تَفريق:

تَفَسُّح:

تَفَسُّخ:

تَفسير:

قرآن كريم: (و لا يأتونك بمثل الاّ جئناك بالحق و احسن تفسيرا) هيچ مثلى (داستان و مطلبى از نوع آنچه پيغمبر به عنوان وحى ، بيان مى داشت) نمى آورند ـ بدين منظور كه با تو مقابله و معارضه كنند ـ جز اين كه ما (متقابلا) حقيقت را ـ نه افسانه را به مانند آورده هاى آنها ـ با بيان روشن ترى براى تو مى آوريم. (فرقان: 33)

التفسير و التأويل واحد ، و قيل التفسير كشف المراد عن المشكل ، و التأويل رد احد المحتملين الى ما يطابق الظاهر. و الاشهر إن التفسير هو ايضاح معنى اللفظ ، و التأويل هو سوقه الى ما يؤول اليه كتأويل قولك حين تبجس الغمام بحين تبجسه. ج : تفاسير (اقرب الموارد ، منتهى الارب)

در شرع ، عبارت است از توضيح معنى آيه و شأن و قصه آن و سبب نزول آيه با لفظى كه دلالت ظاهر و آشكار بر آن داشته باشد. (تعريفات جرجانى)

تفسير به رأى:

و از آن حضرت رسيده كه «من فسّر القرآن برأيه فاصاب الحق فقد اخطأ» نيز از آن حضرت است كه «من فسّر القرآن برأيه فليتبوّأ مقعده من النار» و از امام صادق (ع) است كه هر كه قرآن را به رأى خويش تفسير كند اگر به حق اصابت كند اجر و مزدى نداشته باشد و اگر خطا كند فاصله اش بخدا بيش از فاصله آسمان بزمين باشد. (صافى ، مقدمه)

«طبقات مفسرين در طول تاريخ»

ابن مسعود گويد: قرآن به هفت حرف نازل گرديد كه هر يك از آن حروف را ظاهرى بود و باطنى و على (ع) ظاهر و باطن آن وجوه را دارا بود.

پس از او عبدالله بن مسعود كه در ميان مفسران مقامى بس ارجمند دارد و او را ثانى عبدالله عباس خوانده اند.

در ميان تابعين مفسر زياد بوده كه مشاهير آنها عبارتند از: على بن ابى طلحه شاگرد ابن عباس، قيس بن مسلم كوفى، مجاهد بن جبير مكى، قتادة بن دعامه سدوسى، اسماعيل بن عبد الرحمن سدّى كوفى، عكرمه مولى ابن عباس، كه اينها در ميان تابعين در تفسير شهرت بيشترى دارند. و ديگر: طاووس بن كيسان يمانى، عطاء بن ابى رياح مكى، جابر بن يزيد جعفى، محمد بن سائب كلبى، حسن بصرى، مالك بن انس، عامر شعبى، عطاء بن ابى سلمه، سليمان بن مهران، اعمش، ابو العاليه، رفيع بن مهران رياحى، ضحاك بن مزاحم، عطية بن سعيد عوفى، و جز آنها كه از حوصله اين مختصر بيرون است. اولين كتاب در تفسير ، كتاب سعيد بن جبير متوفى بسال 64 بود كه وى اعلم تابعين در علم تفسير بوده...و پس از او ابو محمد اسماعيل بن عبد الرحمن كوفى قريشى معروف به سدّى متوفى بسال 127 بود كه سيوطى گويد: تفسير او از بهترين تفاسير است. سپس محمد بن سائب كلبى متوفى بسال 146 صاحب تفسير كبير. ابن نديم گفته كه ابو حمزه ثمالى از اصحاب امام سجاد (ع) و امام باقر (ع) نيز تفسيرى داشته. و ديگر ابوبصير اسدى از ياران امام صادق (ع) كه داراى تفسيرى متقن بوده و او از تابعينِ تابعين به شمار مى آيد. و ديگر از تابعين كه تفسير نوشته ، جابر بن يزيد جعفى متوفى به سال 127 مى باشد. و ديگر شعبة بن حجاج و سفيان بن عُيَينه و مجاهد كه اينها جز سعيد بن جبير از اهل سده دوم هجرى مى باشند. و ديگر از كسانى كه در اين سده تفسير نوشته اند: عبد الملك بن جريح مكى اموى الولاء و زيد بن اسلم عدوى و مقاتل ازدى و وكيع بن جراح كوفى و ابو عبدالله محمد بن عمر واقدى متوفى بسال 207 صاحب كتاب «الرغيب فى علوم القرآن» بوده اند.

و در سده چهارم از جمله مشاهير اين فن ، ابوالحسن اشعرى ، امام اهل سنت و على بن عيسى رمانى نحوى و ابوهلال عسكرى و عبد بن محمد كوفى و ابن حيان و ابن فارك مى باشد.

و در سده ششم ، مشهورترين مفسر: جار الله زمخشرى صاحب كشاف كه در نوع خود به جَودت و اتقان آن تفسيرى نوشته نشده، و ابو على فضل بن حسن فاضل طبرسى ، صاحب مجمع البيان كه تفسيرى جامعتر و مرتب تر از آن تا كنون نگاشته نشده، و ابوالبقاء عكبرى و ابومحمد بغوى و ابن دهان و ابو الفتوح رازى و فخر رازى.

و در سده هشتم ، مفسرين معروف عبارت بوده از: شيخ بدرالدين زركشى فقيه شافعى و ابن كثير اسماعيل بن عمر قرشى و ابو حيان اندلسى و محمد بن عرفه مالكى و ابن نقّاش.

و در سده دهم ، از مشاهير اين فن: شيخ على بن يونس نباطى صاحب مختصر مجمع البيان و علامه ابن كمال پاشا احمد بن سليمان بن كمال رومى و ابوالسعود عمادى مفتى قسطنطنيه صاحب تفسير كبير موسوم به ارشاد العقل السليم و شيخ ابو يحيى زكريا بن محمد انصارى.

و در سده دوازدهم ، از معاريف: شيخ عبد الغنى نابلسى صاحب تحرير الحاوى فى شرح تفسير البيضاوى و سيد هاشم بحرانى صاحب برهان فى تفسير القرآن.

و در سده چهاردهم ، مشهورترين آنها شيخ محمد عبده مى باشد كه شاگردش محمد رشيد رضا املاآت او را در مجله المنار نشر داد و سپس به صورت كتاب درآمد.

تَفسيق:

تَفَشِّى:

تَفشِيله:

تَفَصِّى:

تَفصِيل:

تَفَضُّل:

تَفضيل:

تَفَطُّر:

تَفَطُّن :

تَفطين:

تَفَعُّل:

تَفعيل:

تَفَقُّد:

و فى الحديث: «إنّ احسن ما يألِف به الناس قلوب اودّائهم و نَفَوا به الضغن عن قلوب اعدائهم، حسن البشر عند لقائهم، و التفقد فى غيبتهم، و البشاشة بهم عند حضورهم». (بحار: 78 / 57)

تَفَقُّه:

تَفَكُّر:

(الذين يذكرون الله قياما و قعودا و على جنوبهم و يتفكرون فى خلق السموات و الارض ربنا ما خلقت هذا باطلا سبحانك فقنا عذاب النار) (آل عمران: 191). (او لم يتفكروا فى انفسهم ما خلق الله السموات و الارض و ما بينهما الا بالحق...) (روم: 8). (قل انما اعظكم بواحدة أنْ تقوموا لله مثنى و فرادى ثم تتفكروا ما بصاحبكم من جنة). (سبأ: 46)

رسول الله (ص): «يا على ! نوم العالم افضل من الف ركعة يصليها العابد . يا على ! لا فقر اشدّ من الجهل و لا عبادة مثل التكفّر» (بحار:2/22). به «فكر» و «انديشه» رجوع شود.

تَفَكُّه:

تَفكيك:

تَفل:

تَفليج:

تَفليس:

اگر شخصى ، مبالغى بدهكار اشخاص باشد و دارائيش كمتر از حق طلبكاران بود، طلبكاران به نزد حاكم شكايت برند و حاكم ابتدا او را از تصرف در اموالش منع مى كند و سپس عموم طلبكاران را احضار و موجودى او را پس از جدا كردن ضروريات زندگى به نسبت طلبات ميان طلبكاران تقسيم مى كند. به «مفلّس» نيز رجوع شود.

تَفليس:

تَفنيد:

تَفَوُّق:

تَفَوُّه :

تَفويت :

تَفويض:

تفويض امر به خدا از والاترين مراحل توحيد است چنانكه خداوند از قول مؤمن آل فرعون ، باز مى گويد: (فستذكرون ما اقول لكم و افوّض امرى الى الله إنّ الله بصير بالعباد); روزگارى نصايح مرا ياد خواهيد كرد و من كار خويش را به خدا وامى گذارم كه خداوند به حال بندگانش آگاه است (غافر:44). (فوقاه الله سيّئات ما مكروا)پس خداوند او را از كيد و مكر فرعونيان نجات داد (غافر:45) . امام صادق (ع) فرمود: كسى كه كارش را به خدا واگذارد در آسايش ابدى و كامرانى دائمى به سر برد. اميرالمؤمنين (ع) فرمود: ايمان را چهار پايه است: «التّوكّل على الله و تفويض الامر الى الله و الرضا بقضاء الله و التسليم لامر الله» تكيه به خدا زدن و كار را به خدا واگذاشتن و به قضاى خدا خوشنود بودن و در برابر فرمان خدا تسليم بودن. (سفينة البحار)

تَفويض:

موسى بن اشيم گويد: روزى به محضر امام صادق (ع) رفتم مسئله اى از ايشان پرسيدم ; مرا پاسخ داد در اين بين كسى وارد شد و همان مسئله را از آن حضرت پرسيد ; وى جواب ديگرى به سائل داد ; نفر سوم آمد و همان سؤال كرد و حضرت پاسخى جز آنكه به من و سائل دوم فرموده بود ، به وى داد. مرا اين صحنه بسى شگفت زده كرد و بسيار ناراحت شدم. پس از اينكه همه رفتند حضرت رو به من كرد و فرمود: مثل اينكه اين جريان تو را ناراحت كرد؟! عرض كردم: فدايت گردم سه جواب مختلف از يك
مسئله عجب است! فرمود: اى پسر اشيم! خداوند امر سلطنت خويش را به سليمان بن داود واگذار نمود و فرمود: (هذا عطائنا فامنن أو امسك بغير حساب) و امر دينش را به محمد (ص) واگذار نمود و فرمود: (ما آتاكم الرسول فخذوه و ما نهاكم عنه فانتهوا) و به ما نيز تفويض نمود هر آنچه را كه به محمد (ص) تفويض كرد پس ناراحت مباش. (بحار: 2 / 240)

تَفويض:

تَفِه :

تَفَيُّل :

تَفَيُّؤ:

تَقابُض:

تَقابُل:

تقابل تضايف : دوم متقابلان به تضايف. مانند ابوت و بنوت و ديگر انواع مضاف، چه اجتماع اين دو نوع در يك موضوع بيك وجه در يك زمان محال بود.

