترسد دنيا را رها سازد.

ابو حمزه ثمالى از امام سجاد (ع) روايت كند كه در بنى اسرائيل مردى بود كه كفن مردگان مى دزديد. يكى از همسايگانش بيمار شد، ترسيد چون بميرد وى كفنش را بدزدد ، او را به نزد خويش بخواند و به وى گفت: من تو را چگونه همسايه اى بوده ام؟ وى گفت: نيكو همسايه اى بوده اى. بيمار دو كفن در اختيارش نهاد و به وى گفت: هر يك از اين دو كه بهتر است بردار و پس از مرگم ، كفنم را مدزد. نباش گفت: اين چه سخن است كه تو مى گوئى؟! چگونه من كفن چون تو همسايه اى را بدزدم؟! و از گرفتن امتناع مى نمود و سرانجام به اصرار بيمار ، كفن را گرفت و رفت. پس از چندى همسايه بمرد و چون وى را دفن نمودند كفن دزد نزد خود گفت: وى كه مرده است چه داند كه من كفنش را دزديده ام؟! پس به قبرستان رفت و قبر را شكافت، ناگهان صدائى از قبر برآمد كه مكن. وى به وحشت افتاد و قبر را رها ساخت و به خانه بازگشت و در حال ، فرزندان خود را جمع كرد و به آنها گفت: من چگونه پدرى بودم شما را ؟! گفتند: نيكو پدرى بودى. گفت: اكنون به شما حاجتى دارم. گفتند: بگو كه حاجتت برآورده است. وى گفت: حاجت من آنكه چون بميرم جسدم را سوزانده نيم خاكسترش را به تندباد دهيد و نيم ديگر را به دريا بريزيد. وى بمرد ، فرزندان به وصيتش عمل كردند. خداوند به دريا و صحرا امر داد ذرات او را كه در خويش داريد حاضر سازيد. همه ذرات بدن او گرد آمد و كفن دزد در برابر خدا بايستاد. خداوند به وى فرمود: انگيزه تو در اين وصيت چه بود؟ وى گفت: به عزتت سوگند كه ترس از تو مرا بر اين داشت. خداوند فرمود: حال كه چنين است طلبكارانت را از تو راضى سازم و تو را امان دهم و از گناهانت بگذرم. (بحار:70/377)

حارث بن مغيره يا پدرش گويد: به حضرت صادق (ع) عرض كردم: وصيت لقمان چه بود؟ فرمود: شگفتيهاى بسيار در وصيت لقمان بوده كه از همه عجيب تر آن بود كه به فرزندش فرمود: آنچنان از خدا بترس كه اگر اعمال جن و انس با خود داشته باشى خود را در خطر عذاب او بدانى ، و آن قدر به خدا اميدوار باش كه اگر با گناه جن و انس به صحنه محشر حضور يابى تو را مورد رحمت خويش قرار دهد.

و از آن حضرت روايت شده كه مؤمن را سزد كه آنچنان از خدا بترسد كه خود را بر لب آتش ببيند ، و آنچنان به او اميدوار باشد كه گوئى خود ، يكى از اهل بهشت است. (بحار:70/352 و311)

ترسا:

تَرسان :

ترسانيدن:

اميرالمؤمنين (ع): بر مسلمان جايز نيست كه مسلمانى را بترساند.

تَرَسُّل :

از فروع علم انشاء است ، و آن علمى است كه در آن از نكات احوال نويسنده نامه و گيرنده آن ذكر شود از جهت ادب و اصطلاحات مخصوص و مناسب هر طايفة ، و از جهت عباراتى كه بايد از آنها احتراز كرد ، مانند احتراز از دعاى زنان بدين جمله «ادام الله سبحانه و تعالى حراستها» بدين علت كه لفظ «حر» و «است» در آن است .

ترسو:

اميرالمؤمنين (ع) ـ در نامه خود به مالك اشتر ـ : هرگز انسان ترسو را در مشورت خود دخالت مده، كه وى تو را از تصميمهايت سست مينمايد. (بحار:33/599)

پيغمبر اكرم (ص): اى على! هرگز با ترسو مشورت مكن، كه وى راهها را بر تو تنگ مى كند. (بحار: 73 / 304)

ترسيدن:

ترسيم:

تُرش:

تُرش روئى:

تُرش كردن:

تَرَشُّح:

از اميرالمؤمنين (ع) روايت شده كه خوردن سيب موجب ترشح معده مى شود. (بحار: 10 / 89)

تَرشيح:

ترشيح در علم معانى و بيان نوعى از استعاره است، و آن بر چند معنى است: ترشيح تشبيه، و آن ذكر چيزى است كه با مشبه به ملائم باشد، مانند انشاب در گفتار آن شاعر كه در مورد چنگال مرگ نسبت به آدمى استعمال كرده است: