تَعريض:

التعريض هو اللفظ الدال على الشىء من طريق المفهوم، لا بالوضع الحقيقى و لا بالمجازى، فانك اذا قلت لمن تتوقع معروفه و صلته بغير طلب: «انا محتاج و لا شىء فى يدى» ، و «انا عريان و البرد قد آذانى»، فان هذا و اشباهه تعريض بالطلب، و ليس اللفظ موضوعا للطلب لا حقيقة و لا مجازا، و انما يدل عليه من طريق المفهوم...و التعريض اخفى من الكناية، لان دلالة الكناية وضعية من جهة المجاز و دلالة التعريض من جهة المفهوم المركب و ليست وضعية. و إنّما يسمى التعريض تعريضا ; لأنّ المعنى فيه يفهم من عرض اللفظ المفهوم، اى من جانبه. (شرح نهج البلاغه لابن ابى الحديد: 5 / 59 نقلاً عن المثل السائر لابن اثير)

تَعريف:

تعريف لفظى: لغتى را به لغتى ديگر كه معروف نزد مخاطب باشد ، ترجمه كردن.

تَعَزُّز :

آن حضرت در باره ابليس : «اعترته الحميّة ، و غلبت عليه الشقوة ، و تعزّز بخلقة النار ، و استوهن خلق الصلصال» : وى را حالت تعصب دست داد و شقاوت و بدبختى بر او غالب گشت و به آفرينش خود از آتش، خويشتن را ارجمند پنداشت و آفرينش آدم را از گل حقير شمرد . (نهج:خطبه 1)

تَعَزِّى :

از معنى نخست : عن علىّ بن الحسين(ع) : «من تعزّى عن الدنيا بثواب الآخرة فقد تعزّى عن حقير بخطير ، و اعظم من ذلك من عدّ فائتة سلامة نالها ، و غنيمة اعين عليها» . (بحار:82/131)

و از معنى دوم حديث معروف از رسول خدا (ص) : «من تعزّى بعزاء الجاهليّة فاعضوه بهن ابيه ولا تكنوا» . اى من انتسب الى الجاهلية باحياء سنّة اهلها او اتباع سبيلهم فى الشتم و اللعن ، او افتخر بالآباء . (منتهى الارب)

تَعزِيَت:

فى الحديث: سئل النبى (ص) عن المصافح فى التعزية، فقال: «هو سكن للمؤمن، و مَن عزّى مصابا فله مثل اجره» .

و روى أنّ داود (ع) قال: «الهى ما جزاء من يعزّى الحزين على المصائب ابتغاء مرضاتك؟ قال: جزاؤه ان اكسوه رداء من اردية الايمان، استره به من النار و ادخله به الجنه» . (بحار: 82 / 93)

كان لعلى بن الحسين (ع) جليس مات له ابن، فجزع عليه، فعزّاه و وعظه، فقال: يابن رسول الله، إنّ ابنى كان من المسرفين على نفسه . فقال: «لا تجزع، إنّ من وراء ابنك ثلاث خلال، اما أوّلهن فشهادة أن لا اله الاّ الله محمد رسول الله، و الثانية شفاعة جدى عليه الصلاة و السلام، و الثالثة رحمة الله التى وسعت كل شىء; فأينَ يخرج ابنك من واحدة من هذه الخلال» ؟! (ربيع الابرار:4/210)

تَعزِير:

در اصطلاح شرع: تاديبى است كه مادون حدّ شرعى باشد، و فرق آن با حدّ ، آن است كه حدّ مقدّر و معلوم است و تعزير به نظر امام يا نائب امام است، ديگر آنكه حدّ به شبهه ، دفع مى شود بر خلاف تعزير، و ديگر آنكه تعزير در مورد اطفال نيز اجرا مى شود بخلاف حد و از حيث شدت نبايد بالغ بر حدّ باشد. (فرهنگ معارف)

حمّاد بن عثمان گويد: از امام صادق (ع) راجع به تعزير سؤال كردم، فرمود: بايد از حدّ (شرعى) كمتر باشد. عرض كردم: يعنى از هشتاد تازيانه كمتر باشد؟ فرمود: نه، از چهل كمتر باشد ; زيرا چهل ، حدّ بَرده است. عرض كردم: چه مقدار؟ فرمود: چنانكه حاكم ، صلاح بداند بر حسب جرم مجرم و نيروى بدنى او.

در عهد خلافت ظاهرى اميرالمؤمنين(ع)، مردى به مرد ديگرى گفت: من مادرت را به خواب ديدم و با او همبستر شدم. وى او را به نزد اميرالمؤمنين (ع) آورد و از او شكايت كرد . حضرت فرمود: اين حدّ شرعى ندارد و اگر بخواهى او را در آفتاب بداريم و تو به سايه اش تازيانه بزن، زيرا خواب ، مانند سايه است ولى او را كتك خواهيم زد تا ديگر مسلمانان را اذيّت نكند. پس حضرت دستور داد كتك مفصّلى به او زدند. (بحار:40/313)

تَعزِيَة:

تَعس :

تَعَسُّر:

تَعَسُّف:

تعسير:

تَعَشّى:

تَعَصُّب:

اميرالمؤمنين (ع) ضمن خطبه اى طولانى فرمود: من در احوال اين مردم نگريستم و موارد تعصبهاشان را به زير مطالعه بردم و ديدم يا بدين غرض بود كه گروهى نادان را به فريب كشند يا اگر متعصب دليلى بر تعصب خويش داشت دليلى بود كه مقبول بى خردان بود . شما در امورى تعصب به كار مى بريد كه سببى معقول و دليلى منطقى ندارد، (نمونه چنين تعصبها) ابليس كه بر آدم تعصب نمود بدين دليل بود كه خود را از آتش و آدم را از خاك مى دانست، توانگران و خوشگذرانان به مال و ثروت خود مى نازند و بر آن تعصب مىورزند، شما اگر بخواهيد كه خواه ناخواه تعصب بورزيد مى بايست تعصب خود را در صفات ارجمند و كارهاى ستوده و امور زيبائى كه بزرگان و خانواده هاى اصيل و زعماى قبايل عرب به خويهاى پسنديده و افكار والا و عظمتهاى شامخ و آثار چشمگير خويش بدان ممتاز مى شدند به كار بنديد، پس شور و احساسات خويشتن را به جنبش درآوريد كه به صفات پسنديده اى چون: ضعيفان را به زير پر و بال خود پناه دادن و به عهد و پيمان پايدار ماندن و به نيكوكارى تصميم داشتن و با كبر و گردنكشى مبارزه كردن و سود به مردم رساندن و خود را از ستيزه بازداشتن و خونريزى را بزرگ داشتن و در حق ديگران انصاف به كار بردن و خشم خود را فرو خوردن و از فساد و تباهى در زمين اجتناب نمودن دست يابيد و بدين صفات خود را زيور كنيد. (نهج : خطبه 232)

اميرالمؤمنين (ع) فرمود : چون بخواهيد تعصّب كنيد در اخلاق پسنديده و خويهاى ستوده و كارهاى نيك تعصّب به كار بنديد.

امام صادق (ع) فرمود: كسى كه تعصّب داشته باشد ، خداوند پيشانى بندى از آتش به پيشانيش ببندد. (سفينة البحار).

اميرالمؤمنين (ع) فرمود: اگر بخواهيد اهل تعصب باشيد ، تعصب خود را در راه يارى حق و فريادرسى بيچارگان به كار بريد. (غرر).

تَعصيب:

بنابر اين هرگاه ابوين با زوج يا زوجه ، مجتمع شوند ثلث تركه متعلق به مادر است. و زوج يا زوجه هم ، نصيب اعلاى خود را خواهند برد. و باقيمانده متعلق است به پدر ، زيرا در اين حال فرضى ندارد و مساوى و همدرجه است با صاحب فرض كه مادر باشد.

و همچنين است اجتماع ابوين و پسر و زوج ، زيرا ربع تركه مال زوج است و هر يك از پدر و مادر سدس مى برند و باقيمانده متعلق به پسر خواهد بود زيرا پسر از كسانى است كه به قرابت، ارث مى برد.

و اگر در جائى كه تركه زائد بر فروض است بين اقارب ميت ، ورّاثى كه مساوى و همدرجه باشد با صاحبان فرض وجود نداشته باشد ، مقدار زائد بر سهام صاحبان فرض بين آنها به نسبت سهامشان تقسيم مى شود. به استثناء زوج و زوجه كه به آنها از آن زياده ، چيزى داده نمى شود.

تَعَطُّل:

تَعطيل:

از امام صادق (ع) روايت است كه به قوم يهود ـ از جانب خدا ـ دستور آمده بود كه جمعه را تعطيل كنند، آنها (مخالفت نموده) جمعه را رها ساختند و شنبه را تعطيل كردند از اين جهت صيد (ماهى) در روز شنبه بر آنان حرام شد. (بحار: 14 / 50)

تَعظيم:

اميرالمؤمنين (ع) ـ فى اقسام نقلة الحديث ـ : «و آخر رابع، لم يكذب على الله و لا على رسوله، مبغض للكذب خوفا من الله و تعظيما لرسول الله (ص) ...» . (نهج : خطبه 210)

رسول الله (ص): «من تعظيم الله عزوجلّ إجلال ذى الشيبة المؤمن» . (بحار:75/137)

تَعظيم وارد:

تَعَفُّف:

رسول الله (ص): «ثلاثة لا يزيد الله بهن الاّ خيراً: التواضع لا يزيد الله به الا ارتفاعا، و ذل النفس لا يزيد الله به الاّ عزّا، و التعفّف لايزيد الله به الاّ غنى». (بحار:75/123)

تَعَفُّن:

تعفير:

تَعَقُّد:

تَعَقُّل:

تَعقيب:

از حضرت رسول (ص) روايت است كه چون بنده از نماز فارغ مى شود و از خداوند حاجتى نمى خواهد خداى تعالى به ملائكه مى فرمايد: بنده ام را بنگريد كه نمازش را به پايان رساند و از من چيزى نخواست ، گوئى وى از من بى نياز است، نمازش را برگيريد و برويش بزنيد. (سفينة البحار)

امام صادق (ع) فرمود: خداوند ، نمازهاى پنجگانه را در بهترين ساعات بر شما واجب نموده پس بر شما باد به دعا پس از هر نماز.

در كتاب دعوات راوندى آمده كه امير المؤمنين (ع) به براء بن عازب فرمود: مى خواهى تو را چيزى بياموزم كه چون بدان عمل كنى دوست راستين خدا باشى؟ براء گويد: عرض كردم: آرى يا اميرالمؤمنين(ع). فرمود: پس از هر نماز ، ده بار خداى را تسبيح مى كنى و ده بار حضرتش را حمد و ثنا مى گوئى و ده بار مقام عزت را تكبير مى گوئى و سپس ده بار مى گوئى لا اله الا الله، كه اگر اين كار بكنى هزار بلا در دنيا از تو برطرف مى گردد كه آسان ترين آنها از دين برگشتن باشد، و هزار مرتبه و درجه براى آخرتت ذخيره مى شود كه آسان ترين آنها مجاورت رسول الله (ص) باشد.

امام صادق (ع) فرمود: تسبيح فاطمه زهرا (س) پس از هر نماز به نزد من افضل است از اينكه هر روز هزار ركعت نماز بجاى آورده شود. (بحار: 85 / 331)

از رسول خدا (ص) روايت شده كه هر آن كس بخواهد كه خداوند وى را در قيامت به جهت كارهاى زشتش بر پاى نايستاند و ديوان حسابى برايش نگشايد، اين دعا را (با توجه به معانى آن) پس از هر نماز بخواند: «اللهم ان مغفرتك ارجى من عملى و ان رحمتك اوسع من ذنبى، اللهم إنْ كان ذنبى عندك عظيما فعفوك اعظم من ذنبى، اللهم إنْ لم اكن اهلا أنْ ترحمنى فرحمتك اهل أنْ تبلغنى و تسعنى، لأنّها وسعت كل شىء، برحتمك يا ارحم الراحمين». (بحار:86/37)

تَعقيد:

تَعقيم:

تَعَلُّق:

روايات در اين باره بسيار آمده كه به مناسبات گوناگون در اين كتاب مخصوصاً ذيل واژه «زهد» ذكر شده است.

1 ـ قوى ترين تعلقات ، تعلق بر حسب ماهيت و معنى است مانند تعلق ماهيت به وجود.

3 ـ تعلق برحسب ذات و نوعيت جمعاً به ذات «متعلقٌ به، و به نوعيت آن مانند تعلق عرض به معروض.

5 ـ تعلق برحسب وجود ، حدوثاً نه بقاء، مانند تعلق نفس به بدن ، از نظر صدرالدين و كسانى كه نفس را جسمانية الحدوث و روحانية البقاء مى دانند.

تَعَلُّل:

تَعَلُّم:

امام موسى بن جعفر (ع): «يا هشام ! تعلّمْ من العلم ما جهلت، و علّم الجاهل ممّا علمت» . (بحار: 1 / 148)

امام باقر (ع): «تعلّم حسن الاستماع كما تتعلم حسن القول، و لا تقطع على احد حديثه». (بحار: 1 / 222)

امام صادق (ع): «من تعلم لله عزوجل، و عمل لله و علّم لله، دُعى فى ملكوت السماوات عظيما، و قيل: تعلم لله و علّم لله». (بحار: 2 / 29)

تَعَلِّى:

تَعلِيف:

تَعلِيق:

تَعلِيل:

تَعلِيم:

و فرمود: زكات علم اين است كه آن را به كسى كه نمى داند ، تعليم كنى. (بحار: 2 / 15 و 96 / 136)

امام عسكرى (ع) فرمود: آن دانشمند شيعه ما كه به احكام دين آشنا باشد و شيعيان ناآگاه ما را از تاريكى جهل به نور علم آگاه سازد در قيامت تاجى از نور بر سر