تقابل عدم و ملكه : چهارم متقابلان به ملكه و عدم ، و ملكه را قنيه نيز خوانند مانند تقابل بصر و عمى، و مراد به بصر اينجا، نه آن قوت إبصار است كه به معنى امكان بود و جنين را در شكم مادر حاصل بود نه آن فعل إبصار كه در حال مشاهده مبصر است حاصل بود، بل آن قوت كه حيوان بينا را در همه احوال چه در حالت ديدن و چه در حالت چشم برهم نهادن حاصل باشد و با وجود آن قوه ، قادر بود بر فعل إبصار، هرگاه كه خواهد. و عدم ملكه نه عدم مطلق بود، بل عدم بصر بود در موضوعى كه از شأن او بود إبصار ; مانند حيوانى كه كور باشد و بينايى از شأن او بود، نه مانند حيوانى كه او را در خلقت چشم نبود، مانند كژدم و يا مانند عدم تذكير در اناث. و اگر كسى آن را عدم خواند، در صورت اول ، موضوع عدم و ملكه ، جنس حيوان را نهاده باشد، و در صورت دوم ، نوع را و بحسب اعتبار مذكور، اين معانى نه از باب عدم ملكه باشد و همچنين نابينايى حيوانى را كه هنوز وقت بينايى او نبود، مانند بچه سباع پيش از آنكه چشم باز كند ، عدم ملكه نباشد به اين اعتبار، چه ابصار در آن وقت از شأن او نيست... (اساس الاقتباس مصحح مدرس رضوى ص 53 ـ 54). و رجوع به همين كتاب ص 54 ـ 58 شود.

تَقاتُل :

عبدالله بن جندب عن ابيه ، انّ عليّاً (ع) كان يامرنا فى كل موطن لقينا معه عدوّه فيقول : «لا تقاتلوا القوم حتى يبدؤكم ، فهى حجة اخرى لكم عليهم ، فاذا قاتلتموهم فهزمتموهم فلا تقتلوا مدبرا ولا تجهزوا على جريح ...» . (بحار:33/461)

تَقادُم:

اميرالمؤمنين (ع): «... فاعتبروا عباد الله! و اذكروا تيك التى آباؤكم و اخوانكم بها مرتهنون و عليها محاسبون، و لعمرى ما تقادمت بكم و لا بهم العهود و لا خلت فيما بينكم و بينهم الاحقاب». (نهج : خطبه 89)

تَقارُب:

عن رسول الله (ص): «اذا تقارب الزمان انتقى الموت خيار امتى كما ينتقى احدكم خيار الرطب من الطبق» (بحار: 6 / 316). و به نقل ديگر: «اذا تقارب الزمان لم تكد رؤيا المؤمن تكذب» (بحار: 58 / 373) . در معنى تقارب زمان در اين دو حديث، ميان
محققين اهل لغت مانند فيروز آبادى و ابن اثير و ديگران اختلاف است ; اكثرا گفته اند: مراد ، عصر ظهور حضرت مهدى (عج) مى باشد كه در آن روزگار آنچنان مردمان در شادى و خوشى به سر مى برند كه يك سال به اندازه يك روز ، و يك روز به قدر يك ساعت به نظر مى آيد، بعضى گفته اند: مراد، آن فصل از سال است كه شب و روز برابر مى باشند. (نهاية ابن اثير و قاموس و بحار الانوار).

تَقاصّ:

(اصطلاح فقهى): به وسيله اى از وسائل، طلب خود را از مديون منكر ، وصول كردن. طلبكارى كه بدهكار وى از پرداخت دين خويش امتناع مىورزد، حق دارد كه به هر وسيله اى كه در دسترس او موجود است، طلب خويش را وصول كند، اين عمل را تقاصّ گويند. شايان ذكر است كه جز در مورد يقين به حقّ و عجز از تحصيل آن نمى توان تقاص نمود. پس با ظنّ به حق ـ تا چه رسد به احتمال و شك ـ تقاص جايز نيست و همچنين با امكان تحصيل حق از طريق مراجعه به حاكم ، نتوان تقاص نمود. پس اگر استيفاء حق از طريق حاكم ناممكن باشد و صاحب حق ، نتواند عين مال خود يا مثل يا قيمت آن را به دست آورد اشكالى نخواهد داشت اما اگر مجبور باشد كه جنس ديگرى مغاير با جنس مال خود تقاص نمايد ، موقوف به اذن حاكم خواهد بود. (كليات حقوقى)

تَقاضِى:

تَقاطُر:

تَقاطُع